Málfríður - 15.05.2003, Blaðsíða 12

Það skiptir
miklu að hlutfall
milli þekktra
orða og nýrra sé
hæfilegt. Það er
talið að til þess
að geta nýtt sér
samhengi texta
til að giska á
merkingu orða
þurfi hlutfallið
að vera eitt nýtt
orð á móti 24
sem lesandinn
skilur.
12
er nýtt orð og lesandinn stoppar við það
eða fer strax í orðabók, er hann btiinn
að glata tækifærinu til að láta framhald
textans vinna með sér. Þegar textar eru
skoðaðir kemur í ljós að þar er mikið
um vísbendingar af þessu tagi þar sem
orð eru skilgreind eða útskýrð nánar.
• Kerfisorð og orðasambönd sem þjóna
þeim tilgangi að tengja saman, marka
skil í texta og skapa rökrétt samhengi
fela oft í sér vísbendingar. A ensku má
sem dæmi nefna ,,but“, „however“, „in
short“, „such as“, „furthermore“, „in
other words“ svo aðeins fáein séu
nefnd. Það er mikilvægt að draga at-
hyglina að þessum orðum sem ekki bera
í sér merkingu sem slík, heldur stuðla að
því að texti verði heildstæður og rök-
réttur.Textar fýrir byrjendur eru tiltölu-
lega einfaldir að allri samsetningu en
eftir því sem ofar dregur í tungumála-
námi verði meiri þörf á að gera sér grein
fyrir þessum þáttum tungumálsins.
• Stundum eru engar af ofangreindum
vísbendingum fyrir hendi. Þá er það oft
hið víðara samhengi sem getur komið
okkur á sporið. Þar kemur til kastanna
almenn þekking og reynsla, ekki síst
þekking á efni textans sem um ræðir.
• Enn má nefna að vísbendingar er einnig
að fmna í orðunum sjálfum og bygg-
ingu þeirra. Forskeyti og viðskeyti geta
gefið vísbendingar, einkum þó forskeyt-
in.
Dæmi úr ensku: ,,cooperate“, „com-
pose“, „connect“, „collect“, „corre-
spond“. Forskeytið ber í sér merkinguna
„saman“ og ef lesandinn veit það getur
það hjálpað.
I textum sem við lesum dags daglega er
mikið af vísbendingum af ýmsu tagi. Þeir
sem eru góðir í lestri nýta sér þessar vís-
bendingar ósjálfrátt og án þess að gefa því
sérstaklega gaum. Öðru máli gegnir urn
ungmenni sem eru að þreifa sig áfram í
lestri á erlendu máli. Það er ekki einu
sinni hægt að ganga að því vísu að þau
hafi tileinkað sér góðar lestrarvenjur á
móðurmálinu. Þá skiptir máli að vísbend-
ingin sé sem næst orðinu sem ráða þarf í.
Einnig skiptir miklu máli að vísbendingar
séu fleiri en ein. Það hjálpar ef um er að
ræða skyld tungumál þar sem rnikið er af
samstofna orðum. Þannig er til dæmis
danskur orðaforði oft gagnsær fyrir okkur
Islendinga þegar við lesum dönsku, og
þess vegna er mikilvægt að virkja það í
dönskukennslu. Enska er líka það skyld ís-
lenskunni að það ætti að vera hægt að gera
út á þann skyldleika þó að það blasi ekki
eins vel við og í dönskunni. Sama gildir
um þýsku.
Með aukinni þjálfun verður lesandinn
stöðugt fljótari að sjá merkinguna og sam-
hengið. Það hefur verið bent á að með
mikilli og reglulegri þjálfun megi komast
langt í því að koma nemendum vel áfram
í að giska af kunnáttu. Fraser (1999) komst
að því í rannsókn sem hún gerði meðal
nemenda sem voru á millistigi í ensku
(intermediate) að þjálfun í að álykta út frá
samhengi skilaði sér í auknum orðaforða
og betri lesskilningi. I stað þess að annað-
hvort ganga ffamhjá orðum eða fletta
þeim strax upp í orðabók, fóru nemendur
í æ ríkara mæli að nýta samhengi til að
giska á merkingu orða.
Paran (1996) hefur bent á að ekki sé
ráðlegt að láta nemendur beita ágiskunum
eða merkingarúrvinnslu (top-down
processing) of mikið. Það geti leitt til þess
að lesskilningurinn verði gloppóttur og
nemendur venjist á að giska út í bláinn.
Það verði ekki síður að vinna með orðin
sjálf og umskráningu (bottom-up process-
ing). Ef lestrarfærni og orðaforði eru ekki
upp á marga fiska getur hæfileiki til að
giska og nýta sér samhengi engu bjargað.
Þessi gagnrýni á rétt á sér að vissu
marki og sú hætta er fýrir hendi að nem-
endur fari að giska án þess að huga í al-
vöru að samhenginu, en það er þá í valdi
kennarans að halda þannig á málum að
slíkt verði ekki að vana. Það þurfa ýmis
skilyrði að vera fyrir hendi til þess að
kunnáttan í að giska fái notið sín. I fýrsta
lagi þurfa textar að vera við hæfi hvað
þyngd varðar. Það skiptir miklu að hlutfall
milli þekktra orða og nýrra sé hæfilegt.
Það er talið að til þess að geta nýtt sér
samhengi texta til að giska á merkingu
orða þurfi hlutfalhð að vera eitt nýtt orð á
móti 24 sem lesandinn skilur (Nation,
2001). Það þýðir að u. þ. b. 95% orða í
texta þurfa að vera kunn lesandanum. Ef
nriðað er við venjulega kennslubókarsíðu
væru þetta u.þ.b. 20 orð á síðu. Nation