Austri - 21.12.1995, Blaðsíða 10

10
AUSTRI
Jólin 1995
Bragi Björgvinsson:
Jólasagan hennar
langömmu
Hurðin að herberginu hennar
langömmu laukst hægt upp og inn
um dyrnar gægðist ósköp varlega
hún Stína litla sem er á áttunda ár-
inu. Hún er með mikið ljóst og liðað
hár sem sveipast um axlir hennar,
stór himinskær augu og spékoppa í
kinnum. Langamma hennar hún
Olöf er fremur lasburða, enda nærri
sjötíu og átta ára gömul. Hún hafði
lagt sig út af á rúminu í rökkurbyrj-
un eftir erfiði dagsins því hún vildi
líka hjálpa til við undirbúning jól-
anna líkt og aðrir gerðu. Það var
reyndar aðfangadagur jóla í dag og
hún var ósköp þreytt orðin eftir allt
þetta tilstand, sem henni fannst nú
keyra úr hófi fram.
„Ertu sofandi amma mín,“ hvísl-
aði Stína litla í dyragættinni. Hún
kallaði langömmu alltaf ömmu.
„Nei, ekki er ég það nú lambið mitt,
ég var bara að láta líða úr mér
stundarkorn." „Amma mín, viltu
segja mér sögu, mér leiðist svo að
bíða eftir jólunum. Hún má vera
voða stutt,“ sagði Stína litla. „Ekki
get ég nú neitað þér um það lambið
mitt fyrst þú biður mig svona fal-
lega, en ætli ég sé ekki búin að
gleyma flestum sögum,“ sagði
amma. „Þú sagðir mér nú sögu í
gærkvöldi svo ekki ert þú búin að
gleyma þeim öllurn," sagði Stína .
„Það er þá líklega best að ég rifji
upp atburð sem skeði á aðfangadag
jóla fyrir löngu, löngu síðan,
skömmu eftir að við afi þinn fórum
að búa. Heyskapur stóð að þessu
sinni langt fram á haust eins og
raunar oft fyrr og síðar, því við
höfðum ekki önnur tæki en orfið og
hrífuna til að afla heyja. Þegar smal-
að var um haustið vantaði afa þinn
tvær uppáhaldsærnar okkar, Stóru-
Hvít og Prýði, sem var með ljóm-
andi fallega mjallahvíta gimbur. Það
var nú reyndar ekkert nýtt að hún
Stóra-Hvít skilaði sér ekki í fyrstu
smölun. Það var eins og hún hefði
alltaf lag á því að laumast framhjá
smalamönnum. Hún sást stundum
inn á innsta afrétti. Þar er kjammik-
ill gróðurinn og nýgræðingur fram
eftir öllu sumri. Það hefur hún
Stóra-Hvít fundið enda skilaði hún
ætíð bestu lömbunum að hausti.
Ojá, það gerði hún Stóra-Hvít, það
held ég nú og það má ég segja rétt
enda hélt hann afi þinn ósköpin öll
upp á hana, lambið mitt.“ „Er hann
ekki langafi minn,“ spurði Stína.
„Jú, auðvitað er hann langafi þinn,
en þú kallar mig alltaf ömmu svo þá
getum við bara sagt afi,“ sagði
amma, og svo hélt hún áfram sög-
unni.
„Það var góð tíð þetta haust og afi
fór oft að skyggnast eftir kindunum
en aldrei fann hann Stóru-Hvít og
Prýði. O, hún skilar sér og sínum
hún Stóra-Hvít, sagði hann afi þinn
þegar snuggar verulega að.“ „Þetta
finnst mér skn'tið, hvað er það nú að
snugga að?“ spurði Stína litla. „Það
er von þú spyrjir, lambið mitt. Það
er sjaldgæft nú til dags að taka svo
til orða. Það hefur snuggað að var
sagt þegar snjó setti í fjöll og jafn-
vel niður í miðjar hlíðar, einkum ef
gerði bleytusnjó með frera og jarð-
bönn í efra. Þá voru nú flestar kind-
ur fegnar að hypja sig í áttina heim
á leið. Það snuggaði ekki verulega
að þetta haustið fyrr en seinnipart
Þorláksmessu. Þá gerði ansans snjó-
komu og kafald. Þegar afi þinn kom
inn frá gegningum um kvöldið sagði
hann við mig ákveðnum rómi.
„Olöf mín, ég má ekki til þess hugsa
að kindumar okkar fenni eða farist
á annan hátt nú um jólin. Það er
kominn svo mikill snjór o g því bor-
in von að kindumar komist heim af
eigin rammleik. Eg þykist þess full-
viss að hún Stóra-Hvít hafi kippt sér
heim á leið þegar tók að snjóa í dag
og það með halarófuna á eftir sér.“
„Guð almáttugur hjálpi okkur,“
sagði ég og varð ekki um sel. „Þú
ert nú ekki einn í heiminum og
verður að hugsa til mín og bamsins,
hvernig okkur kann að líða, elskan
mín og mátt þess vegna ekki hugsa
eing öngu um þessar kindaskjátur.
Eru þær kannski meira virði en ég
og litla barnið okkar?“ „Nei, alls
ekki, elsku ljósið mitt,“ sagði h ann
afi þinn þá og tók mig í fang sér. Þá
hvarf mér nú allur ótti. Hann var
hraustmenni hann afi þinn, það get
ég borið um. „Þið eruð í öruggu
skjóli og ekkert getur amað að ykk-
ur, en blessaðar kindumar hafa ekki
skjól nema þær séu þá fenntar í kaf
og geta verið í stórhættu á margan
hátt. Tásla er fljót á kreik ef eitthvað
bjátar á fyrir kind. Margar hef ég
séð illa útleiknar eftir þann skolla.
Ég er ungur og hraustur og svo hef
ég hann Seppa minn. Hann er betri
en enginn. I bítið í fyrramálið fer ég
að leita kindanna ef veður verður
skaplegt,“ sagði hann afi þinn bless-
aður ákveðnum rómi. „Það verður
að fara eins og Guð á himnum vill,“
sagði ég eins stillilega og mér var
unnt. „Guð hjálpar þeim sem hjálpa
sér sjálfir," sagði hann afi þinn, og
þá varð ég nú róleg eða reyndi að
sýnast það.
A aðfangadagsmorgun hafði
veðrið gengið niður að mestu. Afi
þinn var uppi fyrir allar aldir. Ég tók
í snarhasti til nesti handa honum og
Seppa greyinu. Afi þinn tók stóru
broddstöngina sér í hönd og snarað-
ist út í hinn dimma og gráa aðfanga-
dagsmorgun með Seppa hoppandi
sér við hlið. En ég stóð eftir í dyr-
unum nokkra stund með ungabarn-
ið dúðað í fanginu, horfði út í fjúkið
og bað Guð að blessa þá félaga og
að þeir fyndu kindurnar heilar á húfi
og kæmust heim með þær áður en
heilagt yrði.“
Nú gat Stína litla ekki á sér setið
að spyrja. „Þú segir svo mörg skrítin
orð, amma mín. Hvað er það að
verða heilagt?“ „Klukkan sex á að-
fangadagskvöld ganga jólin í garð
og þá er talað að sé orðið heilagt,“
svaraði amma. „Jæja, lambið
mitt,nú held ég áfram sögunni.
Mér var ekki rótt þar sem ég stóð
í bæjardyrunum og rýndi út í snjó-
hraglandann. En ekki tjóaði að
leggja árar í bát. Nú varð ég að
sinna útiverkunum. Ég byrjaði á því
að fara í fjósið en í það var innan-
gengt eftir löngum göngum. Það
gekk allt prýðilega. Ég gaf Skjöldu
minni blessaðri það besta hey sem
ég fann í hlöðunni, mjólkaði hana
síðan og gaf kálfinum hennar volg-
an mjólkursopa. Síðan bað ég Guð
á himnum að blessa hana Skjöldu
mína því að henni áttum við sannar-
lega mikið að þakka. Nú tók mun
erfiðara verk við en það var að fara
á fjárhúsin, en þau voru drjúgan
spöl í burtu og upp brattan hól að
fara og viðbúið að ég þyrfti að kafa
snjóinn mikinn hluta leiðarinnar. Ég
bjó mig því út sem best ég gat og
endaði á þvf að dúða blessað barnið
svo nær ekkert sást í andlitið á því.
Þegar ég opnaði bæjardyrnar stóð
fannstrókurinn beint í fangið á mér.
Mér leist ekki á blikuna því veðrið
hafði versnað til muna. En ekki
dugði að láta deigan síga. Ég snar-
aðist út í kófið og stefndi til fjárhús-
anna með drenginn minn í fanginu.
Þegar ég kom upp í stóru lautina
neðan við fjárhúshólinn gerði svo
dimmt og hvasst él að ég sá ekki
handa skil. Þá fannst mér líkt og ég
ætlaði að kafna því það fennti svo
framan í mig. Ég óttaðist líka mjög
að eitthvað yrði að drengnum. Hann
var farinn að gráta.
Þar sem ég sat nú þarna hálfföst í
snjónum í hríðinni bað ég Guð al-
máttugan að hjálpa okkur og einnig
honum afa þínum og Seppa er lík-
lega væru að berjast á móti hríðinni
langt inni á dal. Við þetta varð mér
rórra og ég tók að brjótast áfram á
nýjan leik.“ „En amma mín, varstu
ekki voðalega þreytt og hrædd," gat
Stína litla ekki stillt sig um að
spyrja. „Og hvernig gekk honum
afa mínum og Seppa greyinu.
Fundu þeir kindurnar og komust
þeir heim í þessu vonda veðri,“
spurði hún og var greinilega mjög
spennt. „Já, heim komust þeir með
Guðs hjálp, lambið mitt. Jú, jú,
vissulega var ég þreytt og hrædd, en
þegar ég opnaði fjárhúsdyrnar og sá
hvað blessaðar kindurnar voru ró-
legar þá varð mér strax hughægra.
Ég setti drenginn minn svona dúð-
aðan í heybing innst í öðrum garð-
anum og þar lá hann hinn rólegasti
allan tímann. Ég var lengi í fjárhús-
unum. Þar var svo mikill friður sem
hafði róandi áhrif á mig. Ég gaf
kindunum eins og þær vildu éta af
heyi og þegar þær lögðust og fóru
að jórtra þá fyllti ég garðann aftur
svo þær hefðu nóg að éta til morg-
uns, því ég treysti mér ekki til að
fara aftur upp í fjárhús mið.
Ég vildi líka fría hann . við
að fara til fjárhúsa ef h. emi
mjög seint heim. Sem betui fer var
komið sæmilegt veður þegar ég var
búin í húsunum og gekk mér því
greiðlega heim.
Þegar heim kom fór ég að sjóða
hangikjötið og sýsla við annan jóla-
undirbúning. Eftir nokkurn tíma
brast aftur á blindhríð með mikilli
fannkomu og auknu frosti. Hríðin
hamaðist án afláts á þekjunni og
vindurinn ýlfraði ámátlega. Þá fyllt-
ist ég slíkri skelfingu að ég hélst
ekki við í bænum. Ég tók drenginn í
fangið, ljóstýru í aðra höndina og
hljóp eftir göngunum út í fjós. Þar
grúfði ég mig niður að Skjöldu og
bað hana heitt og innilega að biðja
með mér Guð á himnum að bjarga
manninum mínum og skepnunum
sem hann vildi koma til húsa.
Skjalda lagði hausinn upp að brjósti
mínu, eins og hún skynjaði það að
ég þyrfti hughreystingar við. Enda
rénaði ótti minn og hræðsla svo að
ég lagði drenginn minn íjötuna við
annan auða básinn og tók að sinna
fjósaverkunum, þótt í fyrra lagi
væri.
Ég hafði sett ljós í alla glugga
áður en ég fór fram í fjós og þorði
ekki annað en hraða mér inn. Allt í
einu heyrði ég að klukkan sló sex
högg. Það var sem sé orðið heilagt
þó ekki fyndi ég mikið fyrir því í
hjarta mínu. Um svipað leyti tók ég
eftir því að mjög hafði sljákkað í
veðurhamnum á þekjunni. Ég gekk
því fram að dyrunum og leit út. Það
var hætt að snjóa og léttur andvari
bærði sinustráin sem stóðu klaka-
hneppt upp úr snjónum í varpanum.
Meira að segja sendu nokkrar
stjörnur mér blik sitt úr skýjarofi.
Ég lofaði drottinn hástöfum fyrir
miskun sína. Hann hafði bænheyrt
mig. Ég starði hugfangin upp til
stjarnanna uns mér var orðið hroll-
kalt. Þá snaraðist ég inn og sótti tvö
kerti er lýstu undursamlega. Ég fór
með kertin út á hlað, allt var dottið í
dúnalogn svo að rétt bærðist kerta-
ljósið. Ég gekk með ljósin nokkra
hringi í kringum bæinn, ef hann afi
þinn kynni að þarfnast leiðsagnar og
sjá ljósið mitt. Mér hafði létt mjög í
hjarta því nú var ég þess nær full-
viss hann bjargaði sér og skepnun-
um heim í kvöld.
Ekki veit ég hvað það var sem
gerði þetta hugboð mitt að nær full-
vissu. Ég var allt í einu svo glöð að
ég þaut inn, tók drenginn minn í
gangið og fór að raula jólasálminn
yndislega - í dag er glatt í döprum
hjörtum. Svona hélt ég áfram að
syngja jólasálma og lesa upphátt í
biblíunni fyrir barnið.
Svo er það þegar klukkan slær
átta að ég heyri ég mér til ósegjan-
legrar gleði og hugarléttis að knúð
er dyra. Blóðið þaut um mig alla og
ég stökk fram að dyrum. Hvað held-
urðu að ég hafi séð þarna úti, elsku
barnið mitt?“ „Ætli afi minn og
Seppi greyið hafi ekki verið komnir
með kindurnar," svaraði Stína. „Jú,
svo sannarlega voru þeir kornnir
með kindurnar sem okkur vantaði.
Þær voru flestar mjög klakabrynjað-
ar svo það hringlaði í þeim er þær
hreyfðu sig. Það var líkt og ótal silf-
urbjöllur héngu í ull þeirra.“ Nú gat
Stína litla ekki stillt sig um að grípa
fram í söguna og sagði: „Ætli Guð
hafi ekki bara hengt svona margar
silfurbjöllur á kindurnar af því að
jólin voru að koma. Hvar fann hann
afi minn svo kindumar? Þær hljóta
að hafa verið voða langt í burtu fyrst
han n var allan daginn að leita?“
„Þú getur rétt til, lambið mitt,“
sagði amma. „Þær voru sannarlega
langt í burtu. Hann afi þinn sagði
mér að þær hefðu verið næstum
innst inni í Daladrögum. Hann áleit
að þær hefði lagt af stað heim þegar
fór að snjóa en strandað við Illagil.
Hann sagði líka að Seppi greyið
hefði fundir Prýði og lambið hennar
en þær voru nær alveg fenntar í kaf.
Afi þinn blessaður mátti sennilega
ekki seinni vera að leita kindanna.
Að öðrum kosti hefði ekki þurft að
spyrja eftir afdrifum þeirra. Hann
var svona lengi, af því hann þurfti
víða að troða slóð fyrir kindurnar.
En snúum okkur aftur að heim-
komu afa þíns. Þar sem hann stóð
þarna úti, stökk ég upp í fangið á
honum og kyssti hann rembingskoss
þótt það væri klaki í skegginu
hans.“ „Oj bara, hvernig gastu
það?“ spurði Stína og gretti sig. „O
sei, sei. Við vorum nú ekki með
neinn hégómaskap í þá daga, lamb-
ið mitt,“ sagði amma. „Hann afi
þinn vafði mig svo fast að sér að ég
náði varla andanum. Já, hann var
hraustmenni hann afi þinn, það má
ég rétt segja,“ sagði amma hreykin.
„Þar sem hann heldur mér svona
fast í fangi sínu þá segir hann við
mig. „Það var ljósið þitt sem bjarg-
aði mér, elskan mín. Ég var nær ör-
magna orðinn og sestur að í snjón-
um en ljósið gaf mér nýja von og
aukið þrek til að halda áfram. En
eigum við ekki að hýsa kindurnar í
fjósinu. Við getum sett þær á auðu
básana.“ „Jú, það skulum við sann-
arlega gera,“ sagði ég ánægð. Þar er
miklu hlýrra og notalegra. Kindum-
ar voru óðfúsar að fara inn og auð-
velt að reka þær inn göngin og alla
leið inn í fjós. Ég fór á undan með
ljós í hendi. Við gáfum þeim svolitla
heytuggu. Afi þinn sagði að ekki
væri rétt að gefa þeim mikið fyrst í
stað enda kynnu lömbin ekki átið.
„Við kennum þeim átið á morgun,"
sagði hann.
Þegar þetta var farsællega í höfn
bar ég loks fram jólamatinn því ekki
hafði mér til hugar komið að
smakka á honum meðan afi þinn
barðist fyrir lífi sínu og skepnanna.
Ég held að ilmandi jólamaturinn
hafi hvorki fyrr né síðar bragðast
eins vel og þetta aðfangadagskvöld
og ákaflega vorum við afi þinn
hamingjusöm. Helgi jólanna var
sannarlega komin á litla heimilið
okkar og jólanóttinn færðist yfir
með friði sínum og fegurð.
Ljósanna hátíð Ijúfog blíð
leiti þín gjörvalt heims um ból.
Ef stefnir þú veikt mót stormi og hríð
stjarnanfœri þér heiðríkjól. B.B.