Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.07.2020, Blaðsíða 29

við forstöðumenn á dauðadeildum
og fangelsisstjóra í sex fangelsum í
Ohioríki, allt konur, og komst að
raun um að þær eru hreint engar
ófreskjur, heldur manneskjur sem
gætu hæglega verið með manni í
bókaklúbbi eða félagasamtökum á
borð við Heimili og skóla. Allar eru
þær með bakgrunn í félagslega kerf-
inu eða geðheilbrigðiskerfinu. „Mað-
ur getur ekki hugsað sér neinn hæf-
ari til að eiga við þessa skemmdu
drengi sem nú eru vaxnir úr grasi.
Ég segi skemmdu drengi vegna
þess að enda þótt fangarnir séu
jafnvel orðnir sjötugir og hafi setið
inni allt sitt líf sér maður ennþá
drenginn í þeim; sér það í andlits-
dráttunum og á göngulaginu,“ segir
Woodard í viðtalinu.
Um 2,2 milljónir manna sitja í
fangelsi í Bandaríkjunum og eru
þær tölur hvergi hærri í heiminum,
að því er kemur fram í The Guardi-
an. Þeldökkir Bandaríkjamenn eru
sex sinnum líklegri til að hljóta
fangelsisdóm en hvítir. Árið 2018 af-
plánuðu 206 þúsund manns lífstíð-
ardóm í bandarískum fangelsum,
þar af um helmingur blökkumenn
enda þótt þeir séu aðeins 13,4% af
íbúum landsins. Nánast sami fjöldi
hvítra og svartra er á dauðadeild,
ríflega eitt þúsund af hvorum kyn-
stofni. Á sama tíma og dauðarefsing
hefur verið á undanhaldi í banda-
ríska réttarkerfinu hefur kynþátta-
legt ójafnvægi aukist.
Clemency hefur beint sjónum að
þessum tölfræðilegu staðreyndum
en fanginn sem myndin hverfist um
er svartur á hörund. Höfundurinn,
Chinonye Chukwu, fæddist í Níger-
íu árið 1985 en ólst upp í Bandaríkj-
unum, fyrst í Oklahoma og síðan í
Alaska frá sex ára aldri. Hún átti
erfitt með að aðlagast myrkrinu þar
nyrðra og glímdi við þunglyndi, auk
þess sem hún var eina litaða mann-
eskjan í skólanum sínum og féll illa
inn í hópinn. Þetta mun hafa haft
djúpstæð áhrif á Chukwu sem hefur
allar götur síðan haft mikinn áhuga
á kynþáttamisrétti.
Kveikjan að Clemency var aftaka
á svörtum manni, Troy Davis, í
Georgíu árið 2011 en henni var ákaft
mótmælt. Davis var gefið að sök að
hafa skotið öryggisvörð á skyndi-
bitastað til bana. Hann hélt fram
sakleysi sínu fram í andlátið en var
dæmdur út frá framburði sjónar-
votta. Morðvopnið fannst aldrei.
Chukwu lagðist í sex ára rann-
sóknir, þar sem hún ræddi við
forstöðumenn á dauðadeildum og
efndi til kvikmyndanámskeiða fyrir
fanga. Þá hefur hún beitt sér af
hörku í umdeildum málum, þar sem
áhöld eru um réttmæti dauðarefs-
ingar. Clemency hefur hlotið mikið
lof; Chukwu varð til dæmis fyrsta
svarta konan til að hljóta verðlaun
sem besti leikstjóri ársins á Sund-
ance-hátíðinni. Myndin hefur meðal
annars verið lofsungin fyrir að feta
ekki hina troðnu braut Hollywood
og bjóða upp á syndaaflausn í lokin.
Í stað þess að spyrja „á þessi mann-
eskja skilið að deyja“ spyr Cle-
mency: „Eigum við skilið að drepa
hana?“
Vaxandi efasemdir
Enda þótt hún byggi á djúpum
rannsóknum er Clemency ekki
sannsöguleg; fanginn sem bíður ör-
laga sinna heitir Anthony Woods og
hefur, líkt og Davis, alla tíð haldið
fram sakleysi sínu. Aldis Hodge fer
með hlutverk hans og hefur hlotið
mikið lof fyrir.
Sagan er sögð frá sjónarhóli
Bernadine Williams, sem Alfre
Woodard leikur, forstöðukonu á
dauðadeild sem hefur vaxandi efa-
semdir um réttmæti dauðarefs-
ingar. Með augum Bernadine kryfur
myndin þann gjörning að óla mann
niður og binda enda á líf hans. Tog-
streitan teygir anga sína út fyrir
fangelsismúrana og það hriktir í
stoðum hjónabands hennar enda vill
eiginmaðurinn að hún láti af störf-
um. Nóg sé komið.
Í viðtalinu í The Guardian segir
Woodard að í senn megi horfa á
Clemency sem kvikmynd og her-
ferð. Allir sem eigi hagsmuna að
gæta í réttarkerfinu verði að sjá
hana. Um heimsóknir sínar í fang-
elsin segir hún: „Að sjá þetta, fjölda
manna lokaðan inni, hefur hlekkj-
andi áhrif á mannssálina. Svo sér
maður að búið er að stúka af þá sem
menn vilja myrða á grundvelli trú-
arinnar. Það er við þær aðstæður
sem maður byrjar að ræða um örið á
þjóðarsálinni.“
Alfre Woodard tók
hlutverkinu í Cle-
mency fegins hendi.
AFP
26.7. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29
STOÐ Taylor Momsen, söngkona og
gítarleikari bandaríska rokkbandsins
The Pretty Reckless, segir tónlistina
ekki verra haldreipi en hvað annað á
þessum fordæmalausu tímum. „Þetta
eru ógnvekjandi tímar, þar sem
kvíði og hræðsla ráða ríkjum. Sjálf
halla ég mér að tónlistinni sem
sáluhjálp og hvet alla til að gera
slíkt hið sama. Hún er það eina í
mínu lífi sem aldrei hefur brugð-
ist mér,“ sagði hún í samtali við
Full Metal Jackie á bandarísku
rokkstöðinni KLOS.
AFP
BÓKSALA 15.-21. JÚLÍ
Listinn er tekinn saman af Eymundsson
1 Vegahandbókin 2020 Steindór Steindórsson o.fl.
2 Sumar í París Sarah Morgan
3 Þerapistinn Helene Flood
4 Mitt ófullkomna líf Sophie Kinsella
5 Tíbrá Ármann Jakobsson
6 Kortabók Örn Sigurðsson ritstjóri
7
Handbók fyrir ofurhetjur,
fimmti hluti: horfin
Elias/Agnes Vahlund
8 Hálft hjarta Sofia Lundberg
9 Risasyrpa – frægð og frami Walt Disney
10 Þögli sjúklingurinn Alex Michaelides
1 Þögn Yrsa Sigurðardóttir
2 Tregasteinn Arnaldur Indriðason
3 Útlagamorðin Ármann Jakobsson
4 Norrænar goðsagnir Neil Gaiman
5 Stelpur sem ljúga Eva Björg Ægisdóttir
6 Kokkáll Dóri DNA
7 Sjálfstætt fólk Halldór Laxness
8 Vígroði Vilborg Davíðsdóttir
9 Systa – bernskunnar vegna Vigdís Grímsdóttir
10 Bókasafn föður míns Ragnar Helgi Ólafsson
Allar bækur
Skáldverk og hljóðbækur
Það er kaldhæðnislegt að ég sé
núna að skrifa texta um að lesa
bækur. Eftir fjögur ár í háskóla að
læra ensku og bókmenntafræði
var ég búinn að lesa svo mikið af
leiðinlegum bókum að ég varð al-
gjörlega afhuga öllum bóklestri.
Gat ekki meiri eymd og leiðindi í
boði höfunda eins og Coetzee,
Joyce eða Laxness. Það tók mig
mörg ár að vinna mig út úr þeirri
áfallastreituröskun. Fór ekki að
lesa almennilega aftur fyrr en
mörgum árum
seinna og þá aðal-
lega bækur sem ég
hafði lesið áður og
snertu mig á ein-
hvern hátt. Ég end-
urlas bækur eins og
Mómó eftir Ende,
Góða dátann Svejk
og allt eftir Vonnegut. Fyrsta nýja
bókin sem ég man eftir að lesa var
svo Konur eftir Steinar Braga. Tal-
andi um áfallastreituröskun. Hún
starir ennþá á mig ógnandi úr
bókahillunni eins ofbeldismaður í
dimmu húsasundi.
Ég las um daginn grein sem út-
skýrði af hverju við sækjum í af-
þreyingarefni sem
við höfum áður séð
eða lesið. Það er
streituvaldandi að
vita ekki hvað ger-
ist. Þegar skáld-
sagnapersónur
standa frammi fyrir
óvissu þá eykst hjá
okkur hjartsláttur og öndun verð-
ur hraðari. Við sýnum streituein-
kenni. Endurlestur á góðri bók er
hins vegar slakandi.
Í skugga plágunnar 2020 ákvað
ég að lesa aftur um spænsku veik-
ina 1918 í Mánasteini eftir Sjón. Ís-
lenska í meðförum Sjóns er eins
og sælgætið frá Góu. Marsipan,
lakkrís og súkkulaði. Hver setning
til þess að lesa og
njóta. Sagan er líka
ein af fáum íslensk-
um skáldverkum
sem skarta hinsegin
söguhetju. Ég man
alltaf þegar ég las í
fyrsta skipti skáld-
sögu með hinsegin söguhetju,
Maurice eftir E.M. Forster. Það
var eins og ég væri kominn heim.
Loksins gat ég séð minn veruleika
endurspeglast í því sem ég var að
lesa. Ég held að gagnkynhneigt
fólk taki það oft sem
sjálfsagðan hlut að
geta séð sig í skáld-
sögum.
Talandi um hin-
segin söguhetjur þá
las ég um daginn
eina þá skemmtileg-
ustu bók sem ég hef
lesið lengi. Less eftir Andrew Sean
Greer. Bókin fékk Pulitzer-
verðlaunin 2018.
Hún segir frá Arth-
ur Less og einhvers
konar Ódysseifs-
ferðalagi hans um
heiminn til að
gleyma elskhuga. Ég
las einhvers staðar
að höfundurinn
hefði lagt upp með að skrifa
dramatíska bók um ást, sambönd
og það að eldast en komist að því
að eina leiðin til að nálgast við-
fangsefnið væri að gera grín að
sjálfum sér. Þannig næði hann
fram alvörutilfinningum. Ég hló
allavega oft.
HANS ORRI KRISTJÁNSSON ER AÐ LESA
Gleði í endurlestri
Hans Orri
Kristjánsson er
ráðgjafi á
Aton.JL.
Taylor Mom-
sen treystir
tónlistinni.
Tónlistin hefur aldrei brugðist