Samtökin '78 - Samtakafréttir - 01.12.1999, Síða 13
ert þú hommi eða lesbía og síðan
manneskja, fyrst litaður og svo
manneskja. Við verðum alltaf að
setja manneskjuna í fyrsta sæti og
skoða það svo hvernig hún er skilyrt
af kynferði sínu, ættlandi, kynhneigð,
litarhætti og þar fram eftir götunum.
Svo við víkjum aftur að veldi
hreintungustefnunnar, það er líkast
til ekki ekki eins augljóst og áður - en
lifir þó enn.
Mér sýnist hreinleikahyggjan bara
hafa fengið ný nöfn, það sem áður
hét málhreinsun heitir núna málrækt.
Það hljómar betur - en hefur inni-
haldið nokkuð breyst? í lokaköflum
ritgerðar minnar hugleiði ég og
skoða hvaða myndir hreinleikinn hef-
ur tekið á sig í nútímanum. Enda líð-
ur varla sá dagur að ég hrökkvi ekki
við. Nýkomin til landsins var mér
sagt frá því að danskri konu, sem
hérna býr með íslenskum eigin-
manni, hefði verið neitað um vinnu á
leikskóla af því að hún talaði ekki
nógu góða íslensku. Þar var ekki
spurt um það hversu hollt það er fyr-
ir börn að alast upp með einhverjum
sem talar með hreim og gefa þeim
þannig tækifæri til þess að víkka
sjóndeildarhringinn, skynja marg-
breytileikann í lífinu. Við ömumst
ekki beinlínis við útlendingum en vilj-
um sem minnst af þeim vita. Þeir
ögra nefnilega einsleitninni, hrein-
leikanum, og við gefum þeim ekki
pláss í vitundinni. Oft heyri ég sagt:
Það er varla hægt að leggja það á út-
lendinga að flytjast hingað og aðlag-
ast eins og það er nú mikið átak. A
móti svara ég: Hvernig væri að þú
skiptir um skoðun og breyttir þér,
gæfir þessu fólki pláss í vitund þinni?
Ef við ætlum að praktísera raunveru-
legt lýðræði verða þeir sem á einn
eða annan hátt eru öðruvísi en meiri-
hlutinn að fá svigrúm til að rækta
sinn mann, og það tekst ekki nema
meirihlutinn gefi þeim svigrúm í eig-
in hugarfari.
Varnarlið hreinleikans
í stað vopnaðs hers
Árin sem ég var í burtu fjölgaði inn-
flytjendum mjög á íslandi. Ég rann-
sakaði ekki þeirra hlutskipti sem
minnihlutahóps þótt nærtækt væri en
horfi í kringum mig. Einsleitni og
hreinleiki er enn sem fyrr sama fyrir-
bærið í íslensku vitundarlífi. Ég sé
ekki hvernig fólk sem á sér annað út-
lit og á annað tungumál að móður-
máli getur uppfyllt þær miklu kröfur
sem hér eru gerðar, það verður erfitt
fyrir það að eiga rödd hér sem hlust-
að er á. Þótt við eigum ekki þjóðarher
undir vopnum þá höfum við okkar
varnarlið hreinleikans, allan almenn-
ing sem hefur gert valdboðið að ofan
að sínum sjónarmiðum og vinnur
hvern dag að því að vernda menning-
una fyrir smitberum og tunguna fyrir
talendunum. Alls staðar setur hinn al-
menni maður sig í stellingar, í sið-
gæðisvörslu, passar upp á næsta
mann og leiðréttir hann í málfarsleg-
um og menningarlegum efnum. Þetta
er að mínu viti ógjörningur, þú vernd-
ar ekki lifandi ferii eins og menningu
þjóðar.
Og þetta vald verður stundum til
að beina athyglinni frá inntakinu að
forminu.
Þegar óttinn við málið verður
landlægur hjá almenningi þá hljóta
hugmyndirnar að lúta í lægra haldi
fyrir umgjörðinni. Þú og þínir vinir
hafa sjálfir fengið að kenna á því
hvernig intellektúal umræður á ís-
landi fara út í þras um það hvað eigi
að kalla hlutina svo að efnið verður
útundan. Til dæmis allt vafstrið um
það hvað ætti að kalla AIDS á ís-
lensku, það var ekki hægt að komast
að vanda málsins fyrir vangaveltum
um heiti á sjúkdómnum. Hversu oft
hafa umræður ekki kafnað í fæðing-
unni af því að orkan fer í að þýða
hugtök? Með þeim afleiðingum að
umræðan kemst aldrei á það flug að
eitthvert vit verði í henni.
Hreinn sjór
og hreinar heiðar
Þú skoðar fleira en tungumál og vald
í ritgerð þinni. Þar er líka að finna
skarpar athuganir á hreinleikahug-
myndum þjóðernishyggjunnar.
Umræðan um hreinleikann hefur
núna verið færð út og gerð að mark-
aðsvöru, við erum að hylla og mark-
aðsetja hreint land, hreinar náttúruaf-
urðir, lambakjöt úr náttúrulegu um-
hverfi og fisk úr hreinum sjó. Enginn
spurði um hreinleika sjávarins og
hreinleika íslensku heiðanna fyrir
nokkrum árum. Þegar samkeppni um
heimsmarkaði harðnar þá er búin til
ímynd og það er ímynd hreinleikans
sem virðist hafa orðið ofan á. Auðvit-
að er eðlilegt að
menn kasti út beitu
sem von er til að fisk-
arnir vilji bíta í. En
þegar gamla jafnan,
einsleitni = hreinleiki,
hefur sigrað og við
markaðssetjum land
og þjóð undir merkj-
um hreinleikans þá
held ég við ættum að
vera varkár. Kannski
gengur þetta í suma
en það vekur líka tor-
tryggni í bland við
vorkunn. Helstu við-
skiptavinir okkar, til
dæmis í ferðaþjónustu, er menntuð
vestræn millistétt þar sem umræða
um sjálfsskil ning og sjálfsvitund,
stöðu fólks í samfélaginu eftir upp-
runa, hörundslit eða kynhneigð hefur
verið afskaplega lífleg á liðnum árum.
Allar hreinleikahugmyndir eru
andlýðræðislegar, einkum þegar
menn líta svo á að um leið sé marg-
breytileikinn bæði tortryggilegur og
hættulegur. Mig grunar að mörgum
svíði þær, þessar hugmyndir um að
íslensktunga sé hreinni, upprunalegri
og betri en aðrar, landið okkar feg-
urra en önnur lönd og genin okkar
merkilegri en önnur gen. Ef þú heyrð-
ir Dana eða Ameríkana ýja að þess-
um skoðunum um sig og sitt fólk þá
myndirðu ábyggilega spyrja sjálfan
þig: Kæri ég mig um að þekkja þetta
fólk og heimsækja það? Ef íslending-
ar ætla að hasla sér völl á alþjóða-
vettvangi og ætlast til að menn taki
mark á þeim þá held ég sé best að
staldra við í hreinleikaáráttunni og
velta því fyrir sér hvort þessi ýkta
áhersla á allt þetta hreina og einsleita
sé til þess fallin að afla markaðar eða
vekja virðingu og athygli í samfélagi
þjóðanna.
SAMTAKAFRÉTTIR 13