Sjómannadagsblaðið - 11.06.2006, Page 20

20
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 11. JÚNÍ 2006
Síldveiði.Snurpubátarnir eru við
skipshliðina. Annað hvort hafa þeir
búmmað eða fengið mjög lítið kast
eða að myndin verið tekin eftir að
búið var að háfa megnið af kastinu.
ekki hafa ríkt pólitíska sátt um fyr-
irtækið en það varð engu að síður að
veruleika. Keyptur var togarinn Maí
og hið nýstofnaða fyrirtæki festi svo
kaup á Edinborgarstöðinni sem nefnd
var Bæjarstöðin í kjölfarið.
Norðurgarðurinn svonefndi var
byggður árið 1941 og með tilkomu
hans varð algjör bylting á allri aðstöðu
í höfninni. Bæjarútgerðin, BUH, naut
m.a. góðs af honum enda starfsemin
nánast á hafnarbakkanum. Henni óx
stöðugt fiskur um hrygg og starfsemi
hennar tók mikinn kipp um og upp úr
1950. Gerð var uppfylling í sjó fram
fyrir framan Vesturgötuna og BÚH
byggði þar stórhýsi í tveimur áföng-
um. Starfsemin var öflug og veitti
fjölda manns vinnu. „Bæjarútgerðin
var mjög ráðandi vinnustaður í Hafn-
arfirði á sínum velmektarárum,” segir
Már. Bæjarútgerðin átti sitt blóma-
skeið frá miðjum sjötta áratugnum allt
fram undir 1980 er halla tók undan
fæti. Fyrirtækið var selt árið 1985 og
úr varð Hvaleyri hf. Það fyrirtæki varð
ekki mjög langlíft.
„Fiskveiðar helsti og fyrir
marga sá eini atvinnuvegur”
- stiklað á stóru í útgerðarsögu Hafnarfjarðarmeð Má Sveinbjörnssyni hafnarstjóra
Dugmiklir athafnamenn
Auk BÚH var Tryggvi Ofeigsson með
mikla útgerð í kringum togarann Ven-
us en flutti starfsemina til Reykjavik-
ur í kjölfar átaka við bæjaryfirvöld.
Ingólfur Flygenring var einnig farsæll í
sinni útgerð og var einn af þeim fyrstu
til þess að koma sér upp aðstöðu við
fjarðarbotninn. Fram að þeim tíma var
Saga Hafnarfjarðar er um margf samofin útgerðarsögu (slendinga. í meira en fjórar aldir hefur gegnt
lykilhlutverki sem verslunar- og viðskiptastaður og síðar útgerðarpláss. Sérlega góð hafnarskilyrði urðu
til þess að Hafnarfjörður varð aðalhöfn þýskra kaupmanna á 16. öld og fyrri hluta þeirrar sautjándu.
Fyrsta tilraun til þilskipaútgerðar á ís-
landi var gerð í Hafnarfirði á árunum
1753-1759 á vegum Innréttinga Skúla
Magnússonar. En það var þó ekki fyrr
en seint á 18. öldinni að útgerð hófst
fyrir alvöru frá Hafnarfirði. Þar var
frumkvöðullinn Bjarni Sívertsen á
ferð. Hann var ekki aðeins stórtækur
í útgerð heldur einnig í verslun. Hann
var síðar oft nefndur Bjami riddari eft-
ir að Danakonungur hafði veitt hon-
um aðalstign. Bjami er einnig gjarnan
nefndur „faðir Hafnarfjarðar.”
Baráttujaxlinn Bjarni Sívertsen
„Upphafið að útgerðarsögunni í
Hafnarfirði má rekja til þess tíma er
Danakonungur veitti Bjama Sívertsen
leyfi til þess að sigla með vörur til og
frá Danmörku og Englandi. Fiskur var
fluttur út og önnur vara inn,” segir Már
Sveinbjömsson hafnarstjóri þeirra
Hafnfirðinga í samtali við Sjómanna-
dagsblaðið. Hann þekkir útgerðarsög-
una betur en margur annar þar um
slóðir og féllst góðfúslega á að stikla á
stóru í henni með okkur.
Bjarni var ómenntaður
en mikill baráttujaxl og
sætti sig illa við að vera
kúgaður af dönskum kaup-
mönnum. Hann hélt utan
og leitaði liðsinnis í Kaup-
mannahöfn og varð vel
ágengt. Hann gerði t.d.
samkomulag við Wolf stór-
kaupmann árið 1793 og
varð það grunnurinn að
verslunarveldi hans. Bjami
var einnig stórhuga útgerð-
armaður og tók sárt að
sjá hversu illa Islendingar
nýttu fiskimið sín með þeim skektum
sem flestir reru á. Ahugamál hans var
að fjölga þilskipum svo hægt væri að
sækja lengra eftir fiski, en erlend skip
höfðu setið ein að veiðum á djúpsævi.
Og Bjami lét ekki þar við sitja held-
ur reisti ófullkomna skipasmíðastöð.
Fyrsta skipinu var hleypt af stokk-
unum árið 1803. Fiskijaktin, en svo
voru þessir bátar nefndir, fékk dan-
skættaða nafnið Havnefjords Pröven.
Svo vel reyndist fleyið að auðsótt var
að fá frekari fyrirgreiðslu til uppbygg-
ingar skipasmíðastöðvarinnar. Þegar
hæst lét gerði Bjami Sívertsen út 10
skip frá Hafnarfirði. Sum voru notuð
til siglinga á milli landa, önnur aðeins
til veiða á Islandsmiðum.
Yfir 300 bátar á sjó
Útgerð var meginástæða þess að Hafn-
arfjörður byggðist upp og blómgaðist
um og upp úr 1800. Síra Síra Arni
Helgason lýsir t.d. fiskveiðum með
þessum hætti árið 1842: „Fiskveiðar
eru hér mest verðar, þær eru helsti
og fyrir marga sá eini atvinnuvegur.
Fiskimið eru ótöluleg, sem nærri má
geta, þegar meira en 300 bátar afla við
Hafnarfjörð og leita daglega á fleirum
miðum sumir hverjir.”
Með ólíkindum þykir að þarna sé
vísað til 300 báta, ekki síst í ljósi þess
eymdarástands sem ríkti á flestum
heimilum á þessum árum. Flest voru
þetta tveggja manna för og bátamir
voru ekki aðeins frá Hafnarfirði heldur
einnig af Alftanesinu og svo einhverjir
af Vatnsleysuströnd. Það breytir ekki
þeirri staðreynd að fast þeir sóttu sjó-
inn þar suðurfrá á þessum árum.
Um 1870 urðu nokkur straumhvörf
í hafnfirskri útgerð er fleiri og stærri
þilskip komu til sögunnar, m.a. fyrir til-
stilli Þorsteins Egilssonar kaupmanns,
sem í félagi við fleiri keypti skonn-
ortuna Rönne árið 1873. Þorsteinn
var umsvifamikill í útgerð næsta ald-
arfjórðunginn en útgerðarsögu hans
lauk er síldveiðiskipið „Blue Bell” sem
hann gerði út á þorskveiðar strandaði
suður í Garði 1898.
Stóra stökkið í útgerðarsögunni
varð svo um aldamótin 1900 með upp-
hafi togaraaldarinnar. Bresk fyrirtæki
voru fyrirferðarmikil og komu sér
upp aðstöðu í Hafnarfirði, reistu þar
fiskverkunarhús og íbúðarhúsnæði.
A meðal þeirra voru Bookless-bræður
sem voru m.a. með stóra fiskverkunar-
reiti, þar sem þeir þerruðu saltfisk.
Skakkaföll í útgerðinni
„Þetta voru framsýnir og dugmiklir
menn margir hverjir og Islendingar
nutu góðs af veru þeirra hér. Þeir tóku
m.a. stýrimenn héðan og
þjálfuðu þá upp. Þetta varð
m.a. undanfari þess að fyrsti
íslenski togarinn, Coot, var
gerður út frá Hafnarfirði á
árnum 1905 -1908. Á með-
al eigenda togarans var Ein-
ar Þorgilsson, afi núverandi
fjármálaráðherra, Áma M.
Mathiesen. Einar hóf útgerð
1886 ásamt bróður sínum.”
Að sögn Más voru útgerð-
arfélög á þessum fyrstu
árum togaraaldarinnar æði
oft skammlíf en Einar var í
hópi þeirra sem sluppu við
stór skakkaföll.
Þrátt fyrir annálaða höfn var það
nú svo að sögn Más, að suðvest-
anáttin gerði mönnum oft lífið leitt.
Ekkert skjól var fyrir henni nema inn
af Fiskakletti, þar sem lengi var vita-
stæði. Hafnaraðstöðuna þurfti því að
Már Sveinbjörnsson, hafnarstjóri þeirra Hafnfirðinga.
bæta verulega og það var gert fyrir
tilstuðlan bæjarsjóðs árið 1912 er haf-
ist var handa við hafskipabryggjuna
svonefndu. Þremur árum áður hafði
verið stofnaður hafnarsjóður. Með
setningu reglugerðar um höfnina fékk
hún tekjur af skipakomum til frekari
uppbyggingar-
Þann 28. desember 1912 lagðist
fyrsta skipið við nýju hafskipabryggj-
una. Það hét Sterling. Bryggjan var
formlega vígð 16. febrúar, 1913. Gull-
foss, flaggskip Hf. Eimskipafélags Is-
lands, lagðist í fyrsta sinn að bryggju á
íslandi við hafskipabryggjuna í Hafn-
arfirði 1915.
Bæjarútgerðin sett á stofn
Árið 1931 settu Hafnfirðingar á stofn
bæjarútgerð. Ástæðan var m.a. slæmt
atvinnuástand, þar sem víðar á land-
inu. Hugmyndin var annars vegar
verkalýðsfélagsins og hins vegar
Alþýðuflokksins í bænum. Már segir
aðalathafnasvæðið við norðanverða
höfnina. Á þessum árum var Julíus
Nyborg með geysiöfluga skipasmíða-
stöð við höfnina, nánast undan þeim
stað er ráðhús bæjarins stendur nú.
Starfsmenn hans vildu færa starfsem-
ina fyrir fjarðarbotninn en hann vildi
hvergi fara. Úr varð skipasmíðastöðin
Dröfn sem blómgaðist hratt.
Auk þeirra sem að framan er getið
og margra annarra hefur Hafnarfjörð-
ur fóstrað mörg blómleg útgerðarfyr-
irtæki. Á áttunda áratugnum var Jón
Gíslason hf. með mjög umfangsmikla
útgerð, ein 14 skip, Auðunsbræður
gerðu út tvo báta og þá er ógetið um
bæði Sjóla, sem er nú með 9 skip að
veiðum í Afríku og Stálskip, sem í dag
er eina togaraútgerðin með heimahöfn
í Hafnarfirði.
Heimildir: Saga HafnarfjarSar eftir
Sigurð Skúlason, útg. 1933.