Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.10.2020, Síða 12

GEÐHEILBRIGÐI
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18.10. 2020
Ræðum
um
sjálfsvíg!
Með því að opinbera töluna yfir fjölda
sjálfsvíga á Íslandi árið 2019, 39, vill
Geðhjálp í samstarfi við Píeta-sam-
tökin annars vegar ræða sjálfsvíg og
þann skyndilega missi og sorgina sem
af þeim hlýst og hins vegar ræða
ástæðuna sem býr að baki slíkri gjörð
og orsakaþætti geðheilbrigðis.
Sunnudagsblaðið ræðir þetta mál við
einn af stofnendum Píeta-samtakanna
og verkefnastjóra sjálfsvígsvarna
hjá Embætti landlæknis.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Pétur, sonur Benedikts Þórs Guðmunds-sonar, svipti sig lífi árið 2006, aðeins 21árs að aldri. Það varð til þess að Bene-
dikt hafði frumkvæði að stofnun Píeta-samtak-
anna sem opnuðu sína þjónustu vorið 2018 en
hlutverk þeirra er að sinna forvarnarstarfi
gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða og styðja við
aðstandendur.
Píeta-síminn, 552 2218, er opinn allan sólar-
hringinn alla daga vikunnar og hvetur Bene-
dikt alla sem líður illa og eru í brýnni þörf fyrir
að ræða sín mál við einhvern til að hafa sam-
band. Það geti orðið fyrsta skrefið að bjartari
framtíð. Samtökin eru til húsa á Baldursgötu 7
í Reykjavík og kynna má sér starfsemina nán-
ar á heimasíðu þeirra, pieta.is.
Benedikt situr ekki lengur í stjórn Píeta en
hefur nú það hlutverk innan samtakanna að
halda utan um stuðningshópa fyrir aðstand-
endur fólks sem fallið hefur fyrir eigin hendi
eða fyrir fólk sem óttast að ástvinur muni
grípa til slíkra örþrifaráða.
Ekki þarf að fjölyrða um ástandið í sam-
félaginu vegna kórónuveirufaraldursins og
Benedikt segir merki þess að fleiri, ekki síst
fólk á aldrinum 18 til 25 ára, séu að hafa sam-
band við Píeta-samtökin. „Þetta fólk er gjarn-
an dottið út úr skóla og ekki að vinna. Það er
ráðalaust, með mikinn kvíða og líður mjög illa
enda þótt meirihlutinn sé alla jafna ekki í
sjálfsvígshugleiðingum. Það getur verið stórt
skref að biðja um hjálp en ég hvet fólk til að
hika ekki við það; það að tala um ástandið og
líðan sína getur haft mjög góð áhrif og verið
upphafið að bataferlinu,“ segir hann.
Ekki næg eftirfylgni
Að sögn Benedikts er margt af því unga fólki
sem leitar til Píeta-samtakanna félagslega ein-
angrað og ekki mikið fylgst með því. Það sé
orðið átján ára og þar af leiðandi ábyrgt fyrir
sjálfu sér. „Það er ekki nægilega mikil eftir-
fylgni með þessum krökkum og það þurfum
við að laga. Hlúum betur að börnunum okkar,
þó að þau séu orðin sjálfráða.“
Benedikt segir margt vel gert í samfélaginu
hvað viðkemur stuðningi við fólk sem líður illa
og margir reiðubúnir að leggja sitt lóð á vogar-
skálarnar, ekki síst sjálfboðaliðar. Kerfið sem
slíkt megi þó standa sig betur. „Kerfið virðist
ekki vera að sinna þessum einstaklingum
nægilega vel. Eftir að börn verða átján ára og
öðlast sjálfstæði missir kerfið svolítið sjónar á
þeim. Foreldrarnir eiga líka erfiðara um vik;
geta ekki lengur hringt til að kanna hvort
barnið mæti í skólann og annað slíkt. Allt ber
þetta að sama brunni, við verðum að sinna
unga fólkinu okkar betur.“
– Hefur kerfið lítið liðkast síðan þú fórst að
gefa þessum málum gaum?
„Já, því miður, og kerfinu hefur farið minnst
fram þegar kemur að því að sinna yngstu hóp-
unum. Það er eins og það kunni ekki almenni-
lega að taka á móti þessu fólki. Það skortir sér-
úrræðin. Greinist fólk með krabbamein eða
hjartasjúkdóma er strax tekið á móti því en
viðbragðið er af einhverjum ástæðum ekki það
sama gagnvart andlegum veikindum. Við meg-
um ekki skilja þarna á milli. Andleg veikindi
geta verið alveg jafn lífsógnandi og krabba-
mein og hjartasjúkdómar. Einmitt þess vegna
er forvarnarstarfið svo mikilvægt sem raun ber
vitni og okkur ber, sem samfélagi, að snúa sam-
an bökum. Við getum bjargað þessum krökk-
um og tryggt þeim betra líf. Grípum okkar
veikasta unga fólk áður en það er um seinan.“
Það er tilfinning Benedikts að samfélagið sé
uppteknara af því unga fólki sem gengur vel í
lífinu. „Ekki misskilja mig, það er að sjálf-
sögðu hið besta mál, við eigum að gera gott
fólk ennþá betra, en gleymum bara ekki hin-
um, sem vegnar ekki eins vel. Hjálpum þeim
að komast aftur inn á sporið.“
Fjarnám er víða stundað um þessar mundir
vegna faraldursins og Benedikt segir það henta
fólki misvel. Píeta-samtökin þekki mörg dæmi
þess að fjarnám hafi stuðlað að félagslegri ein-
angrun og meiri vanlíðan, ekki síst hjá þeim sem
séu veikir fyrir. Á móti komi að öðrum líði betur,
það er þeim nemendum sem líður alla jafna illa í
skólanum og hentar því fjarnámið betur.
Betur má ef duga skal
Bendikt áréttar að víða sé veitt góð þjónusta
og ríki og borg hafi verið að sækja í sig veðrið
á umliðnum árum og misserum. „Það er mark-
visst verið að hafa samband við fólk sem líður
illa og kanna hvernig það hefur það. Ekki veit-
ir víst af eins og ástandið er núna. En betur má
ef duga skal og ég óttast því miður að herðum
við ekki róðurinn og verðum sýnilegri gagn-
vart þessu unga fólki eigi það eftir að skapa
enn meira vandamál til lengri tíma litið.“
Að sögn Benedikts er heldur ekki nóg að
grípa fólk þegar það veikist; forvarnir skipti
einnig gríðarlega miklu máli. Að búa unga
fólkið okkar sem best undir lífið, kenna því
dyggðir á borð við þrautseigju og breyta ís-
lensku skólakerfi. „Við þurfum að nálgast
krakkana með öðrum hætti, til dæmis með því
að tengja betur saman skóla og hreyfingu og
styðja betur við unga stráka í skóla.“
Fjórtán ár eru síðan sonur Benedikts féll fyrir
eigin hendi. Hann kveðst ekki hafa hugmynd um
hvort það hefði farið á annan veg hefði syni hans
verið kunnugt um hjálparþjónustu á borð við
Píeta-samtökin. „Auðvitað veltum við því mikið
fyrir okkur og það varð kveikjan að stofnun
samtakanna. Það voru til sorgarsamtök á þess-
um tíma, vegna maka- eða barnamissis, svo sem
Ný dögun, sem voru mjög merkileg samtök, en
ekkert sem sneri sérstaklega að sjálfsvígum.
Hvort samtök eins og Píeta bjarga beinlínis
mannslífum er erfitt að meta en okkur fannst
alla vega rík ástæða til að bjóða upp á þessa
þjónustu. Í öllu falli getur það ekki skaðað.“
Að dómi Benedikts er brýnt að halda vel ut-
an um grasrótarsamtök út um allt land. „Það
skiptir ekki máli hvar þú býrð, þú átt alls stað-
ar að geta fengið hjálp. Þess vegna hvet ég rík-
ið, sveitarfélög og fyrirtæki til að styðja dyggi-
lega við bakið á þessari starfsemi. Það er
ofboðslega margt fólk reiðubúið að hjálpa til af
hugsjón og í sjálfboðavinnu og okkur hjá
Píeta-samtökunum langar að opna skjólshús á
Akureyri og jafnvel víðar um landið. Það er
svo mikilvægt að fólk geti leitað á einhvern til-
tekinn stað, þó ekki væri nema til að spjalla.“
Á endanum snýst þetta hins vegar alltaf um
fjármagn. „Því minni tími sem fer í fjáröflun
og utanumhald þeim mun betur er hægt að
sinna skjólstæðingunum. Nú er Ljósið komið
inn á fjárlög og fleiri slík samtök eiga að mínu
viti erindi þangað líka að uppfylltum tilteknum
skilyrðum, svo sem Píeta-samtökin.“
Hafa sannað gildi sitt
– Hafa Píeta-samtökin sannað gildi sitt á þessu
hálfa þriðja ári?
„Algjörlega. Þeim sem leita til samtakanna
Þurfum að grípa
unga fólkið
Benedikt Þór Guðmundsson, einn af stofnendum Píeta-sam-
takanna, segir grasrótina mjög mikilvæga þegar kemur að for-
vörnum gegn kvíða, vanlíðan og sjálfsvígum. Hann hvetur til
samstillts átaks allrar þjóðarinnar í geðheilbrigðismálum.
Benedikt Þór Guðmunds-
son, einn af stofnendum
Píeta-samtakanna.
Morgunblaðið/Árni Sæberg