Fréttablaðið - 12.12.2020, Blaðsíða 10

✿ Afdrif málskotsbeiðna til Hæstaréttar
Sakamál
35
30
25
20
15
10
5
0
2018 2019 2020
100
80
60
40
20
0
Einkamál
2018 2019 2020
Hæstiréttur hefur gengið í gegnum miklar breytingar á undanförum árum. Hlutverki hans var breytt þegar nýtt
millidómstig var tekið upp 1. janú-
ar 2018 og dómurum við réttinn
fækkað úr níu í sjö. Auk þess hafa
mikil kynslóðaskipti orðið í rétt-
inum en fimm reynsluboltar hafa
látið af embætti og farið á eftirlaun
á rúmu ári.
B ened i k t B og a son, for set i
Hæstaréttar, segir að með breyttu
hlutverki Hæstaréttar verði verk-
efni réttarins sambærileg við það
sem tíðkast annars staðar á Norð-
urlöndunum og víðar. Við stofnun
Landsréttar tók hann við hlutverki
áfrýjunardómstóls og til hans má
skjóta úrlausnum héraðsdóm-
stólanna en Hæstiréttur dæmir í
fordæmisgefandi málum. Eftir að
dómur í Landsrétti liggur fyrir geta
málsaðilar óskað eftir áfrýjunar-
leyfi til Hæstaréttar. Rétturinn
ákveður sjálfur hvort hann veitir
slíkt leyfi.
„Til að áfrýjunarleyfi verði veitt
í einkamáli þarf að fullnægja lög-
bundnum skilyrðum en þau eru að
mál hafi verulegt almennt gildi eða
varði sérstaklega mikilvæga hags-
muni þess sem leitar leyfis. Einnig
verður leyfi veitt ef ástæða er til að
ætla að málsmeðferð á lægri dóm-
stigum hafi verið stórlega ábóta-
vant eða dómur Landsréttar sé ber-
sýnilega rangur,“ segir Benedikt.
Það sama gildi um sakamál auk
þess sem heimild til áfrýjunar til
Hæstaréttar sé rýmri hafi ákærði
verið sakfelldur í Landsrétti eftir að
hafa verið sýknaður með héraðs-
dómi.
„Þetta breytta hlutverk Hæsta-
réttar hefur haft mikil áhrif á störf
réttarins,“ segir Benedikt. Dómarar
við réttinn hafi lengst af verið níu en
þeim var fjölgað tímabundið í tólf
vegna mikils álags við réttinn eftir
efnahagshrunið. Dómarar við rétt-
inn eru nú sjö og á tímabilum starfa
sex dómarar því dómarar eiga rétt á
reglulegum námsleyfum.
„Í eldra kerfinu tók hver dómari
þátt í tveimur til þremur munnlega
f luttum málum í hverri viku auk
þess að dæma í málum sem voru
skriflega flutt. Nú situr hver dómari
að jafnaði í einu máli í hverri viku,“
segir Benedikt.
Þrátt fyrir að málum hafi fækkað
verulega bendir Benedikt á að
f lest þeirra mála sem fá efnismeð-
ferð eftir breytinguna séu mikil að
umfangi og kalli því á meiri vinnu.
Þá þurfi samning dóma að taka mið
af því breytta hlutverki Hæstaréttar
að vera fordæmisgefandi dómstóll á
þriðja dómstigi.
Þá hafi ný verkefni einnig bæst
við, þar á meðal afgreiðsla mál-
skotsbeiðna. „Þetta er orðinn snar
þáttur í starfi réttarins en honum
bárust 162 beiðnir á árinu 2019 og
það sem af er þessu ári eru beiðn-
irnar orðnar 118,“ segir Benedikt.
Nefnd þriggja dómara fjallar um
slíkar beiðnir en dómarar skiptast á
að sitja í þessari nefnd.
„Þegar fjallað er um slíka beiðni
þarf að fara gaumgæfilega yfir þann
dóm sem óskað er eftir að verði
áfrýjað og meta þær röksemdir
sem aðilar tefla fram með og á móti
því að leyfi verið veitt. Þótt þetta sé
mikið verk fer þó minni tími í að
fjalla um þetta en að dæma þau mál
sem flutt eru fyrir réttinum. Það er
eftir sem áður helsta verkefnið,“
segir Benedikt.
Málin mun færri en stærri að umfangi
Fjórir af sjö dómurum við Hæstarétt voru skipaðir á þessu ári. Rétturinn hefur gengið í gegnum miklar breytingar undanfarin ár.
Benedikt Bogason, forseti Hæstaréttar, segir starfið hafa tekið miklum breytingum. Málin sem fá afgreiðslu eru mun færri en stærri.
Rifrildi ekki til siðs í Hæstarétti
Aðspurður um vinnubrögð dómara
við úrlausn mála segir Benedikt að
rakleitt eftir að mál hafi verið flutt og
dómtekið fundi dómarar um málið.
„Þar gerir sá dómari sem falið hefur
verið að hafa framsögu í máli grein
fyrir því og sinni tillögu að niður-
stöðunni. Aðrir dómarar hver fyrir
sig tjá sig síðan um málið og gera
grein fyrir hvernig þeir telji að dæma
beri málið. Í kjölfarið semur síðan sá
dómari sem er frummælandi drög að
dómi og aðrir dómarar taka afstöðu
til þeirra draga,“ segir Benedikt.
Sé einhver dómari, einn eða fleiri,
ósammála niðurstöðunni, skili
minnihlutinn sínu séráliti en meiri-
hlutinn gangi frá dómi í málinu.
„Þegar verið er að fjalla um mál
deila dómarar vissulega um niður-
stöðuna en ná oft með samræðum
einhug um hana. Það tekst þó ekki
alltaf og þá skilar minnihlutinn sínu
séráliti. Þetta gerist í friði og spekt
og hér er ekki til siðs að rífast,“ segir
Benedikt og bætir við: „Til marks
um þetta er það gamall siður að
hæstaréttardómarar hafa frá fornu
fari heilsast með handabandi í upp-
hafi dags til marks um að deilur gær-
dagsins eru frá og hafa ekki áhrif á
samstarfið. Þessi siður hefur því
miður verið aflagður eftir COVID-19
en vonandi verður hann tekinn upp
aftur um leið og aðstæður leyfa.“
Sakamálin mun fátíðari
Hæstiréttur hafnar langf lestum
málskotsbeiðnum í sakamálum
og hefur aðeins samþykkt að taka
átta sakamál til efnismeðferðar
af tæplega 70 beiðnum sem borist
hafa réttinum frá því nýtt kerfi var
tekið upp. Það eru aðeins tíu pró-
sent mála, samanborið við 24 pró-
sent einkamála sem samþykkt hafa
verið frá 1. janúar 2018.
Benedikt bendir þó á að fyrsta
málið sem Hæstiréttur tók til með-
ferðar eftir að hlutverki hans var
breytt var sakamál. Um er að ræða
sama mál og dæmt var í yfirdeild
Mannréttindadómstóls Evrópu 1.
desember síðastliðinn.
Hins vegar séu réttmætar ástæður
fyrir því hve sjaldan sakamál séu á
dagskrá réttarins. Vitnaleiðslur fari
aldrei fram í Hæstarétti og rétturinn
endurskoði ekki mat Landsréttar
um sönnunargildi munnlegra fram-
burða fyrir dómi í sakamálum.
Þetta sé vafalaust helsta ástæða þess
að mun oftar séu veitt áfrýjunarleyfi
í einkamálum en sakamálum.
Benedikt segir þó að sakamál geti
komið til skoðunar í Hæstarétti til
dæmis ef vafi leiki á því hvernig
skýra beri refsiákvæði í lögum og
til að fá refsingu eða önnur viður-
lög endurskoðuð. Þá séu dæmi um
að áfrýjunarleyfi hafi verið veitt
ef aðferðin við sönnunarmatið er
ófullnægjandi. Benedikt bendir
á nýlegan dóm réttarins þar sem
sönnunarmat var til skoðunar en
með honum var dómur Landsréttar
ómerktur þar sem verulegir ann-
markar voru að þessu leyti taldir á
niðurstöðu réttarins.
Benedikt Bogason, forseti Hæstaréttar, segir ekki til siðs að dómarar rífist um niðurstöðu mála. Dagurinn hefjist með handabandi. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
n Samþykkt
n Hafnað
n Samtals
n Samþykkt
n Hafnað
n Samtals
Aðalheiður
Ámundadóttir
adalheidur@frettabladid.is
Hæstaréttardóm-
arar hafa frá fornu
fari heilsast með handa-
bandi í upphafi dags til
marks um að deilur gær-
dagsins eru frá og hafa ekki
áhrif á samstarfið.
Benedikt Bogason,
forseti Hæstaréttar
Framhald á síðu 12
1 2 . D E S E M B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R10 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð