Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Side 25

AÐ LÍÐA VEL í EIGIIM SKINIMI.
25
Allt fram á 21. öld einblíndi réttinda-
barátta Samtakanna ’78 nær eingöngu
á réttindi samkynhneigðra og
málefni trans fólks sátu á hakanum
bæði innan sem utan hinsegin
samfélagsins. Sýnileiki trans fólks var
takmarkaður og deilt var um hvort
trans fólk ætti heima undir væng Samtakanna ’78. Slíkt
átti einnig við um aðra hópa en tvíkynhneigðir klufu sig
frá Samtökunum á tíunda áratugnum eftir að hafa verið
neitað um formlegan sess innan þeirra.
Fyrir stofnun Trans Islands var til óformlegur hópur
trans kvenna og cross-dressera undir heitinu Islenskar
stúlkur. Starfsemi hópsins snérist að mestu um
félagslíf. Hópurinn ferðaðist saman á staði, til dæmis í
sumarbústaði, þar sem þau gátu klætt sig og tjáð á mun
frjálslegri hátt en annars staðar. Flest fólkið sem sótti
þessa viðburði var inni í skápnum hvað varðar kynvitund
eða kyntjáningu og starfsemi hópsins var því ekki pólitísk
eða tengdist beint réttindabaráttu. Trans konur úr þessum
hópi voru meðal þeirra sem stofnuðu Trans Island og að
lokum leið hópurinn Islenskar stúlkur undir lok í þeirri
mynd sem þá var.
Fró exótískum einstaklingum til fjöldahrevfingar
Fram undir síðasta áratug síðustu aldar einkenndist
umræðan um trans fólk af viðtölum við einstaklinga um
lífsreynslu þeirra. Anna Kristjánsdóttir var fyrsta trans
manneskjan til að stíga fram opinberlega og árið 1996
snéri hún aftur heim í „fordómaleysið á Islandi" eftir að
hafa undirgengist hormónameðferð og kynfæraaðgerð
í Svíþjóð og búið þar á meðan því stóð. Á þessum tíma
var algengt að trans fólk frá Islandi ferðaðist til annarra
Norðurlanda til að undirgangast læknisfræðilegt ferli eða
komast í félagsskap með öðru trans fólki.
Umræðan um trans fólk hérlendis hélt áfram að
einkennast af sögum fárra einstaklinga og þessi málefni
bar lítið á góma í opinberri umræðu. Oftast snérust
umfjallanirnar um trans fólk sem einhvers konar
furðuverur sem almenningur horfði á undrunaraugum
og klassískar „fyrir og eftir“ myndir voru tíðar ásamt því
að ítrekað var vísað til eldra nafns, trans fólk miskynjað
eða kynvitund þeirra ekki virt.
Þetta kom glöggt í ljós í viðtölum við íslenskt trans fólk
en oftast var eingöngu einblínt á það læknisfræðilega ferli
sem það hafði undirgengist, viðbrögð fólksins í kringum
það og barnæsku þeirra. I kringum 2008 steig svo Vala
Grand fram á sjónarsviðið og hristi heldur betur upp í
þjóðinni. Hispurslaust tal hennar um sambönd sín, kynlíf,
líkamlegar breytingar og jafnvel það þegar faðir hennar
notaði óvart „píkusjampóið" hennar gladdi landann,
ásamt áhugaverðum bloggþáttum á visir.is sem Vala hélt
úti um tíma.
Sambönd Völu voru mikið til umræðu og oft
mynduðust umræður um að makar hennar hlytu að
vera samkynhneigðir, sem undirstrikaði hversu stutt
á veg Island var þá komið í skilningi sínum á upplifun
og lífi trans fólks. Þrátt fyrir mikið mótlæti talaði Vala
hispurslaust um þessi mál í fjölmiðlum og birtist ítrekað í
fréttaþáttum og á síðum slúðurtímarita í alls kyns ögrandi
stellingum. Trans samfélagið var ekki alltaf sátt við
hvernig hún kom fram í fjölmiðlum en enginn getur neitað
því að Vala Grand fór svo sannarlega ekki framhjá neinum
og ef fólk hafði ekki heyrt af trans fólki fyrir þann tíma
þá gat það varla hundsað þá staðreynd lengur.
Það var þó ekki fyrr en um árið 2010, þegar fleira
trans fólk fór að stíga fram, að umræðan tók að færast
frá því að einblína á „breytinguna" yfir í að fjalla um
réttindastöðu trans fólks og þá erfiðleika sem það
upplifði innan samfélagsins. Sem dæmi má nefna
heimildarmyndina Hrafnhildur (2012) sem var framleidd
af Ragnhildi Steinunni Jónsdóttur og fjallaði um
Hrafnhildi Guðmundsdóttur og vegferð hennar í kyn-
leiðréttingarferlinu. Þar var hún sýnd fyrst og fremst sem
manneskja en það hafði ekki verið gert áður á Islandi.
Á undanförnum árum hefur baráttan eflst til muna
og hún er nú órjúfanlegur hluti af starfi Samtakanna
’78. Trans Island hefur verið í fararbroddi baráttu fyrir
bættum hag trans fólks á flestum sviðum samfélagsins.
Fjölbreytt trans fólk og sögur þeirra birtast reglulega í
fjölmiðlum, töluverðar lagalegar réttarbætur hafa gengið
í gegn og félagslegur skilningur á málefnum trans fólks
hefur tekið mikið stökk til hins betra. Slíkt má glögglega
sjá á umfjöllun um þessi mál í íslenskum fjölmiðlum
en vanalega er fjallað um þau af mun meiri virðingu og
vandvirkni en áður þekktist.
Anna er flutt heim í
fordómaleysið á Islandi
- tlu islendingar eftir að komast I kynskiptaaðgerð og fyrsta aðgerð innan skamms
þ ikkt i
i tóku henni fagnandi.
,Þetta var cins os ég værí
Björk Guðmundsdóttir.
l>að bjargaðl al-
veg deginum
segir að
lslendingar
séu miklu
fremur ðöruggir en
fordómaftdlir
þegar Qallað er
um kynskipti.
Víöa erlendis
veröi kynskipt
ingar hins vegar
að fást við mikla
og neikvæöa um-
ræðu. Hér sé
ongu sliku tU að
dreifa.
Anna var einn
„Ég er komin helm, búin að ftnna
húsnæði en vantar cnn vinnu." seg-
ir Anna Kristjánsdóttir, konan sem
óöur hét Kristjón Kristjánsson og
var vélstjóri að atvinnu.
tvær
stelpur
sem
Nú biða um tiu Isiendingar eftir
að komast 1 kynskipti og veröur
fyrsta aögerðiii gerö hér á landi inn-
an skamms. Áður hafa isiendingar
einkum leitaö til Sviþjóðar eftir aö-
gerðum.
Óiafur ólafsson landlæknir sagði
við DV að ekki væri réttlætanlcgt
aö horfa um of i kostnað vegna aö-
gerðanna. Þaö væri iagaskyida að
veita ibúum landsins læknisþjón-
ustu, þar á meöal kynskipti. Þar að
auki væru kynskipti ekki sérlega
dýr.
„Það cr lögleysa að neita fólki um
aögeröir af þesu tagi," sagöi Ólaftir.
Hann sagði erfitt aö átta slg á hve
þörfln væri mikil. Þegar til lengri
tima væri litið mætti vart búast við
nema einu tilfelli á þriggja ára
fresti.
Þá er upplýst að i Sviþjóð fær aö-
eins þriöjungur þcirra scm sækja
um kynskipti að fara i aögerð. Anna
þekkir þar til og segir að oft ráði
annarlegar ástæöur þvi aö fólk vilji
skipta um kyn. Hún segir aö ekki sé
hægt að hleypa þeim í aðgerö sein
siðar geti séö eftir henni.
,.Ef 6g sæi eftir aö hafa fariö i'
þessa aögerð þá væri ég fýrir löngu
búin að hcngja mig," segir Amia.
-GK
i stuttar fréttir
Anna Kristjáns flytur heim í fordóma-
leysið. Að hennar mati hafði það ákueðna
kosti í för með sér að umrœða um
transmálefni var hér lítil sem engin.
„Hér á landi hefur lítið uerið rœtt um
kynskipti. Við þurfum ekki að leiðrétta
suo mikið af fordómum. Við byrjum á núlli.
en ekki í mínus,“ sagði Anna í uiðtali uið
DV 8. júní 1996.