Fréttablaðið - 30.09.2020, Blaðsíða 40

Skotsilfur Færa fornminjar til að rýma til fyrir uppistöðulóni
Það fór ekki mikið fyrir hálfs árs afmæli efna-hagskreppunnar af völdum heimsfarald-ursins í seinustu viku, sem formlega hófst
þann 23. mars þegar markaðir
féllu eins og steinn eftir að veiran
hóf innreið sína í Evrópu. Það
virðist ekki sérstaklega umdeilt
að hin efnahagslega glíma við
faraldurinn hefur gengið eins vel
og óska hefði mátt hér á landi:
Aðgerðir stjórnvalda gagnvart
fyrirtækjum og starfsfólki þeirra
voru skjótar og hnitmiðaðar, og
það sem líklega hefur vegið þyngst
er að Seðlabanki Íslands hefur
getað beitt sér af miklu af li. Þar
leikur stór gjaldeyrisvaraforði
lykilhlutverk og treystir kjölfestu
verðbólguvæntinga – þótt stærsta
útf lutningsgrein landsins hafi
þurrkast út, krónan hafi fallið um
16% á árinu og verðbólga farið
yfir markmið, vænta fjárfestar og
fyrirtæki þess að verðbólga verði
við eða undir markmiði horft til
lengri tíma. Það er markverður
árangur.
Þótt efnahagsviðbrögð víða um
heim hafi miðað fyrst og fremst
að því að fylla holu tapaðrar eftir­
spurnar sem kórónaveiran hefur
valdið, er brýnasta verkefnið að
örva fjárfestingu í arðbærum verk­
efnum sem geta lyft löskuðum og
skuldsettari hagkerfum upp úr
kreppunni. Þessari skoðun lýsti
bankastjóri seðlabankans í Minn e­
apolis, Neel Kashkari, nýlega í við­
tali við Bloomberg fréttaveituna
– aukin skuldsetning í Bandaríkjun­
um yrði ekki vandamál ef hún færi
í fjárfestingar í framtíðinni – öðru
máli gegndi ef skuldsetningu væri
beitt til að örva neyslu til skemmri
tíma.
Uppfærð fjármálaáætlun íslenska
ríkisins gerir ráð fyrir að skuldir
ríkissjóðs vaxi úr 23% í um 55%
árið 2022, sem hlutfall af lands­
framleiðslu. Vísbendingar að hausti
benda til að kreppan verði dýpri en
spáð hefur verið og því hætt við
að skuldaaukningin verði meiri. Á
sama tíma er vaxandi umræða um
að leiðin úr kreppunni verði studd
með enn frekari hækkun launa og
annarra bóta, bæði hjá hinu opin­
bera og einkageiranum. Hefur það
meðal annars verið rökstutt með
að hefðbundin efnahagslögmál falli
úr gildi við núverandi aðstæður og
vextir séu svo lágir að skuldsetning
borgi sig, þar sem hagvöxtur fram­
tíðar verði hærri en vaxtastigið í
dag.
Í viðtalsþættinum Sprengisandi
um síðastliðna helgi, líkti Þorsteinn
Víglundsson, fyrrverandi þingmað­
ur og ráðherra, því að hækka laun
við núverandi aðstæður þegar verð­
mætasköpun hagkerfisins hefur
fengið þungt högg, við að „hífa sig
upp á axlaböndunum“. Sumir virð­
ast hafa fengið innblástur af svo­
kallaðri „nútíma­peningahagfræði“
(MMT) sem telur að ríki með sjálf­
stæðan gjaldmiðil og ótakmarkað
peningaprentunarvald, geti eytt
áður en fjármunanna er af lað og
svo rétt sig af með skattheimtu í
þann mund þegar efnahagsslakinn
líður undir lok og verðbólgan lætur
á sér kræla. Þótt skiptar skoðanir
séu um ágæti þeirrar kenningar er
það minna umdeilt að einungis stór
lokuð hagkerfi með litlar erlendar
skuldir, svo sem Bandaríkin, Japan,
Bretland og Kanada, gætu leyft sér
að hugsa með þeim hætti, hvað
þá opin örhagkerfi eins og hið
íslenska.
Ein smæsta mynt í heimi þarf
að stökkva hærra en hinar stærri.
Ísland getur ekki leyft sér sömu
hluti og Japan og Bandaríkin sem
dæmi. Árið 2019 skuldaði íslenska
ríkið 23% af landsframleiðslu,
áberandi lítið meðal vestrænna
ríkja, en mun að óbreyttu skulda
nálægt 60% af landsframleiðslu á
árinu 2022. Ef allar skuldir íslenska
ríkisins yrðu endur f jármagn­
aðar á núverandi fjármögnunar­
kjörum ríkisins á næstu árum, yrði
greiðslubyrðin mjög há í alþjóð­
legum samanburði og einkum ríki
(meðal OECD) við eða fyrir ofan
okkur sem talin eru með ósjálf bæra
skuldastöðu, s.s. Ítalía, Grikkland,
Tyrkland, Brasilía og Suður Afríka.
En þannig byrja f lestar skulda­
kreppur, lágir langtímavextir, sem
eru vísbending um daprar hag­
vaxtarhorfur, freista til lántöku til
óskynsamlegra og ósjálf bærra ráð­
stafana, sem svo hækkar vextina og
dregur úr vaxtahorfum þangað til
ekki er lengur hægt að vaxa út úr
skuldahítinni. Við hífum okkur
ekki upp á axlaböndunum úr því.
Axlabandakenningin 
Agnar Tómas
Möller
sjóðstjóri hjá
Kviku eignastýr-
ingu
Þý
sk
al
an
d
Fr
ak
kl
an
d
H
ol
la
nd
Be
lg
ía
Au
st
ur
rík
i
Sv
iss
Li
th
áe
n
Ís
ra
el
Sí
le
Kó
lu
m
bí
a
D
an
m
ör
k
N
ýj
a S
já
la
nd
Po
rt
úg
al
Íta
lía
Br
as
ilí
a
Fi
nn
la
nd
Le
tt
la
nd
Br
et
la
nd
Ás
tr
al
ía
Ís
la
nd
2
02
2
Su
ðu
r-A
fr
ík
a
Írl
an
d
St
ór
a-
Br
et
la
nd
Ka
na
da
Un
gv
er
ja
la
nd
Sv
íþ
jó
ð
N
or
eg
ur
Ís
la
nd
2
01
9
Gr
ik
kl
an
d
Ja
pa
n
Sp
án
n
Pó
lla
nd
M
ex
ík
ó
Ei
st
la
nd
Té
kk
la
nd
Ba
nd
ar
ík
in
Ty
rk
la
nd
✿ Vaxtabyrði (% af GBP) OECD ríkja
miðað við núverandi vaxtastig (10 ár) á öllum skuldum
-1
0
1
2
3
4
5
6
7
8%
Tyrkneskir verkamenn færa hina 600 ára Er Rizk-mosku úr stað vegna virkjanaframkvæmda. Ilisu-stíf lan nýtir fallvatn úr hinu sögufræga
Tigris-f ljóti. Alls hafa þrjár túrbínur verið gangsettar og þrjár eru eftir. Uppsett af l virkjunarinnar verður um 1200 megavött og uppistöðulónið
verður um það bil 10,4 milljarðar rúmlítra, sem er um það bil fimm sinnum stærra en Hálslón við Kárahnjúkavirkjun. MYND/GETTY
Krefjandi gigg
Í þriðja skiptið á
rúmum þremur
árum leitar
Landsvirkjun
nú eftir fram-
kvæmdastjóra
viðskiptaþróun-
ar- og markaðssviðs.
Í febrúar 2013 var Björgvin Skúli
Sigurðsson ráðinn í starfið, en
hann hætti réttum fjórum árum
síðar. Birna Ósk Einarsdóttir var
ráðin í kjölfarið, en lét af störfum
eftir nokkra mánuði í starfi.
Stefanía G. Halldórsdóttir var
svo ráðin í janúar 2018, en hún
hefur nú einnig hætt og ráðið
sig til fjárfestingafélagsins Eyris.
Staðreyndin er auðvitað sú að
áhersla Landsvirkjunar á að laða
til landsins gagnaver og kísilfram-
leiðslu hefur ekki gefist vel, þó að
ytri aðstæður spili vissulega stórt
hlutverk í þeirri þróun. Spurningin
er auðvitað sú hvort það skrifist
allt á viðskiptaþróunarsvið fyrir-
tækisins?
Sjaldséð lokun
Nýsköpunarmið-
stöð verður
lögð niður ef
frumvarp Þór-
dísar Kolbrúnar
Reykfjörð,
ráðherra nýsköp-
unarmála, nær fram
að ganga. Fyrir utan þá sem eru á
launaskrá Nýsköpunarmiðstöðv-
ar voru allir sammála um að skyn-
samlegt væri að finna verkefnum
stofnunarinnar nýjan farveg,
enda barn síns tíma á margan
hátt. Stóru fréttirnar eru þær að
loks hefur einhver ráðamanna
þjóðarinnar kjark til að leggja
niður gagnslausa ríkisstofnun og
spara með því hundruð milljóna
króna á hverju ári. Auðvitað er
leitt þegar störf eru lögð niður,
en sérfræðingar í nýsköpun eiga
væntanlega ekki erfitt með að
búa sér til ný verkefni.
Langt yfir
strikið
Verkalýðs-
hreyfingin beitir
ýmsum brögð-
um til þess að
ná sínu fram á
þessum síðustu
og verstu. BHM
reyndi að telja fólki
trú um að hér væri „eftirspurnar-
kreppa“ til þess að réttlæta
hækkun á atvinnuleysisbótum.
Alþýðusamband Íslands, undir
forsæti Drífu Snædal, notar orðið
„ferðaþjónustukreppa“ til þess
að koma í veg fyrir skynsamleg
úrræði fyrir atvinnulífið, til
dæmis lækkun tryggingagjalds-
ins. Vörumerkjafræðin eru notuð
til þess að vekja upp villandi hug-
hrif. ASÍ fór síðan svo langt yfir
strikið í ýkjum og afvegaleiðingu
að fæstir muna eftir öðru eins.
Sambandið lagðist gegn lækkun
tryggingagjalds þvert á atvinnu-
greinar þar sem tryggingagjaldið
er „nánast eini skatturinn sem
fyrirtæki greiða“. Málflutningur
af þessu tagi fer langleiðina með
að stimpla ASÍ út úr vitrænni um-
ræðu um efnahagsmál.
3 0 . S E P T E M B E R 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R14 MARKAÐURINN