Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Side 48

48
„Er hugscmlegt að rómantísk
sambönd, eða jafnvel
kynferðisleg sambönd fólks
af sarna kyni, hafi tíðkast innan
klaustranna?"
Lana Kolbrún Eddudóttir
Þær leggja áherslu á að starfsfólk Þjóðminjasafnsins
hafi verið fagmannlegt og samstarfið gott: „Við vorum
kannski að gagnrýna ákveðna hluti, en þau voru líka til
í sjálfsgagnrýni. Þau eru alveg til í að horfa gagnrýnum
augum á þessa sýningu."
Astandið á strákunum
Agnes er sagnfræðingur og hefur rannsakað „ástandið"
á stríðsárunum þegar íslenskar konur eignuðust breska,
og síðar ameríska, kærasta í mikilli óþökk samfélagsins.
Hún segir að það hafi komið sér á óvart að á sýningu
Þjóðminjasafnsins er ekkert að finna um þann þátt í sögu
landsins: „Svo kom í ljós að varðan sem ég hélt að væri
um stríðið og ástandið var um þorskastríðið,“ segir hún og
hlær eins og hún sé enn dálítið hissa á þeirri uppgötvun.
„Já, 20. öldinni líður svolítið illa á þessari sýningu því
að hún er næstum svona „after thought“,“ segir Lana.
„Þetta er náttúrulega sýning um þjóð sem verður til og
svo þegar sjálfstæði er komið þá er eins og ekki þurfi
að segja meira,“ bætir Ásta Kristín við. „Það er mjög
greinilegt hverjir eru þjóðin á þessari sýningu. Það eru
eiginlega bara hvítir karlar. Það má alveg hafa það eftir
mér,“ segir Agnes og hlær.
Agnes víkur aftur að vörðunni sem var í hennar umsjá.
„Eg skrifaði texta um karla í ástandinu og byggði það á
viðtali sem var tekið við Þóri Björnsson. Hann var einn
af fáum sem talaði opinskátt um þennan tíma.“ „Þórir
er ómetanleg heimild um þessa gömlu hinsegin sögu,“
segir Lana og í eitt augnablik víkur gáskafullur andi
viðtalsins fyrir þögn. Þórir Björnsson var elsti meðlimur
Samtakanna '78 og einn stofnenda þeirra, en hann lést í
apríl í fyrra, 93 ára að aldri.
„Það var áhugavert að skoða þögnina sem er í kringum
karlmenn í ástandinu. Svona miðað við hvað var mikil
umræða, og hatrömm oft, um konur sem lögðu lag
sitt við hermenn. Varðan spyr aðallega spurninga um
þögnina sem ríkti um þetta,“ útskýrir Agnes. „Fyrst
spyrjum við hvað þögnin gefur til kynna. Voru íslendingar
ekki meðvitaðir um tilvist samkynja ásta eða langana?
Eða veitti þekkingarleysi eða áhugaleysi samfélagsins
mögulega einhvers konar skjól?" Agnes segir það líka
áhugavert hve lítið sé í raun fjallað um þennan tíma
almennt á safninu.
Ásta Kristín grípur orðið: „Það hversu lítið rými 20.
öldin fær á þessari sýningu hefur svolítið áhugaverðar
afleiðingar þegar maður er að gera hinsegin leiðsögn,
af því að það helsta sem við vitum um hinsegin sögu er
frá 20. öldinni. Við vitum svo lítið um það sem gerist
fyrir 1940-50, það eru eiginlega bara miðaldir og svo
20. öldin." Ásta Kristín hlær og heldur áfram: „Okkur
var bent svona pent á það þegar við vorum komin langt
af stað með verkefnið að það væri risastórt gat milli
miðalda og 19. aldar sem við höfðum ekki fyllt upp í
og við máttum gjöra svo vel að gera eitthvað í því. Við
leystum það þannig að við bjuggum til eina vörðu sem
heitir Þögn.“ Að þessu hlæja þær allar, því að hvað annað
er hægt að gera?
„Konur eigast uið þangað til þeim leysir girnd“
Margir fræðimenn eru afar jákvæðir í garð hinsegin
rannsókna og aðstoða þá sem rannsaka hinsegin mál-
efni eftir föngum. Það getur reynst hinsegin fræðafólki
ómetanlegt. „Við eigum bandamenn í ákveðnu fólki.
Viðar Hreinsson, til dæmis, á hugmyndina að einni
vörðunni á sýningunni af því að hann gaukaði að okkur
ákveðnum upplýsingum sem hann rak augun í. Hann er
ekki að stunda hinsegin rannsóknir heldur er hann bara
fræðimaður sem hefur augun opin og hefur áhuga á mjög
mörgu. Slíkt fólk er mjög mikilvægt, því að það sér hluti
og getur bent manni á ýmislegt sem enginn annar myndi
sýna áhuga eða vilja vekja athygli á,“ segir Ásta Kristín.
I einni af þeim vörðum sem Lana sá um notaði hún
fyrirliggjandi rannsóknir Steinunnar Kristjánsdóttur
fornleifafræðings. Steinunn hefur mest allra rann-