Morgunblaðið - 23.05.2020, Qupperneq 22

22 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MAÍ 2020
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Hydroxychloroquine, tvíblindar
prófanir, afturbatablóðvökvi, hjarð-
ónæmi. Allt vísindaheiti sem dunið
hafa á fólki sem fylgifiskur kórónu-
veirufaraldursins. Hafandi sloppið
úr einangrun tilraunastofanna eru
þau, ásamt öðrum fyrrum torræðum
heitum, á góðri leið með að verða
hluti af daglegu málfari fólks og um-
ræðuefni við eldhúsborðið.
Kynni við fag- og fræðiorðin þurfa
ekki endilega að leiða til aukins
skilnings, ekki síst þegar um flóð
nýrra uppgötvana er að ræða.
Hvetja sérfræðingar til varfærni.
Þegar rannsakendur greinir á um
eitthvað eða skipta um skoðun á
skilvirkni læknislegrar meðferðar
getur rannsóknaraðferðafræði vís-
indanna ruglað fólk í ríminu, segja
þeir. Linnulaus umfjöllun fjölmiðla
og samfélagsmiðla allan sólarhring-
inn eykur vandann, bæta þeir við.
Fjöldi rannsókna á kórónuveir-
unni nýju og sjúkdómnum sem hún
veldur skiptir þúsundum. Og á
hverri stundu eru hundruð til við-
bótar í pípunum. Þannig á það að
vera, segir Serge Horbach, sérfræð-
ingur í birtingu vísindagreina við
Radboud-háskólann í Hollandi og
höfundur nýrrar rannsóknar á
þeirri flóðbylgju rannsókna sem
kórónuveirufaraldurinn hefur leitt
af sér.
Í heilsufarskreppu sem hefur leitt
til þess að fimm milljónir manna
hafa smitast og rúmlega 315.000
höfðu látist í byrjun vikunnar segir
Horbach að „hröð útbreiðsla viðeig-
andi þekkingar skiptir gríðarlegu
máli“.
Um miðjan apríl hafði hann skráð
á þriðja þúsund svonefndra for-
birtra greina sem áttu eftir að fara
sína leið gegnum ritrýni fagritanna,
sem venjulega tekur nokkra mán-
uði. Segir hann að um þær megi
segja, að „hert hefur verið stórum“
á hefðbundinni ferð nákvæmrar rit-
rýni. Horbach segir að á tímum nú-
verandi heimsfaraldurs hafi fag-
greinar verið komnar í loftið á
netinu eða gegnum prentsmiðju á
innan við 57 dögum, eða helmingi
hraðar en venjulegt mætti telja. Út-
gefendur hafa einnig veitt frjálsan
aðgang að þeim og fallið frá þeirri
venju að birta greinar með tíma-
bundnu banni, sem hefur skert að-
gang að þeim enn frekar.
Um árabil hafa fræðirit legið und-
ir þrýstingi vonsvikinna greinarhöf-
unda og vísindastofnana um að
hraða birtingarferlinu stórum, en
það á rætur að rekja aftur til 18. ald-
ar. Hafa þau löngum „lofað skjótari
og hraðvirkari ritrýni“ til að koma
til móts við lesendur og greinarhöf-
unda, segir Ivan Oransky, með-
stofnandi bandarísku stofnunar-
innar Retraction Watch, sem fylgist
með því hvernig leiðréttingar
vísindagreina skila sér í vísinda-
ritum.
Sviptir tálvonum
Kórónuveirufaraldurinn er ekki
fyrsta kreppan í heilbrigðiskerfinu
sem skilar sér í mun hraðari birt-
ingu faggreina. Sama hraða leit að
vísindalegum árangri átti sér stað í
fuglaflensufárinu H1N1 árið 2009 og
í SARS-faraldrinum 2002/2003.
Fyrri faraldurinn reyndist ekki eins
banvænn og í fyrstu var óttast. Og
sá seinni var ekki mannskæður í
samanburði við núverandi faraldur –
þótt afleiðingarnar væru miklar á
afmörkuðu svæði.
Það er af ástæðu sem ritrýni vís-
indagreina hefur sinn gang og fyrr-
nefndur Horbach spyr hvort hraðari
rýni væri endilega betri.
Sérfræðingar óttast að skæða-
drífa mótsagnakenndra niðurstaðna
– virkar þetta lyf eða hitt? – eru
andlitsgrímur gagnlegar? – leiði til
umræðna sem skaðað gætu trú-
verðugleika vísindastarfseminnar.
„Skoðið þið umfjöllun heilmargra
blaðamanna um kaffi eða rauðvín
eða súkkulaði virðist sem neyslan sé
gagnleg eina vikuna en banvæn viku
seinna, án þess þó að þeir séu vissir
um það,“ segir Oransky.
Það er ekki einungis þjónustu-
hvötin við almenning sem leiðir til
birtingaflýtis. Annað og meira ligg-
ur undir, að sögn Anne-Marie Dugu-
et, sérfræðings í læknasiðferði og
heilbrigðislögum við Paul Sabatier-
háskólann í Toulouse í Frakklandi.
„Þrýstingurinn til að birta er gríð-
arlegur til að fá fjármagn til rann-
sókna.“ Hún segir skyndilegan grei-
naflaum í sjálfu sér ekki vandamál.
„Mestu skiptir vísindaleg og sið-
ferðileg strangnákvæmni þeirra,“
segir hún við AFP-fréttaveituna.
Höfundanna hlutverk væri sjálfs-
gagnrýni, til að mynda þegar þeir
segðu að uppgötvanir þeirra „lofuðu
góðu“. Þeir þyrftu að spyrja sjálfa
sig hvort innistæða væri fyrir slíkri
fullyrðingu.
Duguet bendir á pennavígin sem
snerust um franska prófessorinn
Didier Raoult, sem lagt hefur ofur-
áherslu á lyfið hydroxychloroquine
við meðferð gegn kórónuveirusmiti.
Donald Trump Bandaríkjaforseti
hefur ef til vill verið enn meiri bar-
áttumaður fyrir lyfinu, sem notað
hefur verið gegn malaríu. Síðastlið-
inn mánudag skýrði hann óvænt frá
því að hann hefði þá tekið hydroxy-
chloroquine í um það bil viku.
„Á vísindaþingum ríkir ágrein-
ingur um umræðuna,“ segir Duguet.
„En hvað vill almenningur? Hann
ætlast til þess að við komum upp
með töfralausnir sem virka og það
hratt. – Hvers vegna hefur Raoult
náð svo miklum árangri?“ spyr hún
og svarar spurningunni strax.
„Vegna þess að hann efast aldrei,
heldur ótrauður sínu striki.“
Nýlegar rannsóknir hafa bent til
að hydroxychloroquine sé óskilvirkt
gegn nýju kórónuveirunni og geti
haft alvarlegar aukaverkanir í för
með sér. Með ágreiningi um gagn-
semi lyfsins geti almenningur hafa
verið sviptur tálvonum, að sögn
Benoits Gaultiers, prófessors við há-
skólann í Zürich í Sviss, en hann er
meðstjórnandi faraldsfræðilegs
rannsóknarhóps við hinn virta
franska skóla College de France.
„Niðurstaðan af þessu öllu er að al-
menningur mun spyrja: Hvaða klúð-
ur var þetta allt saman.“
Kórónuveiran og vísindin
 Torræð heiti á sjúkdómseinkennum og lyfjum tengdum kórónuveirunni að verða hluti af málfari fólks
AFP
Þjónustuvélmenni Kórónuveirufaraldurinn gæti greitt fyrir því að sjálfvirkni af ýmsu tagi komi í stað hefðbundinna þjó́nustustarfa á hjúkrunarheimilum
og samgöngumiðstöðvum. Þetta þjónustuvélmenni, sem starfsmaður ítölsku iðntæknistofnuninni í Genúa er að nostra við, er m.a. hannað til slíks brúks.
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
21.
maí
1.
maí
12.
apríl apríl
1. 1.
mars
2.
febrúar
103.406
84.854
77.494
2.3352.600
Yfir 5 milljónir tilfella eru staðfest um allan heim
Staðfest tilfelli kórónuveirusýkingar á dag
Heimild: Samantekt AFP byggð á opinberum tölum (21. maí kl. 19:00)
106.338