Börn og menning - 2015, Page 10

Börn og menning10
Pappírsborgin (Paper towns) fjallar einnig
um sjálfsmyndina, öryggi og þunglyndi og
í sinni frægustu og vinsælustu bók, Skrifað
í stjörnurnar, gerir Green krabbameinssjúka
unglinga að aðalsöguhetjum, unglinga sem
þurfa að takast á við lífið, ástina, veikindin og
dauðann. Allt í einum pakka.
Green er ekki eina umbrotna stórstjarnan
í unglingaheimum. Rainbow Rowell hefur
skrifað tvær unglingabækur, Eleanor og Park
og Spunastúlkan (Fangirl). Sú fyrri er komin
út í íslenskri þýðingu og snýst, eins og svo
margar unglingabækur, um að vera sáttur
í eigin skinni en líka um heimilisofbeldi,
fátækt og einelti og svo það að þurfa að
takast á við erfið örlög og fá ekki öllu breytt.
„Sáttur-í-eigin-skinni“ þemað er einnig
yfir og allt um kring í Spunastúlkunni sem
fjallar um unglingsstúlku sem er að byrja
í menntaskóla og á erfitt með að takast á
við það að tvíburaystir hennar vilji skera á
böndin sem hafa fram að þessu tengt þær
svo sterkt saman. Sjálfsmyndin, systraböndin,
geðveikur faðir, fjarverandi móðir, ástin,
kynlífið, áfengið – allt kemur þetta við sögu.
Fleiri höfundar hafa á síðustu árum fjallað
um unglinga í ógöngum. Jenny Downham
skrifaði til að mynda bókina Áður en ég dey
sem fjallar um hina sextán ára Tessu, sem er
langt leidd af ólæknandi sjúkdómi, á aðeins
fáeina mánuði ólifaða og hugsar meira um
dauðann en flestir jafnaldrar hennar. Hún
ætlar að nota tímann vel og setur saman lista
yfir allt sem hún vill gera áður en hún deyr.
Fyrsta atriðið á listanum er að sofa hjá – og
það verður að gerast strax! Má ekki elska þig
er önnur bók höfundar og þar er fjallað um
kynbundið ofbeldi og afleiðingar þess ásamt
því að vera bók um stéttamun í Bretlandi.
Foreldravandamál, sjálfsvíg, eiturlyf,
einelti, uppreisn, brotin sjálfsmynd, trúmál,
kúgun og ofbeldi. Um allt þetta og fleira
til skrifa höfundar erlendra sem íslenskra
raunsæissagna fyrir unglinga. Það er
sannarlega um nóg að velja á hlaðborði
vandamálanna – og það má fá sér oft á
diskinn.
Þegar ástin grípur unglingana
Fyrir utan vandamálaofgnótt eiga sögurnar
það nær allar sameiginlegt að fjalla um ástina
og í hinum nýju og raunsæju unglingabókum
er ástin bæði ólyfjan og meðal; hún er
vandamál og lausn og hún er oftar en ekki
það sem drífur sögurnar áfram. Eleanor og
Park er prýðisgott dæmi um það hvernig ástin
er bæði það sem heldur lífi í söguhetjunum
en skapar um leið vandamál
Aðalsöguhetjurnar hittast í fyrsta skipti í
skólarútunni þegar nýja, feita, rauðhærða og
hallærislega stelpan neyðist til að setjast við
hliðina á hljóðláta og svartklædda kóreska
stráknum sem vanalega gerir allt til að
komast hjá því að vekja á sér athygli. Þau sitja
saman í þögn en smám saman rofnar múrinn
á milli þeirra, þau koma virkilega auga hvort
á annað og fyrr en varir er sessunauturinn
það eina sem þau hugsa um. Eleanor og
Park falla hvort fyrir öðru svona eins og
maður gerir bara einu sinni og bara í fyrsta
sinn – þegar allt er svo miklu nýrra, stærra,
meira og ofsafengnara en nokkru sinni fyrr.
Bara það að haldast í hendur fær Eleanor til
að sundrast í milljón agnir, eins „og eitthvað
hefði farið úrskeiðis á meðan verið var að
geisla hana upp í geimskipið Enterprise.“
(82) Þegar Park heldur í hönd Eleanor finnst
honum hann halda á fiðrildi. „Eða hjartslætti.
Eins og að halda á einhverju fullkomnu
og fullkomlega lifandi.“ (81) Sagan gæti
auðveldlega orðið of væmin og hún er það
næstum því, til dæmis þegar Eleanor segist
ekki anda þegar hún er fjarri Park: „Sem
þýðir að þegar ég sé þig á mánudagsmorgun
hafa örugglega liðið sextíu stundir frá því
að ég dró síðast andann. […] Það eina sem
ég geri þegar við erum aðskilin er að hugsa
um þig og eina sem ég geri þegar við erum
saman er að örvænta. Af því að hver sekúnda
virðist svo mikilvæg.“ (127)
Harkalegur raunveruleikinn er andstæða
ástarinnar og heldur væmninni í skefjum.
Lesendur gera sér grein fyrir örvæntingu
Eleanor þegar þeir átta sig á dapurlegum
heimilisaðstæðum hennar. Í upphafi bókar
hefur Eleanor loks verið hleypt heim til
sín eftir heilt ár í útlegð. Í hrörlegu húsinu
ríkir stjúpfaðirinn eins og ógnvaldur og
heimilislífið gengur út á að halda honum
góðum, svo hann berji engan eða að minnsta
kosti sem fæsta. Eleanor deilir herbergiskytru
með yngri systkinum sínum og á sér ekkert
einkalíf. Fjölskyldan er afskaplega fátæk,
raunar svo að þau hafa hvorki efni á hársápu
né tannkremi, en það versta er að Eleanor
er bannað að hitta stráka og því verður
sambandið við Park að vera leyndarmál.
Í Skrifað í stjörnurnar heldur ástin lífi
í báðum aðalsöguhetjunum, Hazel Grace
og Ágústusi. Hazel er með ólæknandi
krabbamein en þökk sé nýju kraftaverkalyfi
er meinvörpum í lungum haldið í skefjum, að
minnsta kosti tímabundið. Hún er engu að
síður mikið veik, á erfitt með andadrátt og er
tengd við súrefni dag og nótt. Henni líður eins
og gangandi tímasprengju sem fyrr eða síðar
muni springa með hræðilegum afleiðingum
fyrir alla þá sem standa henni nærri. Sú
tilhugsun að bjóða fleirum inn á hættusvæðið
er nánast óhugsandi. Í stuðningshópi fyrir
Íslenskir höfundar hafa heldur ekki látið sitt eftir liggja. Anna
Heiða Pálsdóttir fjallar um alvarleg og átakanleg vandamál í
Mitt eigið Harmgedón þar sem aðalpersónan elst upp meðal
Votta Jehóva, hefur misst móður sína og þarf að þola ofríki
föður síns. Bryndís Björgvinsdóttir tekst einnig á við alvarleg
málefni í Hafnfirðingabrandaranum og hið sama er að segja
um Játningar mjólkurfernuskálds eftir Arndísi Þórarinsdóttur
og Upp á líf og dauða eftir Jónínu Leósdóttur. Og eru hér
aðeins nokkrar nýlegar raunsæjar unglinbaækur nefndar eftir
íslenska höfunda.