Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Side 45

ÞJÓÐ VERÐUR AFTUR TIL
45
Eg hitti þær Ástu Kristínu Benedikts-
dóttur, Lönu Kolbrúnu Eddudóttur
og Agnesi Jónasdóttur einn ágætan
veðurdag að vori í fundarherbergi
ReykjavíkurAkademíunar. Þær komu
allar að gerð Regnbogaþráðar, hinsegin
leiðsagnar í gegnum grunnsýningu
Þjóðminjasafnsins, Þjóð verður til: Menning og samfélag
í 1200 ár, en Regnbogaþráðurinn er samstarfsverkefní
Samtakanna '78 og Þjóðminjasafnsins. Ásta Kristín var
verkefnastjóri ásamt írisi Ellenberger og Yndu Eldborg
en Agnes, Lana og Hafdís Erla Hafsteinsdóttir voru
meðhöfundar. María Helga Guðmundsdóttir sá um
enskar þýðingar.
Það er hverjum manni skiljanlegt að ég er lang-
forvitnust að vita hvort gerð Regnbogaþráðarins hafi
skilað einhverju óvæntu inn á borð til þeirra, hvort þær
hafi ef til vill rekist á vel falið leyndarmál eða skandal af
safaríkustu sort. Þegar ég spyr þær svarar Ásta Kristín
af yfirvegun sem ært getur forvitna: „Við vorum meira
að draga saman það sem var til heldur en að rannsaka
eitthvað nýtt.“ Þetta er að sjálfsögðu ekki svarið sem
nokkur hnýsnigemsi kærir sig um að fá, en fræðimenn
eru þekktir fyrir að tala varlega.
„Það eru náttúrulega engar heimildir. Bréf geymast
ekki, fólk þorði ekki að skrifa um þetta. Rannsóknir sýna
að fólk var að yrkja ljóð undir rós eða gefa til kynna milli
línanna en það er líka allt í mesta lagi í lok 19. aldar eða
byrjun 20. aldar. Við höfum ekki neitt í höndunum," segir
Lana. Mér finnst eins og hún sé frekar að segja að það
þurfi bara að lesa aðeins á milli línanna enda er ýmislegt
spennandi sem kemur fram í Regnbogaþræðinum.
Þessi skortur á heimildum og munum kemur
endurtekið upp í samtali mínu við Ástu Kristínu, Lönu
og Agnesi. Þema viðtalsins er ástin sem ekki er hægt að
nefna, þögnin sjálf og svo ber Jón Sigurðsson reyndar
dálítið á góma.
Þjóð uerður til
Grunnsýning Þjóðminjasafnsins hefur staðið að
mestu óbreytt síðan árið 2004, eða í rúm 15 ár.
Regnbogaþráðurinn var svo formlega opnaður þann 17.
nóvember 2018 í tilefni 40 ára afmælis Samtakanna '78
og er viðbót í formi leiðsagnar en ekki sýning í sjálfu
sér. Leiðsögnin miðar að því að fá gestinn til að horfa á
söguna sem þar er sögð frá öðru sjónarhorni en algengast
er. Þessu er náð fram með því að bjóða safngestinum upp
á bækling og hljóðleiðsögn á íslensku og ensku þar sem
ákveðið efni er til umfjöllunar á svokölluðum vörðum
sem merktar eru með litlum regnbogafána. Þess má geta
að Regnbogaþráðurinn er enn hluti af safninu og engar
áætlanir eru um að taka hann niður svo vitað sé.
„Við ákváðum að leita í þær rannsóknir sem hafa verið
gerðar á hinsegin sögu og tvinna niðurstöður þeirra
inn í þá hluti og þá þætti sem fjallað er um nú þegar á
safninu. Ef að það var eitthvað sem að við höfðum engar
rannsóknir um var meginmarkmiðið að spyrja spurninga.
Það er svo margt sem við vitum ekki en það er óþarfi að
stoppa við það, því spurningarnar eru oft jafn mikilvægar
og nokkur svör,“ segir Ásta Kristín og Lana bætir við:
„Sum tímabil voru einhvern veginn tóm. Við höfðum
ekkert í höndunum. Sýningin nær náttúrulega alveg frá
landnámi og fram á okkar daga og sums staðar var maður
ekki með neitt, eiginlega á mörgum stöðum."
Aðferðin sem notuð var við gerð þráðarins getur talist
heldur óvenjuleg. Safngestir eiga því frekar að venjast að
upp séu settar sérstakar sýningar um afmörkuð efni, en
Regnbogaþráðurinn opnar aðra vídd á sýninguna sem
fyrir er. „Við höfðum ekki sérstaka fyrirmynd, þetta var
eitthvað sem við þróuðum að mestu leyti sjálf,“ segir
Ásta Kristín. „Starfsfólk Þjóðminjasafnsins hefur gaukað
því að okkur að sumir gestir séu mjög hrifnir af þessari
nálgun og ekki séð hana annars staðar nema, minnir mig,
á British Museum í London. Þau hafa fengið hrós fyrir
nýstárlega og frumlega nálgun sem við erum að sjálfsögðu
mjög ánægð með.“
„Það er pínu leiðinlegt að það sé ekki venjan að færa
hinseginleikann inn í aðalsýninguna en það gerir líka
þessa sýningu eitthvað sérstaka," segir Agnes.
Lana bendir á að það væri auðvitað ekki víst að
svona sýning yrði sett upp í dag án þess að taka inn
hinsegin sjónarhornið og að þessi sýning hafi auðvitað
staðið frekar lengi. „Það má bæta því við að við Iris
fórum á ráðstefnu til Berlínar í fyrrasumar þar sem Iris
kynnti Regnbogaþráðinn við góðar undirtektir," segir
Ásta Kristín. „Ég held að þetta verkefni sé mikilvægt,
jafnvel á heimsmælikvarða, bæði út af aðferðafræðinni,
nálguninni sem var valin, og því að það er ekki gefið að
svona grasrótarverkefni geti orðið að veruleika. Ég held
að við getum öll verið þakklát og ánægð með okkur að
hafa gert þetta. Við áttuðum okkur samt ekki á þessu á
meðan ferlinu stóð, við vorum bara að gera það sem okkur
langaði til að gera.“
Kynugar beinagrindur í plexíglersgröf
Regnbogaþráðurinn grípur gestinn strax við fyrstu
vörðuna og heldur óskiptri athygli allan tímann. Fyrsta
varðan heitir Beinagrindur og þar er spurningum um kyn
beinagrindanna, sem hvíla undir plexígleri í gólfinu, velt
upp. Samkvæmt hefðinni hafa þær verið kyngreindar af
vísindamönnum: kona, karl.
„Það var einmitt eitt af því sem við vorum
náttúrulega að velta fyrir okkur. Það var einmitt verið
að grafa upp bæði í Danmörku og Svíþjóð og einhverjir
víkingahöfðingjar kyngreindir karlar en voru svo konur
samkvæmt beinagrindunum. Beinagrindur sem voru
skráðar sem karlmenn voru ekki karlmenn heldur
konur, þannig að það var svona eitthvað sem var á
sveimi í fornleifaheiminum á þessum tíma,“ segir Lana.
„Hvað segir ákveðin beinalengd og beinaþykkt og allt