Samtökin '78 - Samtakafréttir - 01.12.1999, Page 12
þessar hugmyndir hafa verið notaðar
af einum hópi til að halda öðrum
niðri. Þetta er dulið tæki til að
stjórna, hið hreina mál hefur verið
aðgangur að valdinu, og það er mál
valdahópsins sem ræður ferð, ekki
undirmálshópanna. Hér hefur það
gerst að engin málafbrigði eru viður-
kennd nema þessi hreina íslenska, en
þeir sem valdið hafa tala um íslenskt
mál, en eru yfirleitt alltaf að tala um
það málafbrigði sem heitir „hreint
mál". Þá hefur það verið lífseig hug-
mynd meðal hreintungustefnumanna
á öldinni að málfar endurspegli skýr-
leika eða óskýrleika í hugsun. Þetta
eru mjög vafasamar hugmyndir en
þjóna þeim pólitíska tilgangi að
stimpla þá sem ekki hafa vald á hinu
leyfilega formi, dæma þá úr leik. Allir
kannast við það að setja sig í stell-
ingar þegar þeir skrifa eða tala opin-
berlega, forðast orðaval sem minnir
á útlend orð og stofna, og að víkja lít-
illega frá klassískri beygingarfræði
hefur á sér eindreginn heimsku-
stimpil. Hér er verið að þjóna hálf-
guðum, ritskoðun er hér í gangi og
loks fer svo að þeir sem ekki ráða við
málafbrigðið „hreintungu" verða
undir, þagna. En beygingar- og fram-
burðarafbrigði eða framandi orð í ís-
lensku spilla ekki málinu, heldur
spilla þau skipulaginu
Og það var þetta sem gerðist fyrir
tæpum tuttugu árum í sögu okkar
homma og lesbia, krafa okkar um að
velja okkur eigin heiti rakst á þetta
skipulag. Einn kafli ritgerðarinnar
fjallar um átök Samtakanna 78 við
útvarpsstjóra á síðasta áratug. Hvað
fékk þig til að rýna í þetta?
Átök Samtakanna 78 og útvarps-
stjóra er frábært dæmi um valdbeit-
ingu stærsta og áhrifamesta fjölmið-
ils íslendinga á öldinni. í gömlu út-
varpslögunum segir að útvarpið eigi
að „standa vörð um íslenska tungu
og menningu" og í sjötíu ára sögu
sinni hefur ríkisútvarpið ásamt skól-
unum verið sterkasti vörður hrein-
tungustefnunnar. Miðaldra fólk og
þaðan af eldra man þessa sögu en
yngra fólk kannast ekki við hana. Það
sem gerðist var í stuttu máli það að
félagið aetlaði að greiða fyrir auglýs-
ingu í útvarpinu á einu rásinni sem
þá var til: „Lesbíur, hommar! Munið
félagsfundinn í kvöld!" Þetta fékkst
ekki flutt og það voru orðin sem
samkynhneigðir völdu sér sem fóru
fyrir brjóstið á útvarpsstjórnendum.
Samkynhneigðir fóru fram á að vera
nefndir þeim nöfnum sem þeir höfðu
sjálfir valið sér, hommi og lesbía,
enda voru þessi heiti snar þáttur í
þeirra nýju sjálfsvitund og réttinda-
baráttu, orð sem þeim voru sjálfum
tömust og komu innan frá. Með
þessu voru lesbíur og hommar jafn-
framt að ráðast á þá fordóma sem
sem endurspegluðust í hugtökum
sem áður höfðu verið notuð af öðr-
um um þau, orð sem samkynhneigð-
ir upplifðu sem mjög gildishlaðin og
neikvæð.
Gegn smekk og
almennu velsæmi
Þegar Samtökin 78 kröfðust skýringa
voru rökin fyrir því að neita þessum
orðum aðgang að útvarpi einkum
málsfarsleg, að varðveita þyrfti
hreinleika tungunnar. En auðvitað
var hreinleiki þjóðarinnar hin raun-
verulega ástæða. Þjóðarvitundin
skyldi ekki flekkuð með því að halda
á lofti auglýsingum frá „hinum
óhreinu". Bæði orðin, hommi og les-
bía, voru slettur að sögn málfars-
ráðunautar útvarpsins, hommi var
sagt hálfgert gæluorð sem þó mátti
fallast á með því að til voru samsvar-
andi orð í málinu, hljóðfræðilega
séð, en orðið lesbía hlauta enga náð
fyrir augum ráðunautanna sem
stungu í staðinn upp á „lespa".
Þarna sást þeim góðu málfarsráðu-
nautum yfir orðin „olía" og „biblía"
sem líka eru tökuorð en komin inn í
tunguna í Biblíuþýðingum fyrri tíma.
Orðið lesbía hafði hins vegar ekki yfir
sér neinn guðlegan anda. Þannig
báru þessir menn fyrir sig eitthvað
sem kalla mætti málfarsleg rök, en
eiga sér hæpnar málvísindalegar
stoðir heldur eru bara fyrirsláttur.
Það sem stóð í valdamönnum var að
viðurkenna homma og lesbíur sem
þjóðfélagshóp með fullri reisn, þau
spilltu hugmyndum þeirra um ís-
lenskan hreinleika og ögruðu glans-
ímyndinni af þjóðinni og menningu
hennar.
Enda fór svo í þessum þæfingi að
útvarpsstjóri missti hreintunguandlit-
ið og sagði beinum orðum í bréfi til
formanns félagsins að ekki væri
hægt að tala svona í útvarp því að
„þessi orð stríddu gegn almennum
smekk og velsæmi". Skýrara gat
valdboðið varla verið, hommar og
lesbíur voru orðin yfirlýst óhreinindi
á þjóðinni. En það er vert að muna
að hugtakið óhreinindi er ekki til
nema miðað sé við og skilgreint
hvað sé hreint. I huga þeirra, sem
þarna höfðu vald til þess að deila og
drottna, ögraði tilvist samkyn-
hneigðra þeirra viðteknu hugmynd-
um um íslenskan hreinleika. Það
þurfti hræðilegan sjúkdóm, AIDS, til
að brjóta niður múrana, því þá var
málum svo háttað að ekki var lengur
hægt að þegja um opinbera tilvist
samkynhneigðra. Umræðan í þjóðfé-
laginu um stöðu homma og lesbía
fór sem sagt að lokum fram úr þeim
„hreinu". Þetta er sagan í stórum
dráttum en í ritgerðinni rek ég hana
vitaskuld nákvæmar.
Glíman við eigin
fordóma
Ég skoðaði líka átök Samtakanna 78
við ríkisútvarpið vegna þess að ég er
heilluð af glímunni við fordómana
sem mæta minnihlutahópum. Sjálf
varð ég árum saman að takast á við
eigin fordóma í heimsborg þar sem
öllu ægir saman og þar sem lífið
gengur ótrúlega liðlega fyrir sig þrátt
fyrir þetta viðkvæma nábýli. Það fékk
mig til að hugsa um mína eigin
hómófóbíu. Sú var tíðin að mér bauð
við samkynhneigðu fólki og skildi
það ekki og spurði mömmu mína:
Hvernig stendur á því að mér finnst
hommar svona ógeðslegir? Eftir að
hafa sagt þetta upphátt fór ég að
rýna í eigin barm og uppgötvaði að
þessar hugmyndir áttu sér enga stoð
í minni eigin lífsreynslu, þetta voru
aðfengnar hugmyndir og ég varð að
taka sjálfri mér tak. Og svarið var það
að reyna að nálgast fólk sem var
öðruvísi en ég, ekki í gegnum for-
dómana sem snúast um það að fyrst
Skýrara gat valdboðið varla verið, hommar
og lesbíur voru orðin yfirlýst óhreinindi á
þjóðinni. En það er vert að muna að hugtak-
ið óhreinindi er ekki til nema miðað sé við
og skilgreint hvað sé hreint.
12 SAMTAKAFRÉTTIR