Fjarðarfréttir - 01.12.1982, Blaðsíða 14

14
Fjarðarfréttir
MEÐ LANGÖMMU TIL
— Kafli úr nýrri skáldsögu
eftir Sigurð Friðþjófsson.
,,Sagan byggist á því sem ég
þekki og hef upplifað“
— Rætt við Sigurð
Friðþjófsson, rithöfund
Nú fyrir jólin kemur út hjá bókaútgáfunni Skuggsjá ný skáldsaga eftir
rúmlega þrítugan Hafnfirðing, Sigurð Friðþjófsson. Sigurður er borinn
og barnfæddur hér í Firðinum, en hleypti þó heimadraganum seint á ung-
lingsárunum, bjó fyrst í Reykjavík, síðan eitt ár á Höfn í Hornafirði, þar
sem hann fékkst við kennslu, og loks dvaldi hann 7 ár í Svíþjóð, nánar
tiltekið í Stokkhólmi. Þar vann hann, stundaði nám í kvikmyndafræðum
og fékkst við ritstörf. Síðastliðið vor kom hann svo aftur til íslands og
býr nú í Hafnarfirði ásamt fjölskyldu sinni.
Fjarðarfréttir fengu leyfi Sigurðar og útgáfufyrirtækisins, Skuggsjár, til
að birta kafla úr sögunni, sem nefnist ,,Heimar“, Jafnframt var spjallað
stuttlega við Sigurð, og hann krufinn sagna um feril sinn sem rithöfundur.
Er þetta fyrsta skaldsagan þín?
Nei, fyrsta skáldsagan mín,
„Þjóðleg reisn“, kom út 1978. Þá
á ég óprentaða skáldsögu í handriti,
sem ég skrifaði áður en ,,Heimar“
urðu til.
Um hvað fjalla Heimar?
Sagan fjallar um ungan mann á
mismundandi tímum. í byrjun er
hann 7 ára, en í Iokin orðinn fulltíða
maður. Bókin skiptist í 6 kafla, sem
hver um sig myndar sjálfstæða
heild, og má því gjarnan teljast
sambland skáldsögu og smásagna.
Sögusviðið í fyrstu köflunum er
Hafnarfjörður, síðan er stór hluti
sögunnar látinn gerast erlendis, en
endað í Hafnarfirði aftur. Þá má
geta þess að sagan er skrifuð ýmist
í 1., 2. eða 3. persónu og það á m.a.
þátt í því að hver kafli er sjálf-
stæður.
Er hún þá að einhverju leyti
sjálfsævisaga?
Þessi saga byggist upp á því sem
ég þekki og hef upplifað og sjálfsagt
má finna margt sameiginlegt með
aðalsögupersónunni og mér. Samt
lít ég á hana sem skáldsögu fyrst og
fremst, enda lýtur hún lögmálum
hennar.
Geturðu lýst söguhetjunni svolítið
nánar fyrir okkur?
Þetta er einstaklingur sem á erfitt
með að sætta sig við heiminn sem
hann upplifir. Hann er hræddur við
árekstra, lendir í baklás, sér enga
undankomuleið og á erfitt með að
finna sjálfan sig. Þetta er reynsla
sem ótrúlega margt fólk upplifir,
þótt sjaldan sé fjallað um það á
opinskáan hátt.
Hvað um aðrar sögupersónur?
Eiga þær sér einhverjar fyrir-
myndir?
Þessu er erfitt að svara. Ef til vill
koma einhverjir til með að sjá ein-
hverjar fyrirmyndir í sumum per-
sónum sögunnar, og auðvitað er
það hverjum og einum frjálst.
Þessar persónur hafa orðið til af
kynnum mínum við fólk á ýmsum
stöðum á ýmsum tímum, en ef um
beinar fyrirmyndir er að ræða, þá
eru þær fleiri en ein í hverrri per-
sónu.
Hvers vegna nefnirðu söguna
,,Heimar“?
Það má segja að sagan gerist í
ýmsum heimum, mannheimum,
álfheimum, draumheimum. Svo
upplifir aðalpersónan hverja
manneskju sem sérstakan heim.
Eitthvað í þessum dúr hugsaði ég
þegar ég valdi bókinni nafn.
Álfheimar sagðirðu. Er einhver
þjóðsagnahlær yfir sögunni?
Ekki beinlínis, en á tveimur
stöðum í bókinni leita ég á slóðir
þjóðsögunnar. í fyrsta kaflanum
ferðast söguhetjan með gamalli
konu til álfheima, og síðar, í kafla
sem gerist erlendis; kemur þjóð-
sagan aftur inn í myndina.
Hvenær byrjaðir þú að skrifa?
Ætli það hafi ekki verið í mennta-
skóla. Þá kynntist ég fólki sem
fékkst við skáldskap, og fór sjálfur
að spreyta mig við Ijóðagerð. Á
þessum tíma birtust nokkur ljóð
eftir mig í skólablöðum, og seinna
kom fyrsta bókin mín út, ljóða-
bókin ,,Fúaveggir“. Áður en ég
réðist í að skrifa skáldsögur, fékkst
ég nokkuð við smásagnagerð, svona
til að prófa mig áfram og finna mér
eitthvað til að standa á. Þegar ég
fluttist til Svíþjóðar fór ég svo að
skrifa fyrir alvöru. Þar gafst mér
gott tóm til að fást við þetta og
hafði betri tíma en áður til að skrifa.
Hvernig var að koma aftur til
Islands eftir svona mörg ár?
Það var sterk og sérkennileg upp-
lifun að koma aftur til íslands eftir
svona langa dvöl erlendis. Margt
fannst mér vera eins og það var
áður, en ýmislegt hefur reynst ólíkt
því sem ég átti von á, og það tók
mig nokkurn tíma að átta mig á
hlutunum.
Eg get sagt ykkur eina sögu um
einkennilegt atvik sem henti mig
fyrsta daginn á íslandi í vor, og setti
mig algjörlega úr jafnvægi um tíma.
Ég var í mesta sakleysi á gangi
áleiðis niður í bæ, þegar bíl er rennt
að mér og miðað á mig skamm-
byssu: „Peninga eða lífið“. Ég varð
dauðskelfdur og fór að þreifa eftir
veskinu. Þá skellihlógu náungarnir
í bílnum og óku burt. Þetta átti víst
að vera fyndni, en fyrir mig sem
hafði vitað rán og glæpi af þessu
tagi gerast allt í kringum mig erlend-
is, var þetta ,,sjokk“ og ég var
marga daga að ná mér eftir það.
Að lokum, Sigurður. Ætlarðu að
halda áfram að skrifa hér heima?
Mér fannst ég vera að undirbúa
heimkomuna þegar ég skrifaði
„Heima“, og lít á söguna sem eins
konar uppgjör mitt við fortíðina. Ég
stend því á vissum tímamótum og
það á eftir að koma í ljós hvernig
mér gengur að skrifa hér heima. En
ég er ákveðinn að halda áfram og
reyna á þann hátt að vinna úr þeim
raunveruleika sem ég upplifi hverju
sinni.
Síðan ég kom hef ég verið á fullu
í byggingarvinnu og ætla að halda
því áfram þangað til ég hef efni á
að taka mér hlé til að skrifa. Það
þýðir ekkert að ætla sér að skrifa í
hjáverkum í þeim ,,vinnubúðum“
sem mér virðist ísland vera. Það er
ólíkt því sem ég kynntist úti, og
vægast sagt sérkennilegt líf sem
margir íslendingar lifa: vinna, sofa,
éta og detta í það um helgar. Ef til
vill verður reynsla mín af því að
taka þátt í þessu lifi kveikja að
næstu sögu sem ég skrifa.
Þótt margt fleira bæri á góma í
spjallinu við Sigurð, látum við hér
staðar numið. Honum, og bókaút-
gáfunni SKUGGSJÁ færum við
bestu þakkir fyrir að ieyfa okkur að
birta hér kafla úr „Heimum“, og
vonum að iesendur kunni vel að
meta framlag þessa unga höfundar.
Kæru vinir, ungir sem aldnir af
báðum kynjum og margbreytilegu
litarafti mannanna; ég ætla að segja
ykkur sögu og sú saga er sönn.
Það er sagan af henni langömmu.
Það má meir en vel vera að hún hafi
verið langalangamma mín, eða
kannski langalangalangamma, en
hún var alltaf kölluð langamma af
öllum kynslóðum, þó ekki væri hún
beint á lengdina. Nei hún var lág-
vaxin ívið hokin og með kryppu.
Hún langamma var örgugglega
mörg hundruð ára, hundgömul að
eigin sögn. Hún fæddist fyrir daga
útvarps, bíls, rafurmagns og síma
svo hún var örugglega mörg
hundruð ára. Hún var fædd á
annarri öld en ég og allir aðrir, svo
það voru engar ýkjur hjá henni
þegar hún sagðist vera hundgömul.
Árlega var haldið uppá hundrað ára
afmæli kerlingar og safnaðist þá
ættleggur hennar saman í
gútemplarahúsinu í Firðinum. Því
fyrirkomulagi var komið á þegar
upp komnir afkomendur hennar
neituðu að viðurkenna að lang-
amma væri ódauðleg. Þá var
ákveðið að hún væri hundrað ára,
og hundrað ára var hún þar til hún
dó. Langamma gaf loksins upp
öndina daginn sem Armstrong og
Collins spásseruðu á túnglinu, hvað
sem það átti að fyriristilla hjá henni.
Langamma bjó í eldgömlum torf-
kofa út í hrauni. Einhverntíman í
fyrndinni var þetta reisulegt býli, en
nú bjó hún bara í helmingnum af
baðstofunni og eldhúsinu. Kamar í
hlaðvarpanum þjónaði brýnustu
þörfum hennar og gestkomandi.
Einhver hafði einhverntíman gerst
svo framtakssamur að leiða vatn úr
bæjarlæknum inn í eldhús. Voru
það einu nútíma þægindin í hennar
húsi. Baðkar hafði hún aldrei sest
í nema ef vera skyldi í álfheimum
og þar sem hún var eldri en sápan
notaði hún keitu úr kúnni til þvottar
er blávatnið dugði ekki.
Langamma hafði eina kú og
fjórar ær í heimili og héldu
skepnurnar til í hinum hluta bað-
stofunnar. Restin af húsunum voru
tóftir einar. Beljan hét Rjómalind
en ærnar Botna, Gota, Tota og
Svanhvít. Voru skepnurnar vel
haldnar hjá henni. Mjólkaði
Rjómalind á við fjórar meðalkýr og
dilkarnir sem Botna, Gota, Tota og
Svanhvít færðu heim að hausti
slógu alltaf öll met í sláturhúsinu.
Þeir vógu yfirleitt á við fjögur
meðallömb. Ekki virtist aldur bíta
á ærnar og kúna, þó eflaust væru
dýrin mörg hundruð ára einsog
langamma. Að minnsta kosti full-
yrti elstu niðjar hennar að hún hefði
haft Rjómalind, Botnu, Gotu, Totu
og Svanhvíti svo lengi þeir mundu.
Voru allir á einu máli að dýrin væru
álfakyns. Þó var deilt um uppruna
Rjómalindar. Álitu sumir hana úr
hafi komna en aðrir klettum.
Já langamma var ekki við eina
fjölina felld, sneisafull að gömlum
fróðleik og bellibrögðum, fjöl-
kunnug og lifði i nánu samlífi við
huldufólk og aðra ómennska íbúa
hraunsins. Hún var fyrsta flokks
skottulæknir og gædd slíkri spá-
sagnagáfu að kerlingar úr Firðinum
sóttu stíft til hennar. Var það aðal
lífsviðurværi hennar, því alltaf er til
nóg af fólki, sem vill gína yfir öllu
lífshlaupi í sínu á einu bretti.
Kæru vinir, ungir sem aldnir af
báðum kynjum og margbreytilegu
litarafti mannanna; sagan gerist
síðla ágúst mánaðar á sjö ára
afmæli mínu. Að verða sjö ára er
ekkert smáræði, einsog allir sem
náð hafa þeim aldri geta vitnað um.
Reyndar smánarlega skitinn aldur
miðað við langömmu, en þannig
hugsa bara þeir sem eru stöðugt að
keppa. Sjö ára er virðulegur aldur
og sjálfum fannst mér ég loksins
hafa náð einhverju takmarki. Allir
kunningjarnir voru fyrir löngu
búnir að missa framtennurnar og
sumir augntennur líka, en mínar
sátu pikkfastar einsog ryðgaðar
rær. En þennan dag varð ég sjö ára,
það var staðreynd sem enginn gat
neitað.
Afi, sem líka kallaði langömmu
langömmu, var með fjörutíu ær
niðrí Firði og þar sem skipulagið
samþykkti ekki nein túnflæmi í
miðri byggð, heyjaði hann gamla
bæjartúnið í Múlakoti, eins og
ættaróðalið kallaðist eftir ásnum
sem það stóð undir.
Afi og amma áttu sjö dætur og
var ég sonur einnar þeirra. Þær
voru allar gifta 1 inn í kaupmanns-
atvinnurekanda-, iðnaðar- og skrif-
stofustéttir Fjarðarins. Þótti afa
það skítt en það var aldrei hlustað
á hann. Skepnulaus þjóð er glötuð
þjóð. Leist honum Þróunin lítt já-
kvæð. Hvað sem því viðkemur þá
voru systurnar, eins og þær kölluð-
ust manna á meðal, vanar að hjálpa
til við heyskapinn. Fylgdu þeim
ellefu grislingar, frá níu ára og
niður á við, þau yngstu enn á
brjóstum og var ein systranna ófrísk
af tólfta barnabarnabarni eða var
það barnabarnabarnabarni lang-
ömmu. Heyannir á hraunvöllum
voru því fjölmennar og háværar
samkomur. Þegar kaupmaðurinn
atvinnurekandinn, iðnaðarmenn-
irnir og skrifstofublækurnar mættu
í raksturinn eftir vinnu var þvílíkt
líf á völlunum að sjálf krían lagði
á flótta. Já öll náttúran fór eiginlega
úr skorðum og að sögn langömmu
var það bara frændræknin við
hana, sem bjargaði heyjum afa
undan foxillum álfunum i hraun-
inu. Þeir biðu töðugjalda jafn
spenntir og við krakkarnir, sem
vorum komin til vits og ára, en ekki
var það út af rjómapönnukökunum
hennar ömmu. Nei þeir biðu þess að
ró félli á og náttúran fengi aftur
sinn vanabundna, hæverska klið.
Þar sem ég var haldinn heymæði,
fékk nefrennsli, slím í háls, and-
teppu, augnrennsli og útbrot af því
að vera nálægt töðu, sat ég iðulega
í eldhúsinu hjá langömmu á meðan
frændsystkini mín þvældust fyrir
hrífum og ólmuðust í stökkum
undir fúkyrðum afa. Svo var og
daginn sem ég varð sjö ára.
Langamma stóð við kolafýringuna
og flóaði mjólk úr Rjómalind. Að
hennar sögn var drykkur sá gættur
ótrúlegum náttúrum. Án efa mesti
heilsudrykkur sem fyrirfyndist
hérna megin heimskautsbaugarins.
Auðvitað trúði ég henni og það er
engin lygi að ég fylltist nýjum
þrótti, nefrennslið og önnur ein-
kenni heymæðinnar hurfu á svip-
stundu og sérkennileg vellíðan her-
tók líkamann þegar mjöðurinn frá
Rjómalind yljaði innviði mína.
Ekki var dyrkkurinn samt sérlega
bragðgóður.
Langamma skjögraði við staf um
hallandi eldhúsgólfið. Ef hún var
ekki mörg hundruð ára, þá leit hún
að minnsta kosti úr fyrir að vera
það. Hún skaut flestum krökkum
skelk í bringu og var kölluð nornin
af frændsystkinum mínum. Ég man
meira að segja eftir því að annar
iðnaðarmannanna hótaði af-
kvæmum sínum með kerlu er
ótuktarskapurinn gekk fram úr hófi
að hans mati. Ekki held ég að þau
hafi látið verr þá en yfir höfuð.
Geng ég því út frá því sem vísu að
langamma hafði þjónað sem grýla
á því heimili. Á ég erfitt með að
skilja það því í svip hennar ljómaði
einkennileg birta og hlýja, sem ég
hef hvorki fyrr né síðar séð hjá
annarri mennskri veru. Hún var
með þykkt snjóhvítt, rasssitt hár,
sem hún fléttaði daglega og setti í
hnút í hnakkanum. Stafaði hárið af
sér yfirnáttúrulegum glampa, sem
lýsti upp allt kringum hana. Hár-
prýðina átti hún keitunni úr Rjóma-
lind að þakka. Inn í þessari björtu
umgjörð var gamallt andlit. Að
hennar eigin sögn voru hrukkurnar
á enninu 377 talsins og pokarnir
undir augunum 66. Augun voru lítil
og langt inn í tóttunum en frán sem
á erni og augnaráð hennar vor oft
íhugandi eins og hún væri í stöðugri
leit að því sem byggi að baki hlut-
anna. Munnsvipurinn var sorg-
mæddur, þunnar varir og vissu
munnvikin niður á við og mynduðu
ramma um sterklega hökuna.Eyrun
voru stór og stælt, eins og tveir blæ-
vængir út úr hvítum hettinum. Og
nú loksins erum við komin að sér-
kennilegasta hluta andlits hennar,
en það er nefið.
Nefið hennar langömmu er
kapítuli út af fyrir sig. Eins og þið
getið nærri var það stórt og upp úr
því miðju óx varta. Það var engin
venjuleg varta. Ónei. I vörtunni var
fjöreggið hennar langömmu og það
er engin lygi því þannig fyrirfór hún
sér að lokum þegar kanarnir lentu