Morgunblaðið - 17.12.2020, Síða 46

46 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. DESEMBER 2020
FRÍ HEIMSENDING
BIRKENSTOCK ARIZONA
11.995.- / ST. 36-46
KRINGLAN - SMÁRALIND
Nokkrir menn og
konur hafa ekkert
þarfara að gera þessa
dagana en að draga
minningu Bjarna
heitins Benedikts-
sonar niður í svaðið.
Þar fer framarlega
mannasættir vestan
af fjörðum sem jafnan
sat á friðarstóli í sínu
starfi og var dáð af
öllu samstarfsfólki sínu. Við Íslend-
ingar búum að því að Bjarni var
einn mesti stjórnmálamaður sinnar
tíðar með flokksfélögum sínum,
þeim Ólafi Thors og Gunnari Thor-
oddsen. Fleiri mætti nefna. Þannig
hagaði til á fyrri árum að sýslu-
menn, lögreglustjórar og dóms-
málaráðuneyti fóru með ákæru-
valdið. Því valdi var illa misbeitt á
stundum, t.d. þegar Magnús heit-
inn Guðmundsson var ákærður að
ósekju. En svo sem líka í dómum
svo sem þegar kollubani nokkur
var sýknaður af ákæru. Bjarni
Benediktsson beitti sér fyrir ein-
hverjum mestu réttarbótum seinni
tíma þegar hann kom því á að emb-
ætti ríkissaksóknara væri stofnað
og hann nyti óhagganlegs sjálf-
stæðis í starfi líkt og hæstaréttar-
dómari væri. Engin dæmi eru um
að Bjarni hafi misbeitt valdi sínu
við embættisveitingar. Mjög sjald-
an kom fram gagnrýni á skipanir
Bjarna í embætti það ég muni,
enda var hann afskaplega vandur
að virðingu sinni.
Meðan Bjarni fór með það vald
sem hann ekki vildi hafa, þá bar
honum að beita því. Þó nokkrir
vinstrimenn á okkar tímum gagn-
rýna eitt embættisverkverk hans
sem fólst í frumkvæði að rannsókn
á skattsvikum þjóðkunns vinstri-
sinnaðs rithöfundar. Þar hafi
Bjarni brotið af sér. Samt voru þau
afskipti rækilega réttlætt með
dómi. Þetta er nú enn eitt dæmið
um að margir vinstrimenn álíta lög-
in undanþæg þegar að þeim sjálf-
um kemur.
Fordæmi Bjarna var ekki alltaf
fylgt af eftirmönnum hans í emb-
ætti dómsmálaráðherra. Frægustu
dómaraskipanir Íslandssögunnar
urðu þegar að eftirmönnum hans
kom. Þá voru skipaðir dómarar
menn sem rétt skriðu í gegnum
lagadeildina, voru svo
amlóðar í starfi og að
lokum skipaðir dóm-
arar! Már heitinn Pét-
ursson, sem var af-
bragðsdómari, var eitt
sinn sendur til að taka
til eftir einn slíkan.
Sögur Más af embætt-
isfærslu þess dómara
eru efni í margar
greinar. – Eitt er víst;
Bjarni heitinn Bene-
diktsson hefði aldrei
staðið að því að veita honum emb-
ætti. Né heldur að því að ráða son
sinn til að sinna tómstundastarfi
sínu árum saman á fullum launum
hjá félagasamtökum undir sinni
stjórn.
Svona til gamans um dóm-
araskipanir sjálfstæðismanna var
gagnrýni Alfreðs heitins Þorsteins-
sonar á skipun Árna Kolbeinssonar
í embætti hæstaréttardómara. Árni
hafði lokið einu hæsta lögfræði-
prófi sögunnar frá lagadeildinni
ásamt Jóni Steinari Gunnlaugssyni.
Þeir útskrifuðust saman og kenndu
saman við lagadeildina. Nú, þar
kom að Árni, sem var reyndur
embættismaður en óreyndur dóm-
ari, var skipaður í Hæstarétt Ís-
lands. Þá gagnrýndi Alfreð skipun
enn eins sjálfstæðismannsins í
stöðu dómara. Þegar Alfreð var
bent á að það hefði Árni aldrei ver-
ið svo vitað væri, þá sagði Alfreð
svo ógleymanlega (ekki orðrétt):
Nú, ég hélt að það hlyti að vera úr
því að hann var skipaður hæsta-
réttardómari.
Minning
Bjarna heitins
Benediktssonar
Eftir Einar S.
Hálfdánarson
Einar S. Hálfdánarson
» Fram kom gagnrýni
á skipun sjálfstæðis-
manns í stöðu dómara á
sínum tíma. Þegar
gagnrýnandanum var
bent á að það hefði dóm-
arinn aldrei verið svar-
aði hann ógleymanlega:
„Nú, ég hélt að það hlyti
að vera úr því að hann
var skipaður hæstarétt-
ardómari.“
Höfundur er hæstaréttarlögmaður og
löggiltur endurskoðandi.
Dr. Ólínu Kjerúlf
Þorvarðardóttur þótti
að sér vegið í grein
sem ég birti hér í
blaðinu 29. október
um bók hennar Speg-
ill fyrir skuggabaldur.
Bókina taldi ég illa
rökstudda, ófrumlega
og skrifaða af póli-
tískum sjónarhóli sem
leiddi til fyrirsjáan-
legrar en rangrar niðurstöðu.
Höfundurinn trúir því að lína í
bréfi sendiherra Bandaríkjanna á
Íslandi hafi orðið til þess að Edgar
J. Hoover, forstjóri FBI, setti út-
gáfubann á bækur m.a. Halldórs
Laxness og bandarískir útgefendur
og Laxness hafi tekið því með
þögn. Þetta eru getgátur án skjal-
festra heimilda.
Í Morgunblaðinu 10. desember
segir dr. Ólína að það sé „pólitísk
arfleifð Sjálfstæðisflokksins“ að
valda samfélagslegum skaða með
því að skipa í embætti með „póli-
tískri misbeitingu ráðherravalds“.
Mannréttindadómstóll Evrópu
(MDE) hafi til dæmis „harðlega
átalið [það] í nýföllnum dómi“ í
landsréttarmálinu.
Þessi skoðun dr. Ólínu er röng
og á alls ekki við vegna niðurstöðu
MDE í landsréttarmál-
inu.
Í greininni 10. des-
ember segir dr. Ólína
einnig:
„Spegill fyrir
skuggabaldur fjallar
um valdbeitingu af
fyrrgreindum toga –
fyrirgreiðslupólitík og
aðra misbeitingu sem
grefur undan góðri
stjórnskipan, lýðrétt-
indum og mannhelgi.
Það er arfleifðin sem Björn Bjarna-
son og fylginautar horfast nú í
augu við.“
Ég hef ekki tölu yfir fjölda emb-
ættaveitinga minna árin 13 sem ég
var ráðherra. Ég mótmæli harðlega
að þau hafi verið veitt á þann veg
sem Ólína lýsir.
Það kom til dæmis í minn hlut
22. júní 2001 að skipa dr. Ólínu
skólameistara Menntaskólans á
Ísafirði til fimm ára frá 1. ágúst
2001. Ólína var eini umsækjandinn.
Þegar umsókn hennar barst
menntamálaráðuneytinu 31. maí
2001 uppfyllti hún ekki starfsgeng-
isskilyrði skv. ákvæðum laga um
framhaldsskóla og laga um lög-
verndun á starfsheiti og starfsrétt-
indum grunnskólakennara, fram-
haldsskólakennara og skólastjóra.
Úr því var bætt og fékk hún emb-
ættið.
Þegar leið að lokum skipunartím-
ans árið 2006, þá var ég dóms-
málaráðherra, tilkynnti Ólína að
hún myndi ekki óska eftir end-
urnýjun á skipun sinni og sagði í
fréttatilkynningu 25. febrúar 2006
að ákvörðun sín væri tekin „með
velferð skólans í huga, í þeirri von
að takast megi að leysa þennan
mikilvæga vinnustað úr þeim helj-
argreipum ófriðar sem honum hef-
ur verið haldið í undanfarin miss-
eri“.
Til hvers vísað er með þessum
sterku orðum hennar vita aðrir en
ég. Telji dr. Ólína þessa embætt-
aveitingu mína dæmi um „fyr-
irgreiðslupólitík og aðra misbeit-
ingu“ á ráðherravaldi er henni það
frjálst.
Hún hampar þessu embætt-
isverki mínu ekki í bók sinni. Það
þjónar ekki tilgangi hennar. Þunga-
miðja bókarinnar er jú að hún fái
ekki opinber embætti vegna
skuggabaldra.
Eftir Björn
Bjarnason
Björn Bjarnason
»Hún hampar þessu
embættisverki mínu
ekki í bók sinni. Það
þjónar ekki tilgangi
hennar.
Höfundur er fyrrverandi ráðherra.
Dr. Ólína var skipuð
Fyrir viku kynntu
Katrín Jakobsdóttir
forsætisráðherra og
Kristján Þór Júl-
íusson sjávarútvegs-
og landbúnaðarráð-
herra auk Völu Páls-
dóttur formanns
verkefnisstjórnar
matvælastefnu fyrir
Ísland. Mat-
vælastefna snýst um
meira en gott mat-
arboð er samgöngutakmörkunum
léttir. Virðiskeðjur matvælafram-
leiðslu eru þræðir lífhagkerfisins
og þróun þeirra getur liðkað til
fyrir hringrásarhagkerfi. Mat-
vælastefnan fjallar um mat í sam-
hengi m.a. sjálfbærni, tækni, um-
hverfis, þekkingar, gæða,
næringar, nýjunga, neyslu, hefða,
heilsu, viðskipta, landnýtingar, ör-
yggis, atvinnu og auðlinda.
Það var gaman að fá að taka
þátt í þessu, með öflugu, hæfu og
fróðu fólki sem elur önn fyrir
hagsmunum matvælalandsins Ís-
lands og matvælaframleiðslu, mat-
reiðslu, sölu matvæla og neyslu
þeirra hér á landi. Sextán ein-
staklingar tóku þátt í verkefninu.
Sex hagsmunasamtök tilnefndu
aðila til verksins. Í stefnunni er að
finna margvísleg nýnæmi og sjálf-
sagða rekstrarlega varfærni.
Neytendum var tryggð aðkoma
að mótun matvælastefnunnar. Án
þeirra og áhuga formanns verk-
efnisstjórnar hefði stefnan mögu-
lega vikið að neytendum á þá leið
að framleiðendur þjóni neyt-
endum með að mæta þörfum
þeirra og væntingum með fram-
leiðslu á matvælum sem neyt-
endur vilja borða. Eða þá að neyt-
endur styðji við bakið á
framleiðendum með kaupum á af-
urðum þeirra og framleiðendur
mæti þörfum neytenda með fram-
leiðslu matvæla er neytendur
njóta. Þess sjást skýr merki að
sjónarmið neytenda eru stór þátt-
ur matvælastefnunnar. Stefnan er
vitni um metnað fyrir hönd sam-
félagsins, sem byggist á mat-
ararfleifð, menningu og nýtingu
auðlinda landsins og
hafsins í kringum
það.
Arðsemi er mik-
ilvæg fyrir fjölbreytta
ábyrga matvælafram-
leiðslu. Sterk fyrir-
tæki þarf til að
byggja öflugt mat-
vælaland. Eins og
með samlokur þá hef-
ur brauðið lengst ver-
ið gagnlegar umbúðir
um gómsætan kjarna
samlokunnar, inn-
takið er það sem hef-
ur selst og það sem mun selja
samlokur. Kjarninn er matvæli,
matvælaframleiðsla, matvælafyr-
irtækin, hráefnin, afurðirnar og
neytendur þeirra. Hvort brauðið
sé spelt eða með rúgi skiptir máli
en roast beef-samlokan þarf að
innihalda nautakjöt sem á ekki að
sjást í rækjusamloku. Umhverf-
ismál og jafnrétti kynjanna skipta
máli, en markmiðið er framleiðsla
öruggrar næringar af viðunandi
gæðum fyrir neytendur með arð-
bærum hætti.
Stefnufesta
„Að þessari stjórn standa menn
sem hafa í grundvallaratriðum
sundurleitar skoðanir á hvaða
þjóðskipulag henti Íslendingum
best. Þeir hafa nú komið sér sam-
an um að láta þann ágreining ekki
aftra sér frá að taka höndum sam-
an um […] nýsköpun atvinnulífs
þjóðarinnar,“ mælti Ólafur Thors
21. október 1944 um myndun
Nýsköpunarstjórnarinnar. Hið
sama má e.t.v. segja um ráðuneyti
Katrínar Jakobsdóttur sem starf-
ar á grunni stefnuyfirlýsingar –
sáttmála Framsóknarflokks, Sjálf-
stæðisflokks og Vinstri hreyfing-
arinnar – græns framboðs um rík-
isstjórnarsamstarf og eflingu
Alþingis. Þar er stefnt „að stöð-
ugleika til lengri tíma og að auka
gagnsæi í athafnalífi og allri
stjórnsýslu til að efla traust al-
mennings á rekstri fyrirtækja,
fjármálalífi, stjórnmálum og
stofnunum samfélagsins“. Þar er
því einnig ógleymanlega spáð að
fiskeldi muni vaxa fiskur um
hrygg.
Það skiptir máli hvert þjóðar-
skútan siglir. Þau sem stjórnina
mynduðu og í henni starfa hafa
unnið eins og þau sögðust gera.
Líkindi milli stjórnmála og at-
vinnureksturs liggja t.d. í því að
eins vinsælt og hlutafélagaformið
er í fyrirtækjarekstri er þjóðríkið
vinsælt form í ríkisrekstri. Op-
inberir aðilar hafa líkt og einka-
framtakið tekið til við móta stefn-
ur. Það er þroskamerki að
þjóðríkið Ísland skuli hafa brotist
úr viðjum vana skammsýni og
horfi til lengri tíma en einnar ver-
tíðar í senn. Með fimm ára fjár-
málaáætlunum er horft til lengri
tíma en eins kjörtímabils. Stefnu-
stjórnin gengur lengra, hún hefur
haft forgöngu um, mótað og sett
stefnur til lengri framtíðar, ára-
tugar eða tveggja í senn. Þar er
tillit tekið til aðstæðna í landinu
og metnaðarfull markmið sett.
Þegar ólíkir hagaðilar ná saman
um markmið til langs tíma þá er
unnið að stöðugleika til langs
tíma. Þannig er ekki útilokað að
verk núverandi ríkistjórnar verði
áþreifanleg lengur en valdatími
hennar varir. Jafnframt liggur í
hlutarins eðli að með víðtæku
samráði er erfitt að gera öllum
fullkomlega til geðs með allt. Mat-
vælastefnan er viðleitni til að ná
langtímastöðugleika.
Landsmönnum öllum gefst kost-
ur á að kynna sér stefnuna á vefn-
um www.matvælastefna.is og
segja sitt álit á henni, í samráðs-
gátt, áður en hún verður lögð fyr-
ir Alþingi. Nú fáum við að sjá
hvernig matseðillinn höfðar til
landsmanna.
Matvælalandið
Ísland til ársins 2030
Eftir Arnljót
Bjarka Bergsson »Hvort brauðið sé
spelt eða með rúgi
skiptir máli en roast
beef-samlokan þarf að
innihalda nautakjöt sem
á ekki að sjást í rækju-
samloku.
Arnljótur Bjarki
Bergsson
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur
með meiru.Allt um sjávarútveg