Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.05.2020, Qupperneq 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31.5. 2020
Þ
að þurfti hugarfar sem í annarri hlið
tilverunnar er sagt sýna „eindreginn
brotavilja“ til að draga með ein-
kennilegri þögn úr atbeina Kára
Stefánssonar og afreki fyrirtækis
hans og samstarfsmanna þar að
stemma stigu við heimsfaraldrinum hér á landi.
Auðvitað hafa margir staðið sig prýðilega, en þarna
var um að ræða fólk og starfsemi sem hafði ekki
beina skyldu til viðbragða, en hins vegar innbyggða
skyldurækni sem manneskjur og öflugt og óvenjulegt
íslenskt fyrirtæki.
Það væri freistandi að leggja hér lykkju á skrifin og
rifja upp hverjir það voru sem gerðu allt sem þeir
máttu til að drepa þetta fyrirtæki í fæðingu og sáðu
tortyggni um tilgang þess og getu. En þótt nokkuð sé
til í tillögu Wildes um að freistingar séu hannaðar
sérstaklega til þess að maður falli fyrir þeim, þá skal
því kalli ekki svarað að þessu sinni.
Má bera saman pestir?
Heimurinn horfir í raunum sínum nú iðulega um öxl
um heila öld til hinnar baneitruðu pestar, spönsku
veikinnar. Í æsku skrifara setti marga þeirra eldri
enn hljóða þegar á hana var minnst og höfðu hvorki
vilja né þrek til að ræða um hana. Sú pest var ólík af-
urð kórónuveirunnar að því leyti að hún hlífði ekki
yngri kynslóðum. Fólk í blóma lífsins varð iðulega illa
úti þá. Þess vegna voru sár hennar lengur að gróa.
Og enn sem komið er má segja að faraldur kórónu-
veirunnar sé eins og hann birtist hér á landi eins og
minniháttar kvefpest hjá spönsku veikinni.
Nú hefur bréfritari engar forsendur til að bera
þessar pestir saman í krafti neinna vísinda. Hann
getur aðeins horft á það sem allir sjá. Það dóu 484
manneskjur úr spönsku veikinni samkvæmt aðgengi-
legum tölum. Landsmenn voru þá 92 þúsund. Sé
horft til samanburðar til 365 þúsund Íslendinga nú
myndi samsvarandi dánartalan vera 1.920 manns.
Nú hafa 10 látist. Verði sú niðurstaðan yrði það
mikið þakkar- og fagnaðarefni að ekki fór enn verr.
Þá væri sennilega ekki ofsagt að halda því fram að
faraldur kórónuveirunnar hefði að mestu siglt
framhjá Íslandi.
Öldrunarheimilin eiga hrós skilið
Mörgum þykir það of gott til að geta verið satt að
hægt sé að setja punkt þarna.
Þeir geta vísað til þess að mjög fáir Íslendingar hafi
fengið virkt mótefni gegn veirunni. Sjálfsagt er ekki
hægt að benda á neina aðra þjóð sem er í svo „veikri“
stöðu geri veiran aðra atlögu.
En á móti mætti segja margt. Til dæmis það, að það
muni hjálpa okkur í samskiptum við aðrar þjóðir
hversu smit var útbreitt þar.
Annað sem við mættum einnig þakka, svo að eftir
því væri tekið, er hversu vel rekstrarfólk og starfs-
menn heimila sem ætluð eru eldri borgurum komust
frá þessum kafla veirunnar, sem við höldum í að ekki
sé útilokað að verði lokaþáttur baráttunnar við hana.
Í nálægum löndum var það víða svo, að öldrunar-
heimili breyttust í dauðagildrur og sums staðar, eins
og til að mynda í New York-ríki, ákváðu yfirvöld að
flytja bæri eldra fólk sem smitaðist af veirunni inn á
hjúkrunarheimilin. Það voru hrikaleg afglöp.
Í Bretlandi og fleiri löndum Evrópu verður útkom-
an á heimilum eldri borgara óþægilegt rannsóknar-
efni og reyndar líklegt að hún verði flokkuð sem stór-
kostleg og illskiljanleg mistök.
Hún er farin, farin burt,
farin, Guð má vita hvurt
En þótt við horfum til örlaga landa okkar sérstaklega
í spænsku veikinni fyrir öld þá voru aðstæður svo
gjörólíkar að enginn samanburður er vitrænn utan
fyrrnefndra talna. Víða voru mörk baráttunnar gegn
kórónuveiru í öndverðu dregin þannig að markmiðið
sem horfa þyrfti til væri að ná að fletja út kúfinn sem
ella yrði svo að hann drekkti sjúkrahúskerfinu sem
næði ekki vopnum sínum eftir það og yrði ófært um
að sinna sínu hlutverki með fullnægjandi hætti.
Hér á landi myndaðist enginn kúfur. Forgangs-
verkefnið var tryggt. En hið langa viðráðanlega álag
kom ekki heldur. Fari svo, þvert á vonir og vænt-
ingar, að ný atlaga verði, þá má samt ætla að við
séum í betri stöðu en í upphafi.
Veiran og afleiðingar hennar eru nú mun betur
þekktar en var fyrir þremur mánuðum. Smitleiðir eru
betur kortlagðar. Reynsla hefur komist á læknis- og
heilbrigðisaðgerðir. Þótt enn séu engin „bóluefni“
komin hefur aðeins miðað áleiðis með viðurkenningu
lyfja sem sannanlegt þykir að hjálpi sjúklingum við
að berjast með árangri við veiruna.
Ósambærilegur heimur
Fyrir öld verður varla sagt að hér hafi verið heild-
stætt heilbrigðiskerfi eða spítalar sem bera má við þá
sem við nú þekkjum. Læknar sátu einir í stórum hér-
uðum. Fram yfir seinna stríð urðu þeir einatt að fara
á hestum um langa leið í öllum veðrum til að vitja
sjúklings sem langoftast bjó við þröngbýli, ónýtar
heilbrigðisaðstæður í ókyntum húsum og lakan kost.
Læknar komu einir og höfðu ekki annað með sér en
það sem komst í litlu læknatöskuna þeirra. Og yrði
niðurstaðan sú að óhjákvæmilegt væri að senda menn
suður á spítala var það hægara sagt en gert.
Sjúklingurinn var þá að vetrarlagi iðulega dreginn
á flekum allt fram undir seinni hluta 20. aldar þar til
koma mætti honum í bíl og áfram með honum eftir
misgóðum vegum, ef færð leyfði. Og þá er verið að
ræða um suður-undirlendið sem næst er Reykjavík.
Spænska veikin var ekki ein á ferð vondra tíðinda
um þessar mundir. Hafísár, frostavetur og gos í einni
okkar helstu eldstöð voru meðal annarra trakteringa
tímans.
Jú, heimsstyrjöld lauk, sem voru auðvitað töluverð
tíðindi. En eins og Pétur Hoffmann benti Stefáni
Káraföður Jónssyni á þá hafði verið stofnað til þeirr-
ar styrjaldar án nokkurs samráðs við Mýramenn og
það hefur sjálfsagt gilt um fleiri sveitir þótt ekki hafi
komið á bók. Lokin komu því okkur varla við.
Fullveldi fengum við og fámennur hópur fagnaði
því í kulda og trekki fyrir framan gamla Stjórnar-
ráðshúsið við Lækjartorg.
Afi sendir bréf
Bréfritari þekkir þetta aðeins í gegnum afa sinn sem
var læknir á Eyrarbakka og svo héraðslæknir þar og
þeir bræður voru á Selfossi í skjóli hans, þar til hann
varð að hætta veikur og slitinn maður tæplega sex-
tugur að aldri. Afi fór lengi sínar læknisferðir á hesti á
öllum tímum árs. Hann bað um að hann fengi hjálp til
að koma sér upp bifreið eða bættan kostnað við að fá
aðgang að þeim tiltölulegu fáu bílum sem kostur var á.
Þegar hann hafði gengið lengi bónleiður til búðar
skrifaði Lúðvík D. Norðdal læknir vini sínum Páli
Halgrímssyni sýslumanni formlega beiðni 23. nóv-
ember 1944.
Veira, ekki meira,
ekki meira
’Hér á landi myndaðist enginn kúfur. Forgangsverkefnið var tryggt. En hiðlanga viðráðanlega álag kom ekki heldur.Fari svo, þvert á vonir og væntingar, að ný
atlaga verði, þá má samt ætla að við séum í
betri stöðu en í upphafi.
Reykjavíkurbréf29.05.20