Morgunblaðið - 12.11.2020, Page 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ríkisútvarpiðhefur ítrek-að orðið
uppvíst að því að
fara ekki að lögum
og væri það fyrir-
tæki úti í bæ sem
starfsmönnum væri illa við má
telja víst að dramatískar þátta-
raðir yrðu framleiddar til að
fara yfir þau mál. Til verksins
yrðu sjálfsagt að hluta til
fengnir starfsmenn sem skráðir
væru sem verktakar og
greiðslur til þeirra yrðu svo
skilgreindar sem greiðslur til
„sjálfstæðra framleiðenda“ þó
að engin lagaheimild sé til slíks.
Þetta mundi vitaskuld ekki
hindra Ríkisútvarpið því að það
fyndi smugu í gömlum þjón-
ustusamningi og teldi sig geta
smokrað sér í gegnum hana.
Ríkisútvarpið á að verja 10%
af heildartekjum til kaupa af
sjálfstæðum framleiðendum og
er þetta gert til að stofnunin
nýtist til að styðja við slíka
starfsemi en sogi ekki allt til sín
og skilji eftir sviðna jörð hjá
einkaaðilum. Þetta er skýrt í
lögum en í samtali við Morgun-
blaðið sagði útvarpsstjóri: „Ég
held að það sé ekkert óeðlilegt
að það séu uppi mismunandi
sjónarmið um hvernig þetta á
að vera. Það er ekki alveg full-
komið samræmi milli gamla
þjónustusamningsins og svo
laganna um það hvernig sjálf-
stæðir framleiðendur eru
skýrðir. Í samningnum getur
fleira fallið þar undir.“
Vissulega er óheppilegt ef
orðalag þjónustusamnings er
annað en laganna þannig að
starfsmenn Ríkisútvarpsins
telji sig finna þar smugu, en það
breytir auðvitað engu. Sjái
starfsmenn Ríkisútvarpsins
ósamræmi, sem þeir hefðu auð-
vitað átt að vekja athygli á þeg-
ar samningsdrögin lágu fyrir í
stað þess að undirrita samning-
inn, þá ber þeim
engu að síður að
fara að lögum.
Þjónustusamn-
ingur ríkisstofn-
unar við ráðuneyti
getur aldrei gengið
framar lögum og breytir þá
engu þó að stofnunin sé skreytt
með ohf.
Í samtali við Morgunblaðið
finnur Brynjar Níelsson, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins, að
þessu framferði Ríkisútvarps-
ins og segir nýja skýrslu fjöl-
miðlanefnar um stofnunina gefa
tilefni til allsherjarendurskoð-
unar á starfsemi hennar. Þetta
kalli á viðbrögð í þinginu og
hann muni leggja til að brugðist
verði við. Hann telur ástæðu til
að Ríkisendurskoðun skoði
þessi mál og bendir á að hún
hafi skilað svartri skýrslu um
Ríkisútvarpið fyrir ári.
Frekari úttektir, svo sem hjá
Ríkisendurskoðun, kunna að
vera ágætar, en þó er hætt við
að þær geri lítið annað en að
tefja málið. Það liggur fyrir
með nægilega skýrum hætti að
Ríkisútvarpið fer ekki að lögum
ef það er ósátt við lögin.
Heildarendurskoðun á starf-
seminni er löngu tímabær.
Setja þarf Ríkisútvarpinu eðli-
legri og mun þrengri skorður og
gera skýra kröfu um að það fari
ekki út fyrir þann ramma sem
því er gefinn. Umsvifin þarf að
minnka og stofnunina þarf að
einskorða við þá starfsemi sem
aðrir sinna ekki eða geta ekki
sinnt. Vægi Ríkisútvarpsins á
fjölmiðlamarkaði er óeðlilegt og
sú áhersla sem það leggur á að
keppa við aðra fjölmiðla, bæði
um tekjur og efni, veldur miklu
tjóni. En umfram allt verður að
gera þær breytingar að Ríkis-
útvarpið hætti að telja sig hafið
yfir lög og rétt og að starfs-
menn þess sýni eðlilega hóf-
semd í allri framgöngu.
Ríkisútvarpið verður
að taka breytingum
og sýna hófsemd
í stað hroka}
Heildarendurskoðun
Í sumar var ákveð-ið að fresta
kosningum sem fara
áttu fram í Hong
Kong nú í haust
fram á næsta haust.
Réttlætingin var kórónuveiru-
faraldurinn en ekki þurfti
fjörugt ímyndunarafl til að láta
sér detta í hug að kínversk
stjórnvöld teldu ólguna í Hong
Kong of mikla til að kjósa nú.
Ljóst væri að lýðræðissinnar
fengju yfirburðakosningu eftir
það sem á undan var gengið.
Ýmislegt hefur síðan gengið á.
Um síðustu mánaðamót létu yfir-
völd til skarar skríða og hand-
tóku sjö stjórnarandstæðinga,
þeirra á meðal fjóra þingmenn,
fyrir meintar óspektir í þinginu í
Hong Kong fyrr á árinu.
Í þessari viku gerðist það svo
að fjórum stjórnarandstöðuþing-
mönnum í Hong
Kong var vikið úr
þinginu og í mót-
mælaskyni sögðu
allir félagar þeirra
af sér. Eftir sitja því
engir lýðræðissinnar á þinginu í
Hong Kong, aðeins þingmenn
þóknanlegir kínverska komm-
únistaflokknum.
Þróunin í Hong Kong er fyrir
löngu orðin óviðunandi. Hún
sýnir hvernig stjórnvöld í Pek-
ing eru markvisst að brjóta
Hong Kong undir sig og útrýma
því takmarkaða sjálfstæði sem
svæðið þó hafði. Um leið er þetta
mikilvæg áminning um það að
stjórnvöld í Peking eru ekki lýð-
ræðislega kjörin, styðjast ekki
við réttarríkið og gera allt sem
þarf til að treysta völd sín. Þetta
verða Vesturlönd alltaf að hafa í
huga í samskiptum við Kína.
Kínverski komm-
únistaflokkurinn
minnir á sig }
Tökin hert í Hong Kong N
ú virðist tilraun Katrínar Jak-
obsdóttur forsætisráðherra
um sérvaldar breytingar henn-
ar á stjórnarskránni hafa
strandað á skeri Sjálfstæðis-
flokksins. Mér finnst óþolandi að segja: kem-
ur þetta einhverjum á óvart, en það er engu
að síður sú tilfinning sem kviknar. Á einum
af fyrstu fundum nefndar Katrínar Jakobs-
dóttur, sem skipuð var formönnum allra
flokka er sæti eiga á Alþingi, lét formaður
Sjálfstæðisflokksins bóka að hann liti ekki
svo á að hann væri á nokkurn hátt skuld-
bundinn niðurstöðum nefndarinnar, yrði hún
sú að lagðar yrðu til breytingar á stjórnar-
skránni. Var því alveg ljóst frá byrjun að rík-
isstjórnarflokkarnir þrír voru ekki samstiga í
þessum leiðangri og er tilfinningin óneitan-
lega sú að um sýndarferð hafi verið að ræða.
Ítrekað hefur því verið haldið fram af forsætisráð-
herra, sem og fulltrúum Sjálfstæðisflokksins, að sem
breiðust sátt þurfi að vera um hverja breytingu sem
gera á á stjórnarskrá. Til þessa dags hefur slíkt orðalag
einskorðast við það að Sjálfstæðisflokkurinn sé sáttur
við óbreytt ástand og að málamiðlun sé ekki í boði. Aðr-
ir þingmenn og almenningur verða þá að lúta því að
einn flokkur sé sáttur en aðrir ósáttir. Hin breiða sátt
snýst ekki um þjóðarvilja heldur vilja Sjálfstæðisflokks-
ins. Það að í stjórnarsáttmála standi að gera eigi breyt-
ingar á stjórnarskránni en að stjórnarflokkarnir ætli
ekki að stuðla að því í sameiningu segir margt, því sá
leiðangur sem nú hefur verið stundaður í
nærri þrjú ár virðist nú opinberlega strand-
aður á skeri. Engin breið sátt er til staðar.
Líkur eru á að tveir til þrír þingmenn leggi
fram fáein frumvörp til breytinga á stjórn-
arskrá, að því er virðist ómeðvituð um að
fram hafi farið þjóðaratkvæðagreiðsla fyrir
rúmum þremur árum um nýju stjórnar-
skrána eins og hún þá stóð eftir vinnu
stjórnlagaráðs.
Það er þyngra en tárum taki að viður-
kenna enn einu sinni vanmátt Alþingis til að
klára þetta mál. Það virðist ríkja algjör
ómöguleiki hjá Alþingi að semja sínar eigin
leikreglur um meðferð valds þess.
Þingflokkar Samfylkingar, Pírata, Flokks
fólksins auk tveggja þingmanna utan flokka
hafa lagt fram heildarfrumvarp til stjórn-
skipunarlaga, frumvarpið sem byggt er á niðurstöðu
stjórnlaganefndar sem þjóðin greiddi atkvæði um 20.
október 2012. Frumvarp sem kom inn til Alþingis og
var unnið áfram í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd og
borið undir merkar stofnanir eins og Feneyjanefndina.
Sú framlagning er tilraun til að fá Alþingi til að við-
urkenna vanmátt sinn gagnvart þessu verki. Þarna er-
um við með vilja þjóðarinnar skýran og Alþingi á ein-
faldlega að standa með þjóðinni og framkvæma vald
hennar. Annað er hneyksli sem ekki má líðast í lýðræð-
isþjóðfélagi. helgavala@althingi.is
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Tilraunin strandaði á
skeri Sjálfstæðisflokksins
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Forsetakosningarnar vest-anhafs í liðinni viku voruæsispennandi og samsær-iskenningar á báða bóga
um kosningasvindl og deilur um
gildi póstatkvæða. Repúblikaninn
Donald Trump Bandaríkjaforseti ýj-
ar að því, vill bíða lokatalna og um-
fjöllunar dómstóla ef þarf og neitar í
þokkabót að viðurkenna ósigur.
Yfir því froðufella helstu mál-
pípur demókrata þessa dagana og
saka Trump um virðingarleysi, að
hann vefengi kosningafyrirkomu-
lagið og grafi undan lýðræðinu. Því
til sönnunar hafa menn t.d. bent á
skoðanakönnun Politico/Morning
Consult, sem sýnir að 70% kjósenda
repúblikana efi kosningaúrslitin,
sem hafi aðeins átt við 35% þeirra
fyrir þær. En þá gleyma menn því
að fyrir tveimur árum gerði Eco-
nomist/YouGov sams konar könnun,
fjarri hita kosningabaráttu, þar sem
67% kjósenda demókrata sögðust
viss um að rússneskir hakkarar
hefðu gefið Trump sigurinn 2016.
Hræsni á báða bóga
Allt tóm della, auðvitað, en
kannski ekki nema von að margir
hafi trúað henni. Hillary Clinton er
enn að hamra á því að þannig hafi
verið í pottinn búið og að Trump
hafi ekki verið réttkjörinn, sé bein-
línis ólögmætur forseti. Ef stafn-
búar í báðum flokkum segja að
hverjar kosningarnar á fætur öðrum
séu tómt svindl álykta margir að
eitthvað hljóti að vera til í því. Það
veikir traust og trúverðugleika lýð-
ræðislegra stofnana.
Það gerir allt þetta tal enn
hræsnisfyllra, að repúblikanar efast
um gildi atkvæða þegar úrslit for-
setakosninganna eru rædd, en
gleyma þá alveg að það voru þessir
sömu atkvæðaseðlar sem færðu
þeim kosningasigur í þinginu. Alveg
jafnhræsnisfullt og söngur demó-
krata um hvernig repúblikanar hafi
skipulega aftrað kjörsókn í kosn-
ingum þar sem Joe Biden fékk fleiri
atkvæði en nokkur í sögu landsins,
ríflega 77 milljónir, og kjörsókn var
sú mesta í 120 ár.
Það er erfitt að segja til um hve
mikið menn meina með öllum þess-
um samsæriskenningum, sem fæst-
ar halda nokkru vatni. Um póst-
atkvæðin má vafalaust deila, en til
þessa hefur hvergi borið á nokkru
skipulegu kosningasvindli og hefur
lögfræðingamergð úr báðum flokk-
um þó leitað með logandi ljósi.
Hins vegar ættu menn ekki að
leiða lagaleg álitaefni kosninganna
hjá sér, þó ekki væri nema til að fyr-
irbyggja að þau komi mönnum í koll
í næstu kosningum.
Kærkomið tækifæri dómstóla
Í Pennsylvaníu hefur forskot
Bidens á Trump mjakast upp í um
50.000 atkvæði og engin endurtaln-
ing hnekkir slíkum mun. En það
hefði getað farið verr. Samkvæmt
kosningalögum þar í ríkinu verða
utankjörfundaratkvæði að berast
fyrir klukkan átta að kvöldi kjör-
dags, en fyrir tveimur mánuðum
komst hæstiréttur Pennsylvaníu nú
samt að því, án lagastoðar, að þau
mættu koma þremur dögum eftir
kosningar og að póststimpill væri
óþarfur.
Í framhaldinu úrskurðaði dóm-
ari við Hæstarétt Bandaríkjanna, að
vissara væri að halda þeim atkvæð-
um aðskildum, því ef þau myndu
ríða baggamun á landsvísu þyrfti að
taka lögmæti þeirra fyrir dóm en
fyrr ekki. Það var skynsamlegt þar
og þá, en ekki til frambúðar.
Það kann að vera freistandi fyr-
ir dómsvaldið að segja sem svo, að
atkvæðamunurinn sé yfirgnæfandi,
skipti því ekki máli og sleppa þannig
við að sneiða það þrætuepli. En þá
er það líka að missa af frábæru
tækifæri til þess að gera út um mál-
in án þess að breyta úrslitunum.
Það skiptir máli hvort Biden
vann ríkið með 49.000 atkvæða mun
eða 43.000 atkvæðum, rétt þarf að
vera rétt í þeim efnum. Með því
væru dylgjur Trumps líka kveðnar
niður fyrir fullt og fast. Mestu varð-
aði þó sjálfsagt að setja skýr dóma-
fordæmi, því undirréttir hafa verið
að dæma út og suður hver í sinni
sveit og lítið hirt um bókstaf laga
eða stjórnarskrár.
Þannig voru kosningarnar víða
framlengdar mismikið, því svo snúið
við fyrir áfrýjunarrétti kortér í
kosningar, sem skildi atkvæðabunka
eftir á flæðiskeri.
Allar kosningar eru óvissu háð-
ar og framkvæmdin snúin. Enn
frekar meðan drepsótt geisar í land-
inu. En það eykur óvissuna enn
meir ef verið er að hræra í kosn-
ingareglum fram á síðasta dag og
jafnvel eftir þær. Umkvartanir
Trumps geta verið tómt rugl eða
engu máli skipt fyrir úrslitin, en
þess þá heldur er ástæða fyrir dóm-
stóla að skera úr um það, svo menn
lendi ekki í nákvæmlega sömu vand-
ræðum næst, en mögulega með af-
drifaríkari afleiðingum.
Hræsni og hálfsann-
leikur um kosningar
AFP
Kosningar Kampakátur stuðningsmaður Donalds Trumps Bandaríkja-
forseta vill að kosningunum í eyðimerkurríkinu Nevada verði ekki stolið.