Faxi - 2020, Qupperneq 31

FAXI 31
Það lýsti vel ástandinu að margir íbúar voru
með ferðatösku í skottinu sem dugði fjöl-
skyldunni nokkra daga fjarri heimilinu ef til
eldgoss kæmi og fólk þyrfti að flýja í skyndi.
Landrisið mældist á flekaskilum og innan
eldstöðvakerfis Svartsengis sem er ýmist talið
sjálfstætt eldstöðvakerfi eða talið vera hluti
stærra kerfis sem kennt er við Reykjanes. Að
mati sérfræðinga gat það mögulega stafað af
kvikuinnskoti sem svo framkallaði umtals-
verða jarðskjálftavirkni á svæðinu norðan við
Grindavík.
Orkuöryggi Suðurnesja í uppnámi
Ljóst varð að tryggja þurfti orkuöryggi
Suðurnesja ef Svartsengisvirkjun yrði
óstarfhæf um lengri eða skemmri tíma og
reisa þyrfti viðeigandi mannvirki til að verja
byggðina í Grindavík fyrir hraunstraumi. Var
mælst til þess að grípa ætti til slíkra ráðstafana
fyrr en síðar.
Spennulosunin á Reykjanesi færði sig úr
stað um sumarið en þann 19. júlí reið stór
skjálfti yfir að stærðinni 5 og voru upptök
hans sex kílómetra vestan við Kleifarvatn. Í
kjölfar hans fylgdu mörg hundruð eftirskjálft-
ar, þar af að minnsta kosti tveir yfir 4 stig en
upptök þeirra voru vestar á Reykjanesi. Ekki
urðu slys á fólki og eignatjón var smávægilegt.
Suðurnesjamenn eru vanir jarðskjálftum á
Reykjanesi enda eru þeir alltíðir og má rekja
það til þess að jarðfræði skagans er sérstök
að mörgu leyti. Þar eru engar hefðbundnar
megineldstöðvar heldur liggur brotabelti eftir
skaganum endilöngum með mikilli skjálfta-
virkni sem markar skil milli jarðskorpuflek-
anna. Sú skjálftavirkni kemur í hrinum með
nokkurra áratuga millibili en sumstaðar, eins
og nærri Krýsuvík og á Reykjanesi, er jarð-
skjálftavirkni nánast viðvarandi.
Er Reykjanesið komið á tíma?
Þótt að tímabil jarðskjálfta hafi áður gengið
yfir Reykjanes hafa eldstöðvarnar látið lítið
á sér kræla undanfarnar aldir, en hugsan-
lega er að verða breyting þar á.
Rannsóknir benda til þess að á síðustu
árþúsundum hafi skipst á eldgosaskeið sem
standa með hléum í fáeinar aldir en síðan
komi um 700–800 ára hlé. Síðustu eldgos á
Reykjanesskaga urðu fyrir um 800 árum og
má því ætla að Reykjanesið sé komið á tíma.
Talið er að eldgosaskeiðin hefjist austarlega
á skaganum og færist síðar til vesturs og mið-
að við gossöguna síðustu árþúsundin mætti
því álykta að líkur færu vaxandi á upphafi
nýs eldgosaskeiðs á næstu áratugum eða öld.
Slíkar ályktanir byggja þó ekki á langri reynslu
og telja sérfræðingar varhugavert að taka of
mikið mark á þeim þótt þær gefi vísbendingar.
Á Reykjanesskaga eru nokkur eld-
stöðvakerfi sem raðast eftir skaganum
endilöngum. Vestast er Reykjaneskerfið, þá
Svartsengi, síðan Fagradalsfjall, þá Krýsuvík,
Brennisteinsfjöll og yfir skaganum gnæfir
svo Hengillinn sem er stórt og öflugt eld-
fjall. Eldgos á Reykjanesskaga geta orðið á
sprungusveimumsem teygja sig frá suðvestri
til norðausturs og þar getur gosið hvar sem
er. Yngstu hraunin hafa runnið á sögulegum
tíma, eftir landnám, og sum þeirra ná niður í
byggð, til dæmis í Grindavík og Vallahverfi í
Hafnarfirði.
Stóri skjálftinn í júlí þótti boða tíðindi um
fleiri stóra skjálfta í framhaldi. Sú spá rættist
þann 20. október þegar einn stærsti skjálfti
sem mælst hefur á Reykjanesi reið yfir en
hann var 5 stig að stærð og fannst víða. Að
þessu sinni voru upptök hans austan við
Kleifarvatn sem þótti boða tíðindi því þar
segir skjálftasagan okkur að skjálftar geti orðið
öflugri en þeir sem eru vestan við Kleifarvatn.
Þar hafa stórir skjálftar átt upptök sín eins
og skjálftinn í Brennisteinsfjöllum árið 1968
sem var af stærðinni 6 og enn stærri skjálfti
reið yfir 1929 sem var 6,5 að stærð og olli þó
nokkrum skemmdum í höfuðborginni.
Ekkert orsakasamband virðist vera á milli
jarðskjálftanna stóru í júlí og október og
goshættu í fjallinu Þorbirni við Grindavík að
mati sérfræðinga. Þykja harðir jarðskjálftar í
nágrenni Krýsuvíkur engin sérstök vísbending
um yfirvofandi eldgos heldur eru þeir taldir
vera hluti af sífelldri og langvarandi virkni
á svæðinu. Slíkir skjálftar koma á nokkurra
áratuga fresti og tengjast hreyfingum jarð-
skorpuflekanna.
Síðast gaus á Reykjanesi á 13. öld en þá
Reykjanesið skelfur
Lifandi tilraunastöð jarðfræðinnar