Ægir - 2019, Blaðsíða 31

31
Ritröðin Þrautgóðir á raunastund
eftir Steinar J. Lúðvíksson kom út í
19 bindum á árunum 1969-1988 og
naut fádæma vinsælda. Nú hefur
bókaútgáfan Veröld ráðist í að end-
urútgefa nokkrar sögur úr ritröð-
inni og eru þegar komin út tvö bindi
af þeim fjórum sem áformuð eru.
Þegar útgáfa bókanna hófst var
Steinar blaðamaður á Morgunblað-
inu og við spurðum hann um tildrög
þess að hann réðst í að taka saman
baráttusögu íslenskra sjómanna.
„Þetta hófst allt með því að Örlygur
Hálfdanarson bókaútgefandi hafði sam­
band við mig og bað mig að skrásetja
nokkra atburði þar sem sjómenn höfðu
háð baráttuna við náttúruöflin. Ég stökk
á þetta verkefni en óraði ekki fyrir því í
byrjun að bindin yrðu svona mörg. Hins
vegar var því miður af nógu að taka
enda voru sjóslys allt of tíð fyrr á árum
og ótrúlega margir sjómenn hurfu í haf­
ið. Sem betur fer eru slys á sjó nú orðin
fátíð og öryggi manna allt annað á nú­
tíma fiskiskipum en áður var.“
Í febrúar 1925 gekk fárviðri yfir á
svokölluðum Halamiðum norðvestur af
Vestfjarðakjálka en þar var þá fjöldi tog­
ara að veiðum. Vaskir sjómenn börðust
við hamslaust óveðrið í sólarhring en
tveir togarar fórust á miðunum, Leifur
heppni frá Reykjavík og Fieldmarshall
Robertson frá Hafnarfirði. Þá fórst einn­
ig vélbáturinn Sólveig sem hafði verið
að veiðum út af Stafnesi. Með þessum
skipum fórust 74 menn og 91 barn varð
föðurlaust. Frásögn af þessum harmleik
er átakanleg en hana var að finna í einu
bindanna. Steinar segir að sú bók sem
kom út á dögunum sé unnin upp úr
þeirri frásögn en fjölmörgum nýjum upp­
lýsingum bætt við.
„Halaveðrið hefur mikla sérstöðu og
þegar ég hófst handa við að taka saman
efni í 3ja bindi Þrautgóðra á raunastund
fyrir Veröld stakk Bjarni Þorsteinsson
útgáfustjóri hjá Bjarti­Veröld upp á því
að ég tæki saman sérstaka bók um þessa
ægilegu atburði. Ég átti mikið efni af­
gangs og lagðist að auki í nokkra rann­
sóknarvinnu til viðbótar þannig að þessi
frásögn nú er mun ítarlegri en sú eldri.
Áfram verður svo haldið með útgáfu úr­
vals frásagna úr gömlu ritröðinni eins
og til stóð,“ segir Steinar í samtali.
„Allt of margir hurfu í hafið“
 Togarinn Hilmir var eitt þeirra skipa sem lentu í raunum á Halamiðum í febrúar
1925. Má furðu telja að tekist hafi að koma skipinu til hafnar.
 Bókin Halaveðrið mikla er gefin út
af Bjarti-Veröld.
staðan sú að Jónas beið í ganginum og
fylgdist þaðan með sjónum en Jón og
Einar réðust í það erfiða verkefni að ná
dræsunum. Þegar brot stefndu á skipið
öskraði Jónas aðvörun til félaga sinni
sem forðuðu sér þá inn í ganginn. Eftir
mikla baráttu tókst mönnunum að ganga
þannig frá að ekki átti að vera hætta á
því að fá dræsurnar í skrúfuna.
Ný hætta steðjar að
Hilmir rétti sig fljótlega eftir áfallið og
þegar Pétur hringdi á fulla ferð tókst að
koma skipinu upp í veðrið. Ísing var
mikil og klakahella lagðist yfir yfirbygg­
inguna, frammastrið og hvalbakinn.
Engin leið var að kalla mannskapinn út
til þess að höggva ísinn, enda virtist
hann ekki hafa teljandi áhrif á siglingu
og stöðugleika Hilmis.
Hins vegar kom ný hætta til sögunn­
ar. Skipið lét ekki að stjórn. Athugun
leiddi í ljós að stýristaumurinn hafði
slitnað og ekki var mögulegt að koma
viðgerð við. Fyrst var ætlunin að ná
stjórn á skipinu með því að setja út troll­
hlerana og strekkja á þeim eða gefa eftir
svo sem þurfa þætti. Það ekki ekki. Í ljós
kom að frostið hafði sprengt gufustrokk­
ana að togvindunum og sömu sögu var
að segja um akkerisvindurnar. Þær voru
báðar óvirkar. Ekki var um annað að
ræða en að stöðva vélina og sló þá skip­
inu strax flötu sem vitanlega stórjók
hættuna á því að það yrði fyrir áföllum.
Þrautaráðið var að nota bobbinga til
að stýra. Þeir voru bundnir í trausta
kaðla sem síðan voru festir í framgálg­
ann og talíur notaðar til þess að slaka
þeim eða draga upp að skipinu. Þannig
tókst að ná Hilmi á stefnu.
Þegar hér var komið sögu var mesti
ofsinn úr veðrinu þótt enn væri slæmt í
sjóinn. Var það ekki fyrr en skipið var
komið fyrir Snæfellsnes að sjólag skán­
aði og þótt Hilmir væri flaki líkastur og
með hinn óvenjulega stýrisbúnað heppn­
aðist að koma honum til Reykjavíkur­
hafnar.“
Sagan