Morgunblaðið - 22.08.2020, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 2020
Á sjó Brimbrettabrun þykir í einhverjum syðri heimshlutum venjuleg íþrótt sem margir leggja stund á. Hér á hjara veraldar hefur hún í besta falli mátt heita jaðaríþrótt, sem sífellt fleiri virðast þó laðast að.
Árni Sæberg
Hagfræðistofnun birti í vikunni
samantekt á veiðigjöldum Sam-
herja hér á landi og í Namibíu.
Samantektin var unnin að beiðni
Alþingis. Í greinargerð þeirra
þingmanna sem óskuðu eftir henni
var talið að samanburður á gjald-
töku gæti stuðlað að málefnalegri
umræðu um það mat sem ákvörð-
un um veiðigjald byggist á hér á
landi.
Það er bæði sjálfsagt og eðlilegt
að ræða um veiðigjaldið, upphæð
og fyrirkomulag. Í ljósi þess að um 98% ís-
lenskra sjávarafurða eru seldar á alþjóðlegum
mörkuðum er mikilvægt að horfa út fyrir land-
steinana og huga að rekstrarumhverfi sjávar-
útvegs hjá öðrum fiskveiðiþjóðum. Þrátt fyrir
gott fiskveiðistjórnunarkerfi hér á landi, þar
sem tekist hefur að byggja upp arðbæran sjáv-
arútveg, verðum við alltaf að vera vakandi fyrir
leiðum sem aðrar þjóðir hafa farið og kunna að
leiða til aukinna verðmæta. Samkeppnishæfni
íslensks sjávarútvegs er lykilforsenda þess að
þessi grunnatvinnuvegur þjóðar skapi gjaldeyr-
istekjur og leggi lóð á vogarskálar til að tryggja
hagvöxt, öllum til hagsbóta.
Hagfræðistofnun var því miður ekki falið ein-
falt verkefni með beiðni Alþingis. Stofnuninni
var falið að gera samanburð á því sem ekki er
samanburðarhæft. Það má með sanni taka sam-
an hvað tilgreint fyrirtæki greiðir til hins opin-
bera í hverju því landi sem það stundar fisk-
veiðar. Sú fjárhæð sem greidd er í
hverju landi, án nokkurs sam-
hengis við markmið fiskveiði-
stjórnunarkerfis í hlutaðeigandi
löndum, tegundir fiskistofna, for-
sendur gjaldtöku hvers lands og
rekstrarumhverfis að öðru leyti,
getur hins vegar aldrei orðið
grundvöllur skynsamlegra álykt-
ana um það hvort veiðigjald hér á
landi ætti að vera hærra eða
lægra. Hagfræðistofnun gerir sér
að sjálfsögðu grein fyrir þessu og
bendir á það í inngangi skýrsl-
unnar. Af þessum sökum stuðlar
skýrslan ekki að upplýsandi um-
ræðu um leiðir til gjaldtöku af nýtingu á sjáv-
arauðlind og sem best eru til þess fallnar að ná
settum markmiðum. Það er miður. Sitthvað er
hins vegar gagnlegt í skýrslunni.
Kröfur réttarríkis
Namibísk stjórnvöld settu aflareglu um veið-
ar á hrossamakríl, þannig að veiðar séu stund-
aðar í samræmi við vísindi og með sjálfbærum
hætti. Sú framkvæmd ætti því í grunninn að
vera sambærileg þeirri sem er við lýði hér á
landi á helstu fiskistofnum, þótt ekki sé að finna
hrossamakríl við strendur Íslands.
Á grundvelli laga um stjórn fiskveiða hér á
landi ber að úthluta veiðiheimildum til aðila í
samræmi við hlutdeild þeirra í viðkomandi fiski-
stofni. Þeirrar hlutdeildar hafa aðilar aflað með
veiðireynslu, allt eins og nánar er kveðið á um í
fyrrgreindum lögum. Reglan um úthlutun á tak-
mörkuðum gæðum er því fest í lög, hún er skýr
og fyrirsjáanleg. Þetta má raunar telja eðlilega
lágmarkskröfu þegar um er að ræða lífsvið-
urværi fólks og stjórnarskrárvarin atvinnurétt-
indi. Hér er með öðrum orðum um að ræða
grundvallarþátt í réttarríki.
Ekki verður annað ráðið af skýrslu Hag-
fræðistofnunar, en að hér beri verulega í milli
hins íslenska kerfis og þess namibíska. Þar í
landi ákveður ráðherra aflamark hverrar teg-
undar og úthlutar kvóta eftir hentisemi. Þá seg-
ir orðrétt í skýrslunni: „Þetta gerir ráðherra
kleift að nota kvótann sem valdbeitingartæki
gegn útgerðunum. Því er ekki hægt að treysta á
að hægt sé að starfrækja útgerð til langs tíma
án þess að vera í góðu sambandi við ráðherra.“
Það má öllum vera ljóst að þessi framkvæmd
stenst ekki kröfur réttarríkis eða stjórnarskrár.
Geðþóttavald á hér blessunarlega hvergi heima.
Að þessu leyti eru stjórnkerfi fiskveiða á Íslandi
og í Namibíu, gerólík. Gjaldtaka af nýtingu sjáv-
arauðlindar í þessum ólíku kerfum ríkjanna
tveggja verður því seint samanburðarhæf.
Verðmæti metið
Niðurstaða Hagfræðistofnunar er sú að Sam-
herji hafi greitt hærra veiðigjald á Íslandi en í
Namibíu á árunum 2012-2018. Líkt og áður
sagði er þó fátt gagnlegt í samanburði á veiði-
gjaldi í Namibíu og á Íslandi. Sú fjárhæð sem
ríkissjóður Íslands fær með veiðigjaldi sveiflast
frá einum tíma til annars, allt eftir því hvernig
árar í sjávarútvegi, því gjaldið er lögum sam-
kvæmt 33% af afkomu fiskveiða. Þessi hlutdeild
þjóðarinnar í afkomu við veiðar skiptir auðvitað
máli, en hún er ekki mikilvægasti ávinningur
þjóðarinnar af sjávarútvegi. Öryggi hins ótíma-
bundna afnotaréttar er undirstaða hagkvæmni í
rekstri sjávarútvegsfyrirtækja. Hagræðing í
veiðum, bætt umgengni við auðlindina, stór-
aukið öryggi sjómanna, aukinn stöðugleiki í
rekstri fyrirtækja, fjárfestingar, nýsköpun og
hvatar til markaðssetningar á dýrari afurðum,
líkt og ferskvöru sem krefst stöðugleika í fram-
boði, eru allt þættir sem hið íslenska kerfi hefur
skapað. Þessa eiginleika hefur ekki tekist að
innleiða í Namibíu. Það er miður, því að í þess-
um eiginleikum liggja verðmæti þjóðar – ekki
aðeins frá einu ári til annars, heldur um langa
framtíð.
Að sjá ekki skóginn
fyrir trjánum
Að þessu virtu er enginn vafi á því að Íslend-
ingum hefur tekist vel til við að hámarka verð-
mæti sjávarauðlindarinnar. Verkefninu er þó
aldrei lokið og umræðan um leiðir til að gera
enn betur er nauðsynleg. Í flóknu gangverki
sjávarútvegs verður hins vegar að gæta þess að
glata ekki sýn á skóginum fyrir trjánum.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur » Stjórnkerfi fiskveiða á Ís-
landi og í Namibíu eru ger-
ólík. Gjaldtaka af nýtingu
sjávarauðlindar í þessum ólíku
kerfum ríkjanna tveggja verð-
ur því seint samanburðarhæf.
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Er Namibía fyrirmynd?
Góð menntun er grundvöllur
velsældar þjóða. Á mánudag
gengur nýtt skólaár í garð og
metaðsókn er í nám. Það er þjóð-
hagslega mikilvægt að skólarnir
komi sterkir inn í haustið. Um all-
an heim eru skólar ekki að opna
með hefðbundnum hætti í haust,
og í sumum löndum hafa börn
ekki farið í skólann síðan í febr-
úar. Skaðinn sem hlýst af því til
lengri tíma er ómetanlegur.
Enn er með öllu óvíst hvenær
faraldurinn gengur yfir. Nú, þegar við erum
stödd í annarri bylgju faraldursins hafa stjórn-
völd skerpt aftur á sóttvörnum og hert aðgerðir.
Eflaust eru það vonbrigði í huga margra en
reynslan sýnir okkur að samtaka náum við
miklum árangri. Í vetur tókum við höndum
saman til að tryggja menntun og velferð nem-
enda. Og það tókst! Allir árgangar náðu að út-
skrifast í vor og Ísland var eitt af fáum ríkjum í
heiminum sem hélt skólum opnum á meðan far-
aldurinn stóð sem hæst.
Sameiginleg yfirlýsing:
Umhyggja, sveigjanleiki og þrautseigja
Rétt viðbrögð ráða mestu um áhrif áfalla. Við
sjáum fram á annan skólavetur þar sem veiran
mun hafa áhrif á skólastarf. Því hefur umfangs-
mikið samráð átt sér stað á síðustu vikum. Kenn-
araforystan, á annað hundrað skólastjórnendur,
kennarar og sérfræðingar hafa
fjarfundað með mér og sóttvarn-
aryfirvöldum. Á fundunum var rætt
um skipulag framhalds- og háskóla-
starfs í upphafi nýs skólaárs en
einnig hvernig skólar geta uppfyllt
skyldur sínar gagnvart nemendum,
í samræmi við sóttvarnareglur.
Framhalds- og háskólar eru
þegar byrjaðir að skipuleggja starf
sitt og blanda saman fjar- og stað-
kennslu. Fjölmargir munu leggja
áherslu á að taka vel á móti ný-
nemum, enda er mikilvægt að ný-
nemar geti kynnst og lært inn á
nýja skóla og námskerfi. Allir eru samstiga í því
að nú sé tækifæri fyrir skóla og kennara að efla
sig í tækninni og auka þekkingu og gæði fjar-
kennslu.
Ég fann strax mikla samstöðu og vilja hjá öll-
um sem tengjast menntakerfinu að standa sam-
an í þessu verkefni. Því ákváðum við, Samband
íslenskra sveitarfélaga, Kennarasamband Ís-
Eftir Lilju Dögg
Alfreðsdóttur
» Það er okkar brýnasta vel-
ferðarmál til framtíðar, að
tryggja aðgang að góðu og
sterku menntakerfi. Næstu
fjárlög og fjármálastefna mun
einkennast af því grundvall-
arsjónarmiði
Lilja
Alfreðsdóttir
Höfundur er mennta- og
menningarmálaráðherra.
Menntakerfið sett í forgang í samfélaginu
lands og Félag fræðslustjóra og stjórnenda
skólaskrifstofa, að gefa út sameiginlega yfirlýs-
ingu um skólastarfi á tímum kórónuveirunnar.
Umhyggja, sveigjanleiki og þrautseigja verða
leiðarljósið okkar í haust. Við teljum mikilvægt
að allir nemendur njóti menntunar óháð félags-
og menningarlegum bakgrunni og þarf sér-
staklega að huga að nemendum í viðkvæmri
námsstöðu, nýjum nemendum og framkvæmd
kennslu í list- og verkgreinum.
Leiðbeiningar: Framhalds- og háskólar
Markmið okkar allra er að tryggja menntun
en ekki síður öryggi og velferð nemenda, kenn-
ara og starfsfólks skólanna. Það var því einnig
ákveðið að gefa út leiðbeiningar til skóla og
fræðsluaðila, með það að markmiði að auðvelda
skipulagningu skólastarfs og sameiginlegan
skilning á reglum sem gilda. Með þeim er ítrekuð
sú ábyrgð sem hvílir nú á skólum og fræðslu-
aðilum; eftirfylgni við sóttvarnarreglur með ör-
yggi og velferð nemenda, kennara og starfsfólks
að leiðarljósi. Þar er einnig ítrekað að fram-
kvæmd náms og skipulag geti breyst með
áhættustigum og takmörkunum, en mikilvægt sé
að fylgjast með líðan allra nemenda. Þá er lögð
áhersla er lögð á gott upplýsingaflæði til nem-
enda, forráðamanna, kennara og starfsfólks um
stöðu mála, úrræði og stuðning sem í boði er.
Þingsályktun: Menntastefna
til framtíðar
Með nýrri heilstæðri menntastefnu til ársins
2030 munum við standa vörð um og efla skóla-
kerfið okkar. Tillaga að þingsályktun um
menntastefnuna verður lögð fyrir Alþingi í
haust. Markmið stjórnvalda með þessari
menntastefnu er að veita framúrskarandi
menntun með áherslu á þekkingu, vellíðan,
þrautseigju og árangur í umhverfi þar sem allir
skipta máli og allir geta lært. Menntastefnan er
mótuð í breiðu samstarfi, meðal annars með að-
komu fjölmargra fulltrúa skólasamfélagsins
sem tóku þátt í fundaröð ráðuneytisins um
menntun fyrir alla, svo og fulltrúum sveitarfé-
laga, foreldra, nemenda, skólastjórnenda og at-
vinnulífsins.
Mikil áhersla er lögð á að kennsla og stjórnun
menntastofnana verði framúrskarandi og að all-
ir hafi jöfn tækifæri til menntunar. Námskrá,
námsumhverfi og námsmat þarf að styðji við
hæfni til framtíðar og menntastefna tryggir
framkvæmd og gæði skóla- og fræðslustarfs.
Þessir óvissutímar sem við lifum nú sýna að
allt menntakerfið hefur getu til að standa saman
með samtakamátt að leiðarljósi. Það er mik-
ilvægara nú en nokkru sinni fyrr að móta
menntastefnu, sem veitir von um betri framtíð.
Ég tel að menntun og hæfni sé lykilforsenda
þess að Ísland geti mætt áskorunum framtíð-
arinnar, sem felast meðal annars í örum breyt-
ingum á samfélagi, náttúru og tækni. Það er því
okkar brýnasta velferðarmál til framtíðar, að
tryggja aðgang að góðu og sterku menntakerfi.
Næstu fjárlög og fjármálastefna mun einkenn-
ast af því grundvallarsjónarmiði að setja mennt-
un þjóðarinnar í forgang.