Fréttablaðið - 02.10.2020, Blaðsíða 12

Miðvikudaginn 16. septem-ber birtist í Markaðinum illskiljanlegt Skotsilfur.
Þar fjallar höfundur, sem er aug-
ljóslega vinstrimaður, um vinstri-
vaðal í „nýju stjórnarskránni“. Þetta
getur komið fyrir alla, og hef ég
sjálfur stundum sagt vinstri þegar
ég meinti hægri, og austur þegar ég
meinti vestur og fyrirgefst slíkt, en
kallar hins vegar á leiðréttingu, svo
að áheyrendur fari ekki villur.
Útgangspunkturinn á gagnrýn-
ina var hins vegar meint skattpíning
á útgerðinni. Hið rétta er að í „nýju
stjórnarskránni“ er ekki gert ráð
fyrir neinum sérstökum sköttum
á útgerðina, umfram þá almennu.
Þar er hins vegar gert ráð fyrir því að
eigendur njóti ávaxta eigna sinna,
og rekendur fyrirtækja greiði fyrir
þau aðföng sín og þá aðstöðu, sem
þeir eiga ekki. Þetta er í rauninni
kjarninn á bak við eignarréttinn.
Enginn getur krafist þess að fá að
nýta eignir annarra, án fulls endur-
gjalds, nema þá að brýnir almanna-
hagsmunir séu í húfi. Þess vegna
greiða fyrirtæki húsaleigu fyrir
starfsemi sína, ef þau eiga ekki
húsið sem þau nýta, þau greiða fyrir
rafmagn ef þau eiga ekki virkjunina,
og þau greiða fyrir olíu á skipin sín,
ef þau eiga ekki olíulindina. Þetta
kann að vera erfitt fyrir vinstrisinn-
að fólk að skilja, sem lítur á eignar-
réttarákvæði beggja stjórnarskráa
sem eitthvert merkingarlítið bull,
og telur að þarfir einstaklinga eða
fyrirtækja réttlæti sérstakar gjafir,
eignaupptöku eða niðurgreiðslur
frá öðrum. Nú, í frjálsu samfélagi,
er fólki auðvitað frjálst að láta eða
leigja eignir sínar á undirverði, ef
það svo kýs, en það leiðir ekki til
þess að aðrir eigi einhverja kröfu
til slíks. Og sérstaklega er varasamt
þegar menn fara með umboð ann-
arra, að ráðstafa eignum þeirra á
undirverði. Slíkt heitir umboðs-
svik, og eru þá litlar málsbætur, hafi
viðkomandi umboðshafar beint
eða í gegnum stjórnmálaframboð
sín, þegið góðar gjafir af þeim sem
eignirnar vilja nýta, en ekki greiða
samkeppnishæf verð fyrir. Til
styrkingar eignarréttinum er því
ákvæði nýju stjórnarskrárinnar
um að umboðsmönnum sé ekki
frjálst að ráðstafa eignum umbjóð-
enda sinna á undirverði. Þekkt er að
vinstrimenn telji að hið opinbera
eigi að fjármagna eða niðurgreiða
hugðarefni þeirra, eða þá starfsemi
sem þeim er sérstaklega hugleikin
með almannafé. Við hægrimenn
teljum hins vegar að allir eigi að
vera jafnir fyrir lögum, eignarréttur
sé friðhelgur, og ríkið eigi hvorki að
styrka einstakar atvinnugreinar né
einstaka aðila innan þeirra.
Og velkist svo einhver í vafa um
hverjir eiga nytjastofna á Íslands-
miðum, er þeim bent á 1. gr. laga
116/2006 um stjórn fiskveiða. Og
jafnframt fylgir hér með brýning til
vinstrimanna almennt, látið eignir
annarra í friði ef þið eruð ekki til-
búnir að borga fyrir þær.
Vörn eignarréttarins
Formenn iðjuþjálfafélaga
á Norðurlöndum skrifa:
Í kjölfar COVID-19 heimsfarald-ursins er mikilvægt að horfa til heilsuhagfræðinnar þegar
kemur að heilbrigðis- og velferðar-
þjónustu. Ávinningur af þjónustu
iðjuþjálfa er vel þekktur meðal fag-
fólks og stjórnenda innan heilbrigð-
iskerfisins. Á hinn bóginn er virði
iðjuþjálfunar út frá heilsuhagfræði-
legu sjónarhorni sjaldnast lagt á
vogarskálarnar við ákvarðanatöku
yfirvalda og úthlutun fjármuna.
Nýleg norræn skýrsla sýnir engu
að síður að heilsuhagfræðilegar
rannsóknir eru til og að þær benda
ótvírætt til þess að iðjuþjálfun sé
hagkvæm.
Norræna velferðarkerfið stendur
frammi fyrir stórum og brýnum
verkefnum sem þurfa úrlausnar við.
Gera má ráð fyrir því að þörf fólks
fyrir endurhæfingu af ýmsum toga
aukist til muna vegna heimsfarald-
ursins og afleiðinga hans. Eftirspurn
eftir heilbrigðis- og velferðarþjón-
ustu mun fara vaxandi en fjármunir
eru af skornum skammti vegna efna-
hagslegra þrenginga. Í ljósi þessa
er afar brýnt að notendur fái rétta
þjónustu, á réttum tíma, með réttum
hætti og á réttum stað. Þörfin fyrir
vitneskju um ávinning og kostnað
ýmiss konar úrræða verður meiri.
Heilsuhagfræðilegt mat er grund-
vallaratriði, við samanburð á ávinn-
ingi og kostnaði við ólíka þjónustu
og einnig ef samfélagsþróunin á
að verða sjálf bær þegar COVID-19
heimsfaraldurinn er yfirstaðinn.
Á Norðurlöndunum starfa um
það bil 30.000 iðjuþjálfar sem leggja
sitt af mörkum til sjálf bærrar heil-
brigðis- og velferðarþjónustu. Sem
þátttakendur á sviði norrænnar
velferðar viljum við iðjuþjálfar
sem fagstétt stuðla að auknu vægi
heilsuhagfræðinnar á þeim sviðum
þar sem þjónusta okkar er veitt. Það
felur meðal annars í sér að benda á
heilsuhagfræðilegt gildi iðjuþjálf-
unar í ljósi fyrirliggjandi rann-
sókna.
Til að auka vitund um virði iðju-
þjálfunar létu norræn fagstéttar-
félög, í samstarfi við fræðimenn
innan iðjuþjálfunar og heilsuhag-
fræði, vinna skýrslu þar sem niður-
stöður rannsókna eru teknar saman
(Occupational Therapy and Health
Economics – A short introduction
to health economics evidence for
occupational therapy in the field of
mental health during working life
and health of older people). Í skýrsl-
unni er fjallað stuttlega og almennt
um heilsuhagfræði, en einnig lögð
sérstök áhersla á heilsuhagfræðileg
sjónarhorn sem tengjast annars
vegar atvinnuþátttöku fólks með
geðræna erfiðleika og hins vegar
þjónustu sem snýr að heilsu aldr-
aðra. Hvort tveggja hefur verið
töluvert í samfélagsumræðunni á
Norðurlöndunum undanfarin ár.
Kerfisbundin samantekt (e. sys-
tematic review) á birtum greinum
um iðjuþjálfun og heilsuhagfræði
leiðir í ljós ávinning af þjónustu
iðjuþjálfa fyrir ofangreinda hópa.
Minni færniskerðing, meira sjálf-
stæði við dagleg viðfangsefni og
aukinn fjöldi fólks sem snýr aftur á
vinnumarkað eftir andleg veikindi
eru dæmi um ávinning sem hefur
jákvæð efnahags- og samfélagsleg
áhrif. Það að veðja á iðjuþjálfun
getur stuðlað að sjálf bærri sam-
félagsþróun. Mikilvæg forsenda
þess er að stunda rannsóknir innan
iðjuþjálfunar á Norðurlöndum og
að tekið sé mið af heilsuhagfræði-
legum sjónarhornum við mat á
árangri íhlutunar.
Í eftirleik COVID-19 heimsfarald-
ursins þurfa ákvarðanir innan heil-
brigðiskerfisins að byggja á heilsu-
hagfræðilegum gögnum í meira
mæli en nú er. Til að þróa norrænt
velferðarkerfi til framtíðar er brýnt
að gera heilsuhagfræðilegar úttektir
út frá samfélagslegu sjónarhorni og
nýta niðurstöðurnar við áætlana-
gerð og forgangsröðun í heilbrigð-
is- og velferðarþjónustu. Miklu
skiptir að þora að hugsa upp á nýtt
og byggja á gagnreyndri þekkingu,
öllum í samfélaginu til hagsbóta.
Greinin er þýdd úr norsku og var
birt á vef Dagens Medisin 29. maí
2020. Hagsmunaárekstrar eru ekki
til staðar.
Ida Kåhlin,
Sveriges Arbetsterapeuter,
Tina Nør Langager,
Ergoterapeutforeningen, Danmark,
Kristina Holmberg,
Finlands Ergoterapeutförbund,
Þóra Leósdóttir,
Iðjuþjálfafélag Íslands,
Nils Erik Ness,
Norsk Ergoterapeutforbund
Sjálfbær heilbrigðisþjónusta þarf að byggja á
heilsuhagfræðilegum rannsóknum
Farsælt samstar f Matís og Háskóla Íslands hefur lagt grunninn að fræðilegri og
verklegri menntun á sviði mat-
vælarannsókna, hagnýtrar líf-
tækni og matvælaöryggis á Íslandi.
Með þessu samstarfi hefur orðið til
mikilvæg tenging á milli atvinnu-
lífsins annars vegar og menntunar,
rannsókna og matvælaþróunar hins
vegar. Þannig hefur innleiðing rann-
sókna átt greiðari leið inn í atvinnu-
lífið og eins hefur atvinnulífið
haft áhrif á rannsóknir og miðlað
reynslu og þekkingu til nemenda.
Sjálfbær nýting auðlinda á Íslandi
er lykilatriði í hagsæld og velferð í
landinu, auk þess sem sjálf bær
matvælaframleiðsla er lykill að því
að uppfylla heimsmarkmið Sam-
einuðu þjóðanna. Það er því mikil
þörf á því að mennta og þjálfa hæfi-
leikaríkt fólk á sviði matvælafræði,
næringarfræði, verkfræði, lífefna-
fræði, líftækni og f leiri greina sem
efla verðmætasköpun til framtíðar.
Hjá Matís er unnið að fjölbreytt-
um verkefnum þar sem áhersla er
lögð á nýsköpun og verðmætaaukn-
ingu, einkum á sviði matvælaiðn-
aðar. Þessi verkefni eru unnin í
samvinnu við háskólana í landinu,
innlenda matvælaframleiðendur og
alla þá sem með einhverjum hætti
þjónusta matvælaiðnaðinn.
Matvælafræði á Íslandi
Samst ar fssamning ur Háskóla
Íslands og Matís snýr að kennslu,
leiðbeiningu framhaldsnemenda,
rannsók nu m og samný t ing u
aðfanga og innviða. Hann felur í sér
að starfsfólk og nemendur vinna að
sameiginlegum verkefnum beggja
aðila og samnýta tæki og aðstöðu.
Í dag hafa alls 110 meistara-
verkefni og 27 doktorsverkefni
verið unnin á vettvangi Matís frá
stofnun fyrirtækisins 2007 og lang-
flest í samstarfi við Háskóla Íslands.
Þessi rannsóknaverkefni hafa leitt
til uppbyggingar á mikilvægum
mannauði, vöruþróun, bættum
ferlum og nýsköpun í íslenskum
matvælaiðnaði.
Allt frá því að matvælafræðiskor
Háskóla Íslands var stofnuð árið
1978 hefur samstarf um kennslu og
rannsóknir í matvælafræði aukist
til muna og hefur það haft mikil
áhrif inn í íslenskan matvælaiðnað.
Árið 2012 urðu svo ákveðin vatna-
skil í matvælafræðinámi á Íslandi.
Með samstarfi Matís og Háskóla
Íslands, í samvinnu við aðra opin-
bera háskóla, var nýtt alþjóðlegt
meistaranám í matvælafræði sett
á laggirnar. Námið fór mjög vel af
stað og hefur nemendum fjölgað ár
frá ári og eru þeir nú 18 talsins.
Matvælaframleiðsla
og nýjar áskoranir
Samstarf Matís og Háskóla Íslands
hefur skilað af sér dýrmætri þekk-
ingu og rannsóknastarfi. Sam-
starfið hefur auk þess stuðlað að
sjálf bærari auðlindanýtingu og
matvælaframleiðslu á Íslandi. Mik-
ilvægi innlendrar og sjálf bærrar
matvælaframleiðslu hefur sjaldan
verið meira en nú á tímum heims-
faraldurs og frammi fyrir áskor-
unum framtíðar. Þar leikur rann-
sóknasamstarf Matís og Háskóla
Íslands stórt hlutverk, með stuðn-
ingi við framleiðendur í gegnum
rannsóknir og nýsköpun, ásamt
menntun framtíðar starfsafls.
Brú á milli háskóla og atvinnulífs
Þóra
Leósdóttir
Iðjuþjálfafélag
Íslands
Ida
Kåhlin
Sveriges Arbet-
sterapeuter
Nils Erik
Ness
Norsk Ergotera-
peutforbund
Oddur Már
Guðmundsson
forstjóri
Matís ohf.
Jón Atli
Benediktsson
rektor Háskóla
Íslands
Haukur
Eggertsson
verkfræðingur
Samstarf Matís og Háskóla
Íslands hefur skilað af sér
dýrmætri þekkingu og rann-
sóknastarfi.
Enginn getur krafist þess að
fá að nýta eignir annarra,
án fulls endurgjalds, nema
þá að brýnir almannahags-
munir séu í húfi.
Gera má ráð fyrir því að
þörf fólks fyrir endurhæf-
ingu af ýmsum toga aukist
til muna vegna heimsfarald-
ursins og afleiðinga hans.
2 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 F Ö S T U D A G U R12 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð