Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1988, Side 122

Margra ráða hefur því verið leitað til að stuðla að greiningu sjúkdómsins
snemma, svo sem að hvetja konur til sjálfsskoðunar brjósta og/eða boða þær til
hópskoðunar með þreifingu eða öðrum aðferðum. Af þeim hefur þó aðeins ein,
röntgenmyndataka af brjóstum (mammografía), sannað gildi sitt. Með
myndatöku má finna mun minni æxli en við þreifingu, einkum ef þau liggja
djúpt eða erfitt er að þreifa bijóstín. Um eða yfir helmingur æxla, sem greinast á
þennan hátt, finnast ekki við þreifingu, hlutfall staðbundinna (in situ) æxla er
hátt og tíðni meinvarpa í holhandareitlum lág. Samanburður við eins hópa, sem
hefur ekki verið boðin myndataka, leiðir í ljós umtalsverða (um 30%) lækkun
dánartölu úr sjúkdómnum í boðna hópnum (jafnvel þótt allar konur í honum,
þ.e. líka þær, sem mæta ekki í skoðanir eða fá sjúkdóminn milli skoðana, séu
taldar með) (1, 2), og samanburðarrannsóknir af öðru tagi benda jafnvel til enn
meiri lækkunar (3, 4). Gagnsemin að þessu leyti virðist enn að mestu bundin
við konur, sem eru yfir fimmtugt við greiningu sjúkdómsins, en líklegt er, að
árangur hjá konum á fimmtugsaldri sannist síðar. Þá hefur hlutfallsleg fjölgun
lítilla æxla, sem finnast við hópskoðun með bijóstamyndatöku, orðið til þess,
að mun fleiri konum býðst takmörkuð skurðaðgerð (oftast fleygskurður), í stað
þess að missa allt brjóstið.
Hérlendis hóf Krabbameinsfélag íslands hópskoðun til leitar að
brjóstakrabbameini árið 1971, með þreifingu brjósta í sambandi við
leghálskrabbameinsleitina hjá þeim, sem það vildu (5). Árið 1973 bættist
röntgenmyndataka við í tilraunaskyni, en ffá 1974 til 1987 var hún aðeins notuð
í völdum tilvikum í viðbót við þreifingu, sem þá var fastur þáttur í leitinni.
Myndatakan fór fram á röntgendeild Landspítalans, þar til Krabbameinsfélagið
opnaði bijóstaröntgendeild í eigin húsnæði 6. maí 1985. Taka frumusýnis með
fínnálarástungu úr þreifanlegum æxlum bættist við árið 1976, og eftir að
röntgendeild félagsins tók til starfa, var einnig unnt að taka slík sýni úr
óáþreifanlegum breytingum í bijóstum. Skurðsýni hafa verið tekin eftir þörfum,
fyrst í stað einkum á Landspítalanum, en hin síðari ár einnig í vaxandi mæli á
Landakotsspítala og Borgarspítala. Erfitt er að meta árangur þessarar leitar, en
e.t.v. á hún einhvem þátt í því, að dánartíðni úr sjúkdómnum hefur haldist
nokkuð stöðug, þrátt fyrir vaxandi nýgengi (Mynd 1).
Hinn 2. nóvember 1987 hófst í Leitarstöð Krabbameinsfélagsins í Reykjavík
skipuleg leit að legháls- og brjóstakrabbameini, þar sem öllum konum 40-69
ára, svo og 35 ára, er boðin bijóstamyndataka en þreifingu sleppt, nema
grunsamleg einkenni komi fram í heilsusögu. Aðrar konur allt frá tvítugu eru
enn sem komið er skoðaðar með þreifingu eins og áður, en eru sendar í
myndatöku eða töku stungusýnis, ef tilefni er til. Sérþjálfaðir röntgentæknar
annast myndatökuna. Tvær mismunandi myndir eru teknar af hvoru bijósti,
nema þreifing hafi leitt í ljós grunsamlegar breytingar eða konan hafi áður
fengið bijóstakrabbamein, en þá em teknar þijár myndir. Tveir sérmenntaðir
röntgenlæknar fara yfir allar myndir hvor fyrir sig, bera saman við eldri
rannsóknir, ef til era, og velja úr þær myndir, sem þarfnast nánari athugunar.
Þrír læknar ákveða síðan í sameiningu, hvaða konur eigi að kalla til
viðbótarmyndatöku og frekari rannsókna.
120