Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Blaðsíða 91

bandsins í málinu, notkun boðháttarmynda hafa og eiga í merkingunni
‘upplifa’ auk tengsla við ensku kveðjuna Have a nice day sem veldur því að
kveðjan kann að þykja hafa erlent yfirbragð.
Ef notkun boðháttar af sögnunum hafa og eiga hefði verið eina vanda-
málið hefði mátt ætla að mögulegt væri að sleppa boðháttarmyndunum til
að laga kveðjuna að viðteknu íslensku máli og gera hana líkari öðrum
kveðjum sem samanstanda af nafnlið í þolfalli. Slíkt er þó ekki unnt þar
sem það myndi valda formlegu samfalli við kveðjuna Góðan dag sem er
fyrir í málinu og gegnir fastmótuðu hlutverki, þ.e. að heilsa. Eins og fyrr
segir (sjá kafla 2.2 og 3.3) getur verið erfitt að víkka út hlutverk kveðju
sem þegar hefur fengið sérhæft hlutverk annaðhvort sem heilsan eða
brottfararkveðja.
Athygli vekur að uppruni Góðan dag er raunar mjög svipaður og
Hafðu/Eigðu góðan dag. Elstu heimildir um Góðan dag eru frá 13. öld, en
þar kemur kveðjan fyrir í frásagnartextum sem gerast erlendis. Þetta gæti
bent til að kveðjan hafi komið inn í íslensku vegna erlendra áhrifa. Þá
fylgir sögnin hafa (í boðhætti) gjarnan kveðjunni en hún hefur snemma
fallið brott. Ætla má að svipuð þróun hafi átt sér stað í Góða helgi.
Út frá samanburði við aðrar íslenskar kveðjur má segja að það sé eink-
um þrennt sem ýti undir uppkomu Hafðu/Eigðu góðan dag. Í fyrsta lagi
er innihald kveðjunnar gagnsætt svo að hugsunin að baki henni kemst
skýrt til skila, þ.e. hún felur í sér ósk um að viðmælandi njóti dagsins. Í
öðru lagi er form kveðjunnar gagnsætt, en kveðjan inniheldur sögn sem
gerir það að verkum að ljóst er hvaðan þolfallið kemur. Þetta er andstætt
heilsaninni Góðan dag þar sem engin sögn er og því ekki ljóst hvaðan
fallið kemur. Sem fyrr segir (sjá kafla 2.2) er formlegt og merkingarlegt
innihald oft gagnsætt þegar nýjar kveðjur koma inn í málið en síðan getur
slíkt fengið minna vægi á kostnað málnotkunarhlutverks þeirra. Þá má að
lokum benda á að Hafðu/Eigðu góðan dag myndar eins konar kveðjupar
með heilsaninni Góðan dag. Báðar kveðjurnar hafa sama merkingarlega
innihald en þeim er haldið formlega aðgreindum, rétt eins og kveðjunum
Sæl vertu og Vertu sæl.
Af ofangreindri umræðu má ráða að orðasambandið Hafðu góðan dag
hafi ratað tvisvar sinnum inn í íslensku í hlutverki kveðju. Í fyrra skiptið
kom það inn í málið á 13. öld, eða örlítið fyrr, og festist í sessi sem heilsan.
Í þeirri notkun hefur sögnin hafa (í boðhætti) fallið brott, hugsanlega til-
tölulega snemma. Í síðara skiptið kom orðasambandið inn í málið, að því
er virðist, á síðari hluta 20. aldar og var notað sem brottfararkveðja. Lík -
legt er að tilhneiging til að halda heilsunum og brottfararkveðjum form-
„Haf góðan dag“ 91