Samtökin '78 - 40 ára afmælisrit Samtakanna '78 - 01.06.2020, Page 67

HIIMSEGIIM Á FLÓTTA
67
Jafnvel var hægt að tala um kynferðislegt flóttafólk á
áttunda og níunda áratugnum. Nú er aftur á móti ný
staða komin upp; Island er viðurkenntjáf alþjóðlegum
stofnunum sem öruggt land fyrir hinsegin fólk og íslensk
stjórnvöld eru jafnvel farin að halda slíkri ímynd á lofti og
kynna landið sem jafnréttisparadís.
Huer er á flótta og huer ekki?
Frá árinu 1956 hafa íslendingar tekið á móti yfir 500
flóttamönnum sem komið hafa til landsins á vegum
Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna. I daglegu
tali eru þeir kallaðir kvótaflóttamenn, það er að segja fólk
sem hefur fengið stöðu sína sem flóttafólk viðurkennda
og kemur til landsins í gegnum alþjóðlegar stofnanir. Fólk
sem kemur til landsins á eigin vegum og sækir um hæli
er aftur á móti í daglegu tali kallað hælisleitendur og þá
kemur í hlut íslenskra stjórnvalda að skera úr um hvort
að það eigi rétt á hæli hérlendis eða ekki. Staða þeirra er
oftar en ekki mun viðkvæmari en kvótaflóttamanna þar
sem þau eru án stuðnings alþjóðlegra stofnana og allrar
viðurkenningar. Síðan 2017 hefur hugtökunum hceli og
hœlisleitendur verið skipt út í lagatextum fyrir hugtökin
alþjóðleg vernd og umsœkjendur um alþjóðlega vernd. Það
var gert til að samræmast alþjóðlegri hugtakanotkun en
á ensku hefur orðið sú þróun að í stað asylum og asylum
seeker er farið að tala um international protection og
applicant for international protection.
Fram á 21. öld var flóttafólk oftast skilgreint eftir
þjóðerni, þjóðarbroti eða trúarbrögðum. Samkvæmt
skilgreiningu Flóttamannastofnunar SÞ er flóttamaður
sá eða sú sem sætir ofsóknum í heimalandi sínu eða á
þar á hættu dauðarefsingu, pyndingar eða ómannúðlega
eða vanvirðandi meðferð eða refsingu. Árið 2007
viðurkenndu stofnanir Sameinuðu þjóðanna, þar á meðal
Flóttamannastofnunin, að skilgreiningar á viðkvæmum
hópum rúmuðu kynhneigð, kynvitund og kyntjáningu.
Þar með gat fólk sótt um alþjóðlega vernd á grundvelli
þessara þátta. Á öðrum áratugi 21. aldar fóru íslensk
stjórnvöld að taka á móti hópum sem skilgreindir voru
sem flóttamenn á grundvelli hinseginleika og síðan þá
hafa þrír hópar komið til höfuðborgarsvæðisins, síðast
haustið 2019. Þrátt fyrir að íslensk stjórnvöld hafi tekið á
móti flóttamönnum sem Flóttamannastofnun Sameinuðu
þjóðanna hefur skilgreint sem flóttamenn á grundvelli
kynhneigðar eða kynvitundar gerir íslensk löggjöf ekki
ráð fyrir að hinsegin flóttafólk geti sótt um hæli á eigin
vegum vegna kynhneigðar. Alþjóðleg samtök á borð við
ILGA hafa bent á þetta, til dæmis á árlegu regnbogakorti
samtakanna en Island fær sérstaklega bága einkunn fyrir
að minnast ekki á kynhneigð, kynvitund eða kyneinkenni
sem þætti sem veita aðgang að alþjóðlegri vernd. Aftur
á móti má taka fram að hér gæti verið um túlkunaratriði
að ræða þar sem kynhneigð og kynvitund eru tekin fram
í lögskýringarrömmum og ákveðins ágreinings gætir um
hvort túlka beri lögin þröngt eða vítt.
Skilgreiningarvandi stofnana
Samkvæmt skilgreiningu Flóttamannastofnunar
Sameinuðu þjóðanna á hópum í viðkvæmri stöðu, sem
eiga á hættu að líða ofsóknir, deila þeir sameiginlegum
einkennum sem eru álitin vera eðlislæg og órjúfanlegur
hluti af sjálfsmynd hvers og eins, til dæmis trú, tungumáli
eða þjóðerni. Þessi eðlislægu einkenni gera það að
verkum að fólkið getur verið ofsótt. Enn fremur gerir
Flóttamannastofnunin ráð fyrir að þeir þættir sem
mynda þessa eðlislægu sjálfsmynd fylgi fólki frá bernsku.
Sem dæmi má nefna þjóðarbrot á borð við Kúrda eða
Bosníu-múslíma. Þegar kemur að hinsegin flóttafólki
vandast málið. ÖII höfum við kynhneigð, kynvitund og
kyneinkenni en það er mjög menningarbundið hvernig
er fjallað um þessi hugtök. Hvernig fólk upplifir þessar
tilfinningar og tjáir þær er einnig mismunandi og fjarri
því að vera eðlislægt. Því má segja að fólk fæðist ekki
hinsegin heldur verði það.
Þessi menningarbundni munur gerir það að verkum að
það getur verið ansi snúið að sækja um alþjóðlega vernd á
grundvelli þess að vera hinsegin. Til þess að eiga tilkall til
alþjóðlegrar verndar verður umsækjandi að færa sönnur á
að hann sé ofsóttur í heimalandi sínu en hvernig er hægt
að sanna kynhneigð eða kynvitund?
Huernig er hœgt að sanna að ég sé hinsegin?
Þessi sönnunarbyrði getur orðið ansi flókin í framkvæmd.
Þau hugtök sem við notum til að lýsa sjálfsmynd okkar, á
borð við hommi, lesbía, trans og þar fram eftir götunum,
eru bundin við vestræna heimsmynd og ekki endilega
þekkt eða notuð í öðrum heimshlutum. Einnig er ekki
gefið að allir kjósi að skilgreina sig út frá þessum hug-
tökum, þ.e. að kynhneigð þeirra eða kynvitund sé eitthvað
sem skilgreini sjálfsmynd þeirra. Þetta gerir flóttafólki,
sem ekki samsvarar sig við hugtakaheim Vesturlanda,
ákaflega erfitt fyrir að sækja um vernd á grundvelli kyn-
vitundar eða kynhneigðar. Sérstaklega eru hælisleitendur
í viðkvæmri stöðu, þar sem að þau sækja um vernd fjarri
heimahögum og allri tengingu við hinsegin samfélög
heima við sem gerir sönnunarbyrðina enn flóknari. Ekki
má heldur gleyma að kynhneigð og kynvitund snerta
dýpstu rætur einstaklingsins og það getur verið erfitt
að ræða þessi mál, sérstaklega í samfélögum þar sem
djúpstæð þöggun og skömm ríkir um kynferðismál og
ekki er hefð fyrir því að bera slík mál á torg. Mörg hver
eiga jafnvel ekki orð á sínu eigin tungumáli til að lýsa
tilfinningum og kynlífi en sönnunarbyrðin getur oftar en
ekki snúist um það hvort viðkomandi hafi stundað kynlíf
með einstaklingi af sama kyni. Hispursleysi vestrænnar
orðræðu um kynferðismál er oft framandi fyrir fólk sem
er ekki vant að tala um slíkt og geta því yfirheyrslur
sem skera eiga úr um hvort að viðkomandi sé „hinsegin"
gengið mjög nærri fólki sem ef til vill hefur lítið sem
aldrei rætt um þessi mál. Hælisleitendur hafa almennt
rétt á að færa sönnur á mál sitt í viðtali. Þar sem skrifleg