Morgunblaðið - 22.08.2020, Blaðsíða 30

30 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 2020
Dóra kom í heim-
sókn til okkar á Ak-
ureyri í kringum af-
mælið sitt, hinn 20. júlí. Hún
hlakkaði til þess að koma og hvíla
sig í nokkra daga frá langri sjálf-
skipaðri Covid-einangrun. Við
hlökkuðum til þess að dekra við
hana. Einn morguninn sátum við
lengur en venjulega við morgun-
verðarborðið. Af einhverjum
ástæðum fórum við að tala um
minningargreinar. Í gríni veltum
við því fyrir okkur hvort hún
myndi skrifa um mig eða ég um
hana. Hún var á því að þetta myndi
lenda á mér. Það liðu ekki nema
örfáir dagar frá því hún kvaddi
okkur brosandi og kát þar til ég
var komin með verkefnið.
Full sorgar náði ég í verkfæri og
fór út í garð til þess að hreinsa
blómabeð. Allt í einu blasti við mér
lítið blóm með fagurblá örsmá
krónublöð. Gleym mér ei, vel falin
á bak við gróf laufblöð grann-
plöntu. Ég þurrkaði burtu tárin í
anda Dóru sem sagði einhvern tím-
ann að við ættum alls ekki að gráta
því við yrðum bæði bólgnar og
ófríðar af þeirri athöfn. Blómið
bláa var kveðja frá vinkonu minni.
Það er ekki hægt að gleyma þess-
ari stóru konu, víðsýnu, víðreistu
og víðlesnu baráttukonunni með
stóra hjartað og óendanlega mikla
þrautseigju.
Ég ætla öðrum það hlutverk að
skrifa um fræðimanninn dr. Dóru.
Það gera aðrir betur. Ég ætla að
skrifa um einstakan vin. Við kynnt-
umst í gegnum sjónvarpsverkefni
um fatlaða fyrir um 35 árum. Halt-
ur ríður hrossi hét þáttaröðin. Við
Dóra vorum eins og austur og vest-
ur, en einhver þráður myndaðist á
milli okkar sem aldrei slitnaði og
varð að einlægri vináttu og sam-
kennd. Dóra var góð vinum sínum,
börnum vina og vinum vina. Faðm-
urinn var alltaf opinn og umhyggj-
an takmarkalaus fyrir þeim sem
voru í kringum hana. Oft voru
vandamálin hennar miklu stærri
Dóra Sigríður
Bjarnason
✝ Dóra SigríðurBjarnason
fæddist 20. júlí
1947. Hún varð
bráðkvödd 5. ágúst
2020.
Útför Dóru
Siggu fór fram 21.
ágúst 2020.
en okkar en það
skipti engu máli.
Dóra hafði ekki
alltaf mikið á milli
handanna enda var
henni ætlað stórt
hlutverk við að
byggja upp heimili og
sjálfstæða tilveru fyr-
ir Benna, fatlaðan
son. En það var alltaf
veisla þegar hún
bauð heim. Hún var
heimsborgari og þeir spara ekki
veitingar. Stundum var það tómat-
súpa, en hún var borin fram með
stíl. Þegar betur stóð á var á borð-
um humar og besta nautasteik,
krydduð með kímni og skemmti-
legum sögum.
Dóra var mannvinur og hafði
gaman af börnum. Hún sagði mér
að það eina sem hún öfundaði aðra
af væri að eiga barnabörn. Hún lað-
aði börn að sér og átti að börn sem
kölluðu hana ömmu og fóru með
henni í leikhús. Hún mat það mikils
og sagði mér oft frá skemmtiferð-
unum með þessum litlu vinum.
Litla bláa blómið í garðinum
mínum kom við mig. Ég tók mynd
af því á símann og ætla að horfa á
það í hvert skipti sem ég dett niður
í þungar hugsanir. Dóra mín,
þakka þér fyrir allt sem þú kenndir
mér og gerðir með mér og fjöl-
skyldunni í gegnum öll þessi ár sem
við áttum saman. Þér gleymi ég ei.
Minning um einstakan vin mun lifa.
Innilegar samúðarkveðjur til
Benedikts Hákonar.
Sigrún Stefánsdóttir
og fjölskylda.
Á sólbjörtum laugardagseftir-
miðdegi um miðjan júlí í sumar
rakst ég á Dóru Bjarnason á Tjarn-
argötunni í Reykjavík. Við vorum
báðar á leið Jómfrúartorgið til að
hlusta á Björn Thoroddsen og sveit
hans spila jazz. Við gengum saman
áfram meðfram illgresinu við
Reykjavíkurtjörn og Dóra sagði
mér að hún væri að lesa bréf Ingi-
bjargar H. Bjarnason, frænku
sinnar, í þeirri von að finna mann-
eskjuna Ingibjörgu. Gallinn væri
að bréfin hefðu verið ritskoðuð og
því væri þessi leit ekki auðveld. Við
komum við hjá styttunni af Ingi-
björgu við Alþingishúsið, heilsuð-
um upp á hana og héldum svo á
jazzinn. Þetta var síðasti fundur
okkar Dóru og mér var brugðið við
andlátsfregn hennar stuttu síðar.
Við kynntumst upp úr 1980 þeg-
ar við vorum báðar stundakennar-
ar við Háskóla Íslands og völdumst
í stjórn stundakennarafélagsins.
Kjör stundakennara voru ömurleg
og aðgangur að rannsóknafé innan
skólans enginn. Við fórum í verk-
fall, óheyrt þá, og náðum út úr því
að stofnaður var Rannsóknasjóður
Háskóla Íslands. Sjálfsagt vita ekki
margir háskólamenn af því. Í fé-
lagsvísindadeild vorum við Dóra
eins og hvítir hrafnar, dúfur vorum
við tæpast, deildinni var stjórnað
af körlum og allir fastir kennarar í
fræðigreinum okkar voru karlar.
Við vorum báðar með ólokna dokt-
orsritgerð í farteskinu og verk-
fallsveturinn gekk Dóra með
Benna. Með tíð og tíma lukum við
báðar doktorsritgerðinni, klifruð-
um upp þann karllæga metorða-
stiga sem allar akademíur byggj-
ast á og urðum báðar prófessorar.
Við áttum samleið.
Ég vil að lokum þakka Dóru fyr-
ir samfylgdina, fyrir að hvetja mig
til að kenna námskeið í kvenna-
mannfræði fyrir meira en þremur
áraugum og fyrir spjallið á Tjarn-
argötunni fyrir svo örstuttu síðan.
Farðu í friði kæra vinkona.
Sigríður Dúna
Kristmundsdóttir.
Dóra var stórbrotin kona og hún
var vinkona mín. Saman gátum við
hlegið og grátið, þagað og spjallað.
Umræðuefnin skorti aldrei, hvort
sem það voru knýjandi baráttumál
hennar fyrir mannréttindum, bæk-
ur sem við vorum að lesa eða uppá-
tæki, þrautir og sigrar barna okk-
ar.
Við kynntumst í menntaskóla,
en vinskapurinn hófst ekki fyrr en
nokkrum árum síðar þegar við vor-
um kornungir framhaldsskóla-
kennarar í Reykjavík. Sú trausta
og innilega vinátta, sem varð okkur
báðum haldreipi í lífinu, var samt
endanlega innsigluð þegar við
eignuðumst báðar frumburði okk-
ar, Ellu og Benedikt, í desem-
bermánuði 1980. Meðan gamlir
skólafélagar undirbjuggu ferming-
arveislur, spásseruðum við stoltar
með barnavagnana og dáðumst að
fallegu börnunum okkar.
Það urðu kaflaskil í lífi Dóru
þegar fötlun elsku Benna varð ljós.
Þá upphófst nýtt skeið, líf stöðugr-
ar baráttu fyrir réttindum hans og
annarra sem voru í svipaðri stöðu,
til að lifa sínu lífi til jafns við aðra
þjóðfélagsþegna. Við vinir Dóru
áttum oft erfitt með að skilja
þrjóskuna, harðfylgnina og bráttu-
þrekið, þar sem hún vílaði ekki fyr-
ir sér að troða á viðkvæmar tær
eða berja niður hvern þann sem
stóð í vegi fyrir málstaðnum. En
hún hélt sínu striki, þrátt fyrir
stöðugar hindranir sem hefðu bug-
að flest venjulegt fólk. Dóra var
ekkert venjulegt fólk.
Fyrir um 15 árum ákvað Dóra,
þá fremur illa á sig komin líkam-
lega eftir slímusetur við tölvu og
keðjureykingar til margra ára, að
hún skyldi ganga á eitt hæsta fjall
Afríku, Mount Kenya. Ekki gafst
nokkur tími til þjálfunar, og því
vorum við sem höfðum stundað
einhverja útivist heldur vantrúuð á
þessa fyrirætlan – rétt eins og
margt það sem Dóra tók sér fyrir
hendur. En á tindinn fór hún, þvert
á allar spár, það var einfaldlega
ekkert fjall of hátt og enginn tind-
ur of brattur þegar Dóra setti
stefnuna á sigur. Og sigrar hennar
urðu ófáir, bæði á sviði fræða, rit-
starfa og mannréttinda. Hvernig
henni gafst tími til að sinna fræða-
störfum, semja bækur og greinar,
ásamt því að vinna allt sitt braut-
ryðjandastarf, það er mér með öllu
óskiljanlegt.
En líf hennar var ekki bara strit
og barátta. Það var líka gaman, og
Dóra kunni að njóta lífsins með
góðum vinum – og ekki síst með
Benna sínum. Hún ferðaðist um-
hverfis hnöttinn með Benna og að-
stoðarmanni, bjó og starfaði í ótal
löndum, hvergi bangin, og eignað-
ist þar trygga vini sem hún hélt
sambandi við.
Dóra var ekki bara vinur minn,
hún var fjölskylduvinur, og í hug-
um barna minna var hún sem ein
af fjölskyldunni. Hún fylgdist með
þeim í námi og starfi af einlægum
áhuga eins og ástríkt foreldri. Í
hennar augum var allt gott, fallegt
og rétt sem frá þeim kom.
Fyrir tæpu ári kom út bók
Dóru, Brot – Konur sem þorðu, um
ævintýralegt líf þriggja kvenna.
Sjálf var Dóra sannarlega kona
sem þorði. Hennar ævintýralegu
ævi mætti ekki síður gera skil í bók
með þessum sama titli. Við fjöl-
skyldan söknum Dóru sárt. Lífið
verður fátæklegra og litlausara án
hennar. Elsku Benna sendum við
innilegar samúðarkveðjur.
Laufey Steingrímsdóttir.
Það var tekið eftir henni Dóru
Siggu þar sem hún kom, hvort sem
var í orði eða verki. Ekki af því að
hún léti á sér bera eða færi með
bægslagangi heldur af því að hún
hafði þannig nærveru, það skipti
máli sem hún sagði og gerði, það
voru ekki neinar skyndilausnir
heldur að vel íhuguðu máli. Sumar
ákvarðanirnar voru kannski frekar
óvenjulegar en það var ekki hægt
að kvarta yfir hinu rökræna sam-
hengi enda hætti maður sér ekkert
út í slíkar diskússjónir. Hún var
traust og góð vinkona okkar Ólafar
alla tíð frá skólaárunum, ræða
hennar í brúðkaupsveislu okkar
var lengi í minnum höfð enda
skemmtileg og skörulega flutt í
bogasal Þjóðminjasafnsins. Ég
ætla mér ekki þá dul að fjalla um
starf hennar, kennslu og fræði-
skrif, það voru ekki tengifletir okk-
ar. Við höfðum í litlum vinahópi
mest gaman af að ferðast svolítið
saman, borða saman, fara saman á
tónleika, hlæja töluvert saman og
yfirhöfuð að hittast, þar sem tak-
markið var kannski frekar ferðin
sjálf en áfangastaðurinn. Auk
fræðigreina og rita skrifaði hún
nokkrar aðrar bækur, nú síðast um
frænkur sínar og örlög þeirra í
þrjá ættliði, mjög vel skrifuð saga
um vandmeðfarið efni sem hafði
kostað mikið grúsk og ferðalög í
aðrar álfur áður en hægt var að
hnýta endana eins vel saman og
nokkur kostur var. Hún skrifaði
einnig bók um Benna sem öllum er
holl lesning fyrir þá ást og jafn-
framt virðingu sem bókin ber með
sér í garð sonar hennar. Megi sá
arfur fylgja honum og okkur öllum
sem kveðjum hana í dag með sökn-
uði.
Stefán Örn Stefánsson.
Dóru Siggu skaut upp í götu-
myndinni á Öldugötunni þegar við
vorum börn. Afi hennar var Jón í
Verðanda, en Verðandi var aðal-
veiðarfæraverslun bæjarins í þann
tíð, staðsett í miðbæ Reykjavíkur,
og verslaði líka með dólka og vasa-
hnífa og bambusstangir sem voru
uppistaðan í götubardögum hverf-
isins, að ógleymdum rakettum
þegar nær dró áramótum.
Við kölluðum hana „Dóru
stóru“, enda bar hún höfuð og
herðar yfir okkur hin, hávaxin eins
og hún átti kyn til, en móðir hennar
Steinunn og móðurbróðir, Guð-
mundur Jónsson óperusöngvari,
voru bæði í hærra lagi. Hún hafði
ung að árum misst föður sinn af
slysförum og hefur vísast snemma
þurft að axla ábyrgð, elst sinna
systkina.
Við tóku skólaárin hér heima og
ytra og að þeim loknum voru vin-
áttuböndin treyst. Dóra var mikill
vinur vina sinna og höfðingi heim
að sækja, fyrst á Bollagötu og síðar
Tjarnargötu 41 og var þar komin á
upphafsreit, en í húsinu númer 20
hafði hún fyrst litið dagsins ljós
sumarið 1947.
Dóra var það sem á erlendum
málum kallast „intellektuel“ og
skortir eiginlega heiti á íslensku,
menntakona nær því engan veg-
inn, orðið er of meinlaust saman-
ber skilgreiningu Jean-Paul
Sartre: „Intellektúel er einstak-
lingur sem lætur sig allt varða, líka
það sem honum kemur ekki við.“
Árið 1980 urðu mikil umskipti í
lífi Dóru þegar hún eignaðist son-
inn Benedikt, fjölfatlaðan dreng
sem segir frá í bókinni Undir hul-
iðshjálmi frá árinu 1996 og fjallar
um harðdræga baráttu Dóru fyrir
að fá drenginn viðurkenndan sem
fullgildan samfélagsþegn, þar með
talið skólaskyldan, en þar lagði
hún á svo brött klif að leiðir hlaut
ósjálfrátt að skilja með henni og
mörgu samferðafólki. Það var
engu líkara en hún sækti í æ
stærri áskoranir, samanber þegar
hún fór með Benna í hjólastól í
námsferðir um Evrópu, Ameríku,
Nýja-Sjáland og Ástralíu!
Satt að segja fór fram hjá þess-
um lesanda hér hvað Undir huliðs-
hjálmi er í raun magnað verk, efn-
ið var svo sárt og sér á parti, plús
auðvitað slæm samviska yfir að
hafa reynst Dóru svo slæleg hjálp-
arhella.
Það var svo í fyrra að Dóra
sendi frá sér bókina Brot sem tók
af allan vafa um hve hugkvæmur
og útsmoginn höfundur hér var á
ferð. Sagan greinir frá fyrri konu
afa hennar, Adeline, og Ingibjörgu
Stein H. Bjarnason, hálfsystur
föður hennar og dóttur hennar
Veru Zilser, en tvær þær síðar-
nefndu bjuggu víðs vegar um Evr-
ópu, en lengst af í Argentínu. Það
er ekki laust við að þær frænkur
minni á Dóru sjálfa, viljasterkar
með afbrigðum og létu sér ekki allt
fyrir brjósti brenna í fórnfúsu
hjálparstarfi fyrir þá sem höllum
fæti standa, eða eins og Dóra segir
um Ingibjörgu: „Hún fékk aðstæð-
ur lítilmagnans nánast á heilann.“
Púslin eru í byrjun fá, en með
hugkvæmni tekst Dóru að búa til
heildstæða mynd, sem jafnframt
er menningar- og stjórnmálasaga
aldarinnar. Og Dóra gerir það sem
alla höfunda dreymir um – en láta
þar við sitja – hún heimsækir nán-
ast hvern þann stað sem persónur
hennar höfðu gist: í Evrópu, Suð-
ur- og Norður-Ameríku.
Það gekk kraftaverki næst að
Dóru skyldi lánast að ljúka þessu
verki þegar haft er í huga hve
skammt hún átti ólifað. Í Brotum
er Dóra lifandi komin, full af húm-
or og hlýju og svo gripið sé til ein-
kunnar sem hún sæmdi þær
frænkur sínar: kona sem þorði.
Við Hrafnhildur vottum Benna
og öðrum ástvinum okkar innileg-
ustu samúð.
Pétur Gunnarsson.
Daginn sem við giftumst kynnti
brúðurin verðandi eiginmann sinn
fyrir Dóru trúnaðarvinkonu sinni.
Þær höfðu þekkst um árabil og var
Dóra því sett í að lagfæra gifting-
arbuxur brúðgumans sem reynd-
ust of síðar. Dóra var að vísu engin
sérstök handverkskona en bux-
urnar styttust. Þetta var bæði
framhald og upphaf ævarandi vin-
áttu. Frá þessum tíma var Dóra
Sigríður tíður gestur á Bræðró og
hélt því áfram til enda, þótt barn-
eignir, kröfuhörð launavinna og
aðrar annir drægju úr tíðni eftir
því sem árin liðu. Börnum okkar
var hún sem önnur móðir, fylgdist
með framgangi þeirra og lét sér
annt um þau, var með mynd af
þeim á vinnustofu sinni. Vinátta
okkar þoldi bæði mótlæti og and-
byr. Samtalið yfir kaffibolla og
ánægjan á gleðistundum auðgaði
lífið og stækkaði sjóndeildarhring-
inn. En Dóra var vissulega ekki
allra. Því kynntumst við líka. Það
er ekki auðvelt að gera persónu-
leika Dóru Sigríðar þau skil sem
hann verðskuldar, til þess var hún
of flókin manneskja; lék sér að of
mörgum boltum samtímis jafn-
framt því að vera þétt setin já-
kvæðum metnaði um að brjóta
blað. Skilja eftir sig spor. Á stund-
um var hún of viðkvæm og sær-
anleg til að auðvelt væri að ræða
saman af hreinskilni. Þegar saman
fór einbeittur vilji og sannfæring
fyrir málstað sínum héldu henni
engin bönd. Á sviði fötlunarmála
voru sporin sem hún skyldi eftir
sig stór. Frá því hún eignaðist son
sinn Benedikt helgaði hún líf sitt
baráttu fyrir fatlaða. Skoðanir
hennar og kröfur voru nýlunda,
róttækar og ýmsir andmæltu
þeim, en hún náði þeim fram að
lokum. Hún kynnti þær við erlenda
háskóla og aflaði þeim stuðnings.
Okkur er til efs að nokkur annar
einstaklingur íslenskur hafi mark-
að dýpri og varanlegri spor og
mótað afstöðu fleiri gagnvart fötl-
uðu fólki og réttindabaráttu þess
en Dóra. Henni tókst það sem erf-
iðast er – að breyta viðhorfi. Það
var ekki lítið afrek, því mörg okkar
höfðu þar þrönga sýn og forn-
eskjulega. Dóra gat haft unun af að
ögra og ganga fram af fólki. Eink-
um var þetta áberandi meðan hún
var enn ung. Þótt ung hafi hún
misst föður sinn var hún ekki farin
að horfast í augu við þá alvöru sem
seinna kom. Margar sögur eru til
frá þeim tíma þegar hún var er-
lendis við nám og lífið var uppá-
tækjasamur dans á rósum. Alvar-
an, blönduð gleði, hófst þegar hún
eignaðist Benedikt, einkabarn sitt.
Fljótlega kom í ljós að hann var al-
varlega fatlaður. Um ást þeirra,
baráttu og samskipti skrifaði hún
fallega bók. Það var hennar leið til
að milda mikinn og djúpan sárs-
auka. Hún skrifaði aðra bráð-
skemmtilega bók um tvær frænk-
ur sem voru ekki allra. Dóra var
okkur hjónum mikið tryggðatröll.
Við munum eiga eftir að ræða um
hana og vitna til margs sameigin-
legs sem mun gleðja lund okkar og
hug. Við söknum hennar mjög og
finnum til þakklætis fyrir að hafa
verið svo heppin að fá að kynnast
henni og eiga hana fyrir vin. Bless-
uð sé minning hennar. Benna og
öðrum ástvinum vottum við inni-
lega samúð.
Þröstur Ólafsson,
Þórunn Klemenzdóttir.
Ég vil með þessum orðum minn-
ast látinnar samstarfskonu minnar
Dóru Sigríðar Bjarnason, prófess-
ors emerita, og votta henni dýpstu
virðingu. Við vissum að Dóra átti
við veikindi að stríða en samt kom
skyndilegt fráfall hennar á óvart.
Leiðir okkar Dóru lágu fyrst sam-
an um 1980 í gegnum móður henn-
ar frú Steinunni Á. Bjarnason sem
ég vann þá með. Síðast í júlí á
þessu ári drukkum við saman kaffi
í fallegum lundi í Mosfellssveit með
Benna og fleira fólki. Eflaust munu
aðrir rekja lífsferil og starf Dóru
náið og ræða þær mörgu viður-
kenningar sem hún hlaut fyrir sitt
mikilsverða framlag. Dóra var
ótrúleg, frumkvöðull og eldhugi
sem fylgdi málefnum eftir af ein-
urð. Þetta birtist meðal annars í
málum sonar hennar Benedikts
þar sem hún var óþreytandi við að
skapa honum réttlátt líf og um-
hverfi; nokkuð sem kemur öðrum í
sömu stöðu sannarlega til góða.
Dóra var ötul við fræðastörf og
hafði þegar hún féll frá ýmis rit-
verk á prjónunum og hugðist með-
al annars fylgja eftir nýlegum
skrifum sínum um ættarsögu
kvenna í eigin fjölskyldu. Eins og
títt er um baráttufólk var mála-
fylgja Dóru umdeild, mér liggur
við að segja afar umdeild.
Dóra var einlægur femínisti. Í
samræmi við það bar tvö málefni
hæst í baráttu hennar; virðing, við-
urkenning og jafnstaða þess fólks
sem við nefnum gjarnan fatlaða og
stefna sem kennd er við skóla án
aðgreiningar. Skerfur Dóru í þágu
sanngjarns skólasamfélags, virkr-
ar þátttöku og réttar allra til
menntunar var bæði mikilvægur
og umtalsverður. Félagslegt rétt-
læti var hin þunga undiralda.
Dóra var góð í að virkja fólk í
kringum sig til að fylgja málum
eftir þegar aðrir viku sér undan
eða snerust gegn hennar málatil-
búnaði. Hún var sterk persóna.
Ýmsum þótti hún ef til vill of fylgin
sér en hún var jafnframt þakklát
þeim sem veittu henni aðstoð þeg-
ar á þurfti að halda. Þrátt fyrir þá
miklu alvöru sem í baráttu Dóru lá
var hún oft létt í skapi, skemmtileg
og örlát. Dóra markaði djúp spor í
samfélaginu og hennar verður
sannarlega minnst sem brautryðj-
anda. Ég votta syni hennar Bene-
Vesturhlíð 2 | Fossvogi | s. 551 1266 | utfor@utfor.is | utfor.is
VIÐ ÞJÓNUM ALLAN SÓLARHRINGINN
Útfararþjónusta
í yfir 70 ár
Sálm. 10.14
biblian.is
Þú gefur gaum að
mæðu og böli og
tekur það í hönd
þér. Hinn bágstaddi
felur þér málefni
sitt, þér sem hjálpar
munaðarlausum.
HJARTAVERND
Minningarkort
535 1800
www.hjarta.is