Málfríður - 15.05.2003, Blaðsíða 6

Að kenna orðaforða
Hlín Magnúsdóttir.
6
Hver kannast ekki við að lesa erlendan
texta með orðabók sér við hlið, fletta upp
ókunnum orðum og gleyma svo merk-
ingu þeirra flestra jafnharðan? Uppfletti-
aðferðin er ein aðferð til að læra ný orð,
en ekki endilega sú besta. Kennarar geta
beitt ýmsum aðferðum til að auðvelda
nemendum sínum að læra ný orð og má
þar nefna gagngerar orðaforðaæfingar, að-
ferðir til sjálfstæðs náms, upprifjun og
samhengi, flokkun orða, notkun orðalista
og orðabóka og loks þýðingar. Hér er ætl-
unin að líta nánar á þessar aðferðir, en
áður en lengra er haldið er vert að hta á
mismunandi skilgreiningar á orðaforða.
Hvað er orðaforði?
Það sem fýrst kernur upp í huga minn
þegar minnst er á orðaforða er langur listi
stakra orða, enda hefur orðaforði lengst af
verið skilgreindur sem stök orð. Ein að-
ferð við kennslu orðaforða sem gengur út
frá þessari skilgreiningu er svokölluð
„Word Wall Approach“ eða orðaveggur
þar sem orðum er raðað í flokka og þau
fest upp á veggi kennslustofunnar. Flokk-
unin getur verið afar fjölbreytileg en ein-
ungis er gert ráð fýrir að nota orðasam-
bönd ef það er talið mikilvægt fýrir nem-
andann (Eyraud et al., 10).Ekki er þó rök-
stutt frekar hvenær orðtök, orðatiltæki og
aðrir frasar þykja mikilvæg fýrir nemand-
ann.
Orðaforði eða orðasafn (e. lexis) er
skilgreint mun víðar í stefnu Michaels
Lewis sem hann nefnir „The Lexical App-
roach“ eða orðasafnsaðferðina. Þessi stefna
gengur þvert á hefðbundna skiptingu
tungumáls í málfræði og orðaforða en ht-
ur þess í stað á tungumálið sem merking-
arbæra búta sem raðað er saman í sam-
felldan texta. Lewis nefnir fjóra megin-
flokka búta. Það eru í fýrsta lagi einstök
orð samkvæmt hefðbundinni skilgrein-
ingu á orðaforða. I öðru lagi eru það
orðasambönd (e. to catch the bus, a bro-
ken home), í þriðja lagi algengir frasar (e.
good morning, no thank you, can you teh
me the way to...?) og að lokum
laustengdari frasar (e. that’s not my fault,
nice to see you, there are broadly speaking
two ways of.. .(7-11)). Það er ljóst að bút-
ar, eins og Lewis skilgreinir þá hér, eru
eðlilegur hluti ahra tungumála. Þeir end-
urspegla það mynstur sem orðin raða sér í
og sem að lokum myndar tungumálið í
heild. Orðasambönd, algengir og
laustengdir frasar eru mikið notuð og það
ætti því einungis að vera nemendum tfl
hægðarauka að læra þá í heilu lagi frekar
en að þurfa að komast að því smám sam-
an hvernig venja er að taka til orða á því
máli sem verið er að læra.
Slík grundvaUarbreyting á afstöðunni
til eðlis tungumála sem orðaforðastefnan
er getur kaUað á miklar breytingar í
kennslu ef henni er fýlgt út í ystu æsar.
Lewis gerir sér grein fýrir þessu og bend-
ir á að það sé möguleiki að aðlaga hefð-
bundna orðaforðakennslu að víðari skfl-
greiningu orðaforðans (13). Það mætti til
dæmis útfæra þetta á orðaveggnum með
því að setja upp dálk með orðasambönd-
um þar sem sama orðið kernur aUtaf fýrir,
eða orðum og orðasamböndum sem not-
uð eru yfir sömu athöfnina.
Megineinkenni orðasafnsstefnunnar er
að hún telur samskipti vera kjarna tungu-
mála og tungumálakennslu. Þetta verður
til þess að áherslan er lögð á það sem fýrst
og fremst tjáir merkingu, þ.e. orðaforðann
(14). Samkvæmt Nattinger og DeCarrico
er mikið af því máli sem við notum í sam-
skiptum einmitt fýrirfram ákveðnir bútar
líkt og Lewis hefur bent á. Ef nemandinn
lærir slíka búta geri það honurn kleift að
nota orðasambönd sem hann gæti annars
ekki búið til og ætti þetta að ýta undir
áhuga og auka færni. Bútar sem eru not-
aðir í ákveðnu félagslegu samhengi ættu
auk þess að sitja vel í minni. A seinni stig-
um náms er svo hægt að greina þessa búta
og mynda ný mynstur þannig að nemand-
inn skilji setningagerð tungumálsins betur
(114). Það er því nemandanum í hag að
útvíkka skflgreiningu orðaforðans og líta á
tungumálið sem merkingarbæra og oft á
tíðum staðlaða búta fremur en fýrst og
fremst stök orð.