Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Blaðsíða 273

víkurs kóla á elsta skeiði (sjá umræðu í ritgerðinni bls. 137 o.áfr.). Hugmyndir
um að sá sé óæskilegt í ritmáli sem greinir hafa því áreiðanlega komið fram á
fyrri hluta 19. aldar, ef ekki enn fyrr (sbr. einnig Kjartan Ottosson 2003). Þró -
unin á mynd 1 hjá HÞ er að mínu mati í ágætu samræmi við þetta enda sýnir hún
að sá í hlutverki greinis er orðið fremur fátítt fyrirbrigði í blöðum og tímaritum á
síðari hluta 19. aldar.
Mikilvægt atriði í þessu sambandi er að HÞ rýnir í hráu gögnin og dregur
aðeins fram tvo þætti: tímalega þáttinn (skv. þrískiptingu tímabilsins) og merk-
ingarflokkun lýsingarorða. Niðurstöður mínar eru hins vegar ekki byggðar á
ógreindum, hráum gögnum heldur á ítarlegri tölfræðilegri greiningu á gögnun-
um í R, m.a. með lme4-pakkanum (sbr. R Core Team 2018, Bates o.fl. 2015;
Lüdecke 2018 fyrir myndræna framsetningu á áhrifum líkansins). Þar eru áhrif
fleiri þátta vegin og metin en hægt er að gera skil í kross- eða þvertöflu (e. cross -
tab), auk áhrifa einstakra málhafa og/eða texta sem líkanið tekur tillit til (sjá rit-
gerð bls. 53–55). Í töflunni er því ekki gert ráð fyrir neinum þeim skekkjum sem
líkanið leiðréttir. Þá er tímagreiningin jafnframt mun flóknari í tölfræðilíkaninu
en með þrískipt ingunni sem myndir 1 og 2 hjá HÞ sýna (sbr. töflu 4.17, bls. 145 í
ritgerðinni). Líkanið byggist nefnilega á skiptingu gagnanna í 10 ára sneiðar (sbr.
kafla 4.3.2, bls. 146). Að teknu tilliti til allra innri og ytri þátta er breytingin yfir
tíma jafnframt brattari (sbr. myndir 4.18 og 4.19 á bls. 149, teiknaðar eftir líkan-
inu). Þó að ég ætli ekki á þessu stigi að taka afstöðu til þess hvort þróunin sýni
að nákvæmlega sama stígandi birtist í samdrætti á notkun sá og skv. væntingum
HÞ — til þess þyrfti að skoða gögnin á annan hátt en ég geri í ritgerðinni —
bendir dreifingin samkvæmt tölfræðilíkaninu eigi að síður til að það dragi úr
notkun sá yfir allt tímabilið.
Svar við spurningu 8: Til þess að varpa ljósi á áhrif formlegrar skólagöngu er
nauðsynlegt að hafa aðgang að bréfum skólagenginna og óskólagenginna (eða
a.m.k. ólangskólagenginna) bréfritara úr sömu þjóðfélagsstigum því annars er
væntanlega til lítils að bera þá saman. Eins er æskilegast að aðrar breytur séu
fastar: bréfin rituð um svipað leyti, upprunastaður og búseta a.m.k. á svipuðum
slóðum og bréfritarar af sama kyni. Ef taka ætti tillit til allra þessara þátta blasir
við það vandamál að efniviðurinn þynnist og þynnist og hverfur í höndunum á
okkur. Innan verkefnisins hafa verið gerðar tilraunir til þess að leita svara við
spurningum af þessu tagi með því að horfa fram hjá síðustu hömlunni: að bera
saman systkina hóp þar sem piltarnir gengu menntaveginn og fóru í Lærða skól-
ann en systurnar ekki. Þetta gefur auðvitað aðeins takmarkaða mynd af áhrifum
form legrar skóla göngu því það er ekkert víst að bræðurnir og systurnar séu full -
komlega samanburðarhæf að öðru leyti. Ásta Svavarsdóttir (2016, 2017b) hefur
kannað fjölskyldu bréf í safninu með þessum hætti. Niðurstöður hennar benda til
þess að merki skólagöngu megi sjá a.m.k. í nokkrum atriðum, til dæmis í
stafsetn ingu og vali á beygingarmyndum.
Svör við andmælum Höskuldar Þráinssonar 273