Fréttablaðið - 12.12.2020, Qupperneq 36

heilinn þinn ekki eins og hann á
að virka og þú getur ekki hugsað
skýrt,“ út skýrir Sól ey. Matur kalli
fram ótta við brögð og það verði
f lókið að borða. „Vanda málið er
ekki endi lega maturinn heldur það
sem varð til þess að þú leiddist út
á braut átröskunar.“ Ekki sé hægt
að vinna í þeim vanda málum fyrr
en ein stak lingurinn komist í rétt
næringar á stand.
„Fyrst þarf að ná upp þyngd ef
manneskjan er í undir þyngd og
hætta upp köstum ef það hefur
verið vanda mál,“ segir Sól ey. „Að
því loknu er hægt að vinna í vand­
anum, hvort sem það er þung lyndi,
á falla streita eða eitt hvað annað.“
Enga hjálp að fá
Til stóð að opna sér gang á Kleppi
fyrir átröskunar sjúk linga og búið
var að vinna alla undir búnings­
vinnu fyrir það verk efni áður en
teymið f lutti í bráðabrigðarhús­
næði í ágúst 2019. Þegar á hólminn
var komið var þó ljóst að ekk­
ert fjár magn væri til fyrir fram­
kvæmdum á ganginum.
„Það finnst aldrei fjár magn fyrir
þennan hóp. Það þarf enginn að
segja mér að það hafi ekki verið
hægt að út vega ein hvers konar
hús næði með eld húsi og við tals her­
bergi á þessum tíma,“ segir Sól ey.
Viljinn hafi ein fald lega ekki verið
fyrir hendi.
Vorið 2019 fékk Sóley slæmt bak­
slag og var á verri stað líkamlega
og andlega en áður. „Mér leið ekki
eins og ég væri tilbúin að fá hjálp.“
Aðstandendur hennar höfðu þó
töluverðar áhyggjur. „Þegar fólkið
mitt var farið að hringja í mig grát­
andi til að biðja mig um að leita
eftir aðstoð lét ég undan.“
„Ég hafði því aftur samband við
átröskunarteymið í lok sumars­
ins 2019 en þá var enga hjálp að
fá.“ Boðið var upp á við töl en Sól­
ey kveðst hafa verið komin á svo
slæman stað að þau hafi ekki dugað
til. „Sem betur fer fékk ég að taka
þátt í til rauna með ferð þar sem ég
var með mál tíðar stuðning nokkr­
um sinnum í viku.“ Sú hjálp á samt
því að hafa verið á dag deildinni
fyrr á árinu varð til þess að hún
náði bata á ný. „Ég hafði mikið í
verk færa töskunni til að hjálpa mér
sem aðrir kannski hafa ekki.“
Milli steins og sleggju
Margir sjúklingar eru of veikir fyrir
úr ræðin sem eru til staðar á Land­
spítalanum en ekki nógu veikir til
að vera lagðir inn á bráða geð deild.
„Það er ekkert sem grípur þau áður
en þau eru lögð inn þannig að þeim
versnar bara og versnar þar til þau
verða nógu veik fyrir innlögn,“
segir Sóley. Nauð syn legt sé að
koma upp sólar hringsúr ræði líkt
og er í boði á hinum Norðurlönd­
unum. „Af einhverjum ástæðum
hefur það aldrei verið í boði hér
þrátt fyrir að boðið sé upp á inn­
lagnir fyrir f lestar aðrar geðrask­
anir.“
Átröskunarteymið veitir að sögn
Maríu teymisstjóra faglega og góða
meðferð en þau bíði enn eftir betri
úrræðum. „Okkur dreymir um
meiri mannskap og betra húsnæði.“
Vonir séu bundnar við endurskipu­
lagningu á geðþjónustunni en þar
stendur til að bjóða upp á einstakl­
ingsmiðaða þjónustu með aðgangi
að dagdeild.
Gamalt og úrelt húsnæði
Samkvæmt yfirstjórn spítalans er
enn beðið eftir svörum frá Alþingi
um hvort f jármagn fáist til að
útbúa húsnæði sem átröskunar­
teymið gæti nýtt, ásamt öðrum
geðteymum. „Húsnæðið sem við
höfum yfir að ráða fyrir geðþjón­
ustuna er gamalt, þarfnast mikils
viðhalds og hentar starfseminni
okkar verulega illa,“ segir Nanna
Briem, forstöðumaður Geðþjón­
ustu Landspítalans.
Í febrúar þessa árs kvaðst Nanna
vonast til að húsnæðisvandamál
geðþjónustunnar myndi leysast
innan nokkurra vikna, eins og þá
var haft eftir henni í kvöldfréttum
RÚV. Hún segist ekki fá um það
ráðið hvort eða hvenær lausnin
verði að veruleika. „En ég er bjart­
sýn á að við munum geta bætt
aðstöðuna þótt aðstaðan geti aldrei
orðið eins og hún ætti að vera í því
húsnæði sem við erum í núna.“
Biðtími eykst
Meðalbatatími átröskunarsjúklinga
er um sex ár að sögn Sóleyjar. Það
stafi meðal annars af því hversu
langan tíma það tekur fólk að þora
að leita sér aðstoðar. „Staðal í mynd
átröskunar kemur í veg fyrir að fólk
biðji um hjálp.“ Það eigi sérstaklega
við um stráka, eldra fólk og fólk sem
er ekki í undir þyngd. „Þau eru enn
lengur að gera sér grein fyrir því að
þau séu veik.“
Því lengur sem fólk bíði með að fá
hjálp því veikara verði það. María
tekur undir það og segir sjúklingum
yfirleitt versna á meðan beðið er
eftir meðferð. „Það þýðir að fólk er
að koma inn veikara en það myndi
vera ella og þurfi þá meiri meðferð.“
Eftir því sem meðferðatíminn leng­
ist eykst biðtíminn. „Þarna mynd­
ast einhvers konar f löskuháls hjá
okkur.“
Sjúk lingar blygðast sín
„Þrátt fyrir augljósa galla í kerfinu
er enginn að þrýsta á um breytingar
vegna þess að átröskunar sjúk lingar
skammast sín fyrir veikindi sín,“
segir Sól ey hrærð.
Sjálf ætlaði hún aldrei að trúa
nokkrum manni fyrir því að hún
þjáðist af átröskun. „Ég var hrædd
um að ég yrði dæmd sem manneskja
með út lits dýrkun og skammaðist
mín gríðar lega.“ Aðrir sjúk lingar
hafi svipaða sögu að segja og því
vilji fáir stíga fram. „Skömmin
hindrar að breytingar verði á á­
standinu.“
Aðspurð hvaðan skömmin komi
kveðst Sóley viss um að hún komi
frá samfélaginu.  ,,Vegna þess að
margir halda að þau sem þjást af
átröskun séu rosa lega upp tekin
af út litinu og hugsi ekki um neitt
annað,“ segir Sól ey. Sjúk lingar
blygðist sín einnig fyrir upp köst
og aðra hegðun sem fylgir sjúk­
dómnum.
Umræða um átröskun virðist hafa
fallið milli stafns og bryggju í vit­
undarvakningu um geðsjúkdóma
síðustu ár. Sól ey hefur reynt að
leggja sitt af mörkum í þeim efnum
og vill útrýma tabúinu. Hún sendi
heilbrigðisráðherra opið bréf síðast­
liðinn febrúar eftir að í átröskunar­
teyminu fækkaði um enn einn með­
lim. „Þá fékk ég loks nóg. Bið listinn
var orðinn ár og ljóst að hann myndi
lengjast með fækkun sál fræðinga.“
Bréfið vakti töluverða athygli
en þrátt fyrir boð um breytingar
hefur ekkert verið aðhafst. „Svo er
náttúr lega COVID og það er verið
að minnka þjónustu Land spítalans
og maður er hræddur um að ekkert
muni gerast.“
Sjúklingar beri ábyrgðina
Sóley segist hafa fengið þau skila­
boð að það væri á ábyrgð notenda
að berjast fyrir breytingum. „Þegar
ég hef spurt hvort það eigi ekki að
fara að gera eitthvað hef ég ætíð
fengið þau svör að ég eigi að hafa
hátt um þetta.“ Þannig sé athygli
vakin á málinu. „Það er náttúrulega
hræðilegt að sá sem sé veikur þurfi
að opinbera veikindi sín og berjast
fyrir því að fá hjálp þar sem þessi
sjúkdómur er ekki tekinn alvar­
lega.“ Það ýti undir þá trú að ekki
sé um raunverulegan sjúkdóm að
ræða.
„Þegar þú færð þau svör að þú
getir ekki fengið hjálp þá líður þér
eins og þú eigir að geta læknað
sjúkdóminn þinn sjálf.“ Meinið sé
greinilega ekki nógu alvarlegt til að
hlúð sé að því.
„Manni líður ekki alltaf eins og
maður sé fárveikur og þess vegna
er hætta á því að sjúklingar trúi
þessum skilaboðum.“
Yngri kynslóðin í hættu
Sóley telur börn sem alast upp með
samfélagsmiðla vera í sérstökum
áhættuhópi þegar kemur að átrösk­
un. „Geðsjúkdómar hafa aukist
töluvert síðastliðin ár og átröskun
er þar engin undantekning.“ Sam­
félagsmiðlar ýti undir óraunhæfa
fegurðarstaðla þar sem auðvelt sé
að eiga við myndir og breyta útliti
fólks. „Þess vegna er svo mikilvægt
að gera eitthvað í þessu núna svo
það verði komin almennileg með­
ferð sem hægt er að nálgast hér á
landi fyrir komandi kynslóðir.“
Það skipti einnig gríðarmiklu
máli að fólk viti að hægt sé að ná
bata. „Ég hef náð mun meiri bata en
ég þorði að vona. Síðasta haust sá
ég ekki fram á að ná mér nokkurn
tímann eftir þessa lífsreynslu.“
Í haust byrjaði Sóley í skóla og
hóf nýtt starf. „Ég segi ekki að ég sé
búin að ná mér hundrað prósent
bara, maður er svolítið með þennan
sjúkdóm út lífið,“ viðurkennir hún.
„Hugsanirnar sem fylgja þessum
sjúkdómi eru enn til staðar, en ég
er orðin nógu andlega sterk til að
standa í hárinu á þeim og vera sterk­
ari en átröskunin.“
Sóley gagnrýnir harðlega að ekki hafi fundist fjármagn til að útbúa nauðsynlegt húsnæði fyrir átröskunarteymið. „Það finnst aldrei fjármagn fyrir þennan hóp.“ FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
DAUÐSFALL ER AUÐVITAÐ
MÖGULEIKI ÞAR SEM
ÞETTA ER LÍFSHÆTTU-
LEGUR SJÚKDÓMUR OG
EF ÞETTA HELDUR SVONA
ÁFRAM MUN ÞAÐ GERAST.
1 2 . D E S E M B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R36 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð