Íslenskt mál og almenn málfræði - 2020, Blaðsíða 263

bréfunum en blöðunum getur hins vegar átt sér tvær skýringar að hans mati (bls.
195). Í fyrsta lagi eru setningar með maður frekar talmálslegar (sbr. ummæli um
dæmin í (15) hér framar) og þess vegna megi frekar búast við þeim í einkabréfum
en hefðbundnu ritmáli. Í öðru lagi felur fornafnið maður oft í sér vísun til mæl-
andans og þess vegna er þess að vænta að það sé áberandi í „sjálfhverfum“ skrif-
um eins og sendibréfum (e. ego-documents).
Þegar sendibréfin eru skoðuð nánar kemur samt ýmislegt athyglisvert í ljós. Í
fyrsta lagi má sjá að þótt tíðnisveiflurnar í notkun maður stefni í sömu átt hjá
körlum og konum fara karlarnir langt fram úr konunum eftir 1850 (sjá mynd 5.31
bls. 200). Með því að rýna í stóra og flókna töflu í viðbæti (töflu 6.32 bls. 253) má
líka sjá að konur sem standa ofar í þjóðfélagsstiganum eru ólíklegri til að nota
maður en þær sem eru af lægri stigum, en karlar í efri þrepum þjóðfélagsstigans
eru líklegri til að nota maður en þeir lægra settu. Túlkun höfundar á þessu er sú
að konur í æðri stéttum séu betri í því en karlar í sambærilegri stétt að tileinka
sér staðalmálið, þ.e. forðast fornafnið maður. En þá mætti líka spyrja:
Spurning 15:
Má ekki eins túlka þetta þannig að hástéttarkonur hafi verið á eftir öðrum í
því að tileinka sér þessa talmálslegu nýjung sem varð sífellt vinsælli á tíma-
bilinu?
Hér er líka áhugavert að líta á þær niðurstöður sem Hrafnhildur Ragnarsdóttir
og Strömqvist segja frá í sinni grein (2005) og vitnað er til í ritgerðinni (bls. 189).
Í rannsókn þeirra á notkun forrnafnanna maður í íslensku og man í sænsku kom
í ljós að hlutfallsleg tíðni þessara orða var nánast sú sama í skólaverkefnum 10–
11 ára barna á Íslandi og í Svíþjóð. Þegar börnin eldast dregur mikið úr notkun
maður í íslensku, einkum í skriflegu verkefnunum, en í sænsku fer notkun man
frekar vaxandi með aldri. Að mati Hrafnhildar og Strömqvist sýnir þetta að börnin/
unglingarnir eru smám saman að ná valdi á því tiltölulega formlega málsniði sem
er oft viðeigandi í rituðu máli. Fornafnið maður er nefnilega yfirleitt frekar tal-
málslegt í íslensku en man í sænsku er það ekki — það er alveg eðlilegt í form-
legu máli og hefur svipað notkunarsvið og man í dönsku. Í ritgerðinni eru niður -
stöður Hrafnhildar og Strömqvist taldar vitnisburður um það að sú málstöðlun
sem felst (eða fólst) í því að halda aftur af notkun fornafnsins maður hafi að
minnsta kosti náð árangri að hluta til (sbr. árangursflokkinn partly successful í
flokkun Elspaß (2016) sem sagt er frá í lok 4. kafla hér framar). Og þá má spyrja:
Spurning 16:
Er túlkunin í ritgerðinni í eðli sínu sú sama og Hrafnhildur og Strömqvist
halda fram?
Í þessu ljósi er líka forvitnilegt að skoða mynd 5 (merkt sem 5.34 á bls. 204 í rit-
gerðinni). Þar er sýnd hlutfallsleg tíðni dæma í blaðamáli (miðað við 25 algeng-
Andmæli við doktorsvörn Heimis Freys van der Feest Viðarssonar 263