Börn og menning - 2015, Blaðsíða 18

Börn og menning18
Alvöru uppfræðslu sína fær Ilmur hjá eldri
bróður sínum, Ara. Þegar Ilmur gefst upp
á skólanum leitar hún aðstoðar Ara sem er
fluttur að heiman. Hann gaukar að henni
bókum og heldur langa fyrirlestra til að
fræða hana (og lesandann) um auðvaldið,
þjóðfélagsskipan og óréttlæti heimsins.
Búrið tekst á við minni sem síðar festu
rætur í íslenskum unglingabókum. Búrið
er þroskasaga, saga barns sem stendur á
mörkum þess að verða fullorðið og þarf að
átta sig á því hvernig það á að fóta sig í
heimi hinna fullorðnu. Ilmur á í útistöðum við
foreldra sína sem eru ósáttir við það hvernig
hún kýs að lifa lífi sínu og hún tekst á við
ástarsorg eftir að besti vinur hennar, Einar,
segir henni upp þegar hún ákveður að hún
sé ekki reiðubúin að sofa hjá. Í bókinni er auk
þess fjallað á opinskáan hátt um þunglyndi,
drykkjuskap og heimiliserfiðleika.
Ólíkt flestum unglingabókum sem fylgdu
í kjölfarið, endar Búrið ekki á því að sætta
söguhetju við fjölskyldu og vini. Undir lokin
flytur Ilmur að heiman til bróður síns, hættir
í skóla og byrjar að vinna í dósaverksmiðju.
Í bókinni er því ekki leyst úr flækjunum sem
einkenndu samskipti Ilmar við ástvini, heldur
klippir höfundur hreinlega á hnútinn. Ilmur
er fimmtán ára, nýtt líf er að hefjast, og
söguhetja tilkynnir lesendum að hún hlakki
til að byrja að vinna.
handa únglíngum og öðru fólki, hápólitísk
og rammmarxísk. Í Búrinu segir frá Ilmi,
fimmtán ára stúlku sem er í uppreisn gegn
samfélaginu, skólanum og fjölskyldunni.
Ilmur glímir við þunglyndi, hún á oft erfitt
með að fara á fætur og sefur heilu dagana.
Faðir hennar á við drykkjuvandamál að stríða
og mamma hennar sýnir henni lítinn áhuga.
Ilmur sér ekki tilgang í skólagöngu,
en í skólanum lærir hún staðreyndir sem
henni finnst skipta litlu máli í lífsbaráttunni
og kennararnir eru grimmir og óvægnir.
Sögumaður dregur ekki undan illsku
kennaranna, grimmilegum aðförum þeirra
að nemendum er lýst af mikilli natni, hvernig
einn kennarinn gerir miskunnarlaust grín að
einum nemandanum sem stuttu síðar reynir
að fremja sjálfsmorð, og hvernig annar
kennari missir sig og kastar krít í töfluna svo
að brot flýgur í auga annars nemanda. Undir
lokin kastar Ilmur skólabókunum sínum frá
sér og bölvar kjaftæðinu sem þar er að
finna.
– Það eru allar kennslubækur leiðinlegar,
sagði Einar sallarólegur. Bara eins gott
fyrir þig að sætta þig við það strax ef þú
ætlar að halda áfram í skóla.
– Sætta mig við það? sagði Ilmur. Að
heyra til þín! Hvaða breytíngar heldurðu
að verði ef allir hugsa svona? Af hverju
á maður að sætta sig við það að
kennslubækurnar séu lélegar þegar
hægt er að skrifa helmíngi betri bækur
og kenna námsefnið á allt annan hátt?
Ég bara spyr. Auðvitað er maður ekkert
annað en aumíngi að láta bjóða sér
þetta. Það ætti að vera löngu búið að
gera byltíngu í þessum skóla.
– Já, ég er nú hræddur um að þú megir
bíða lengi eftir byltíngunni, sagði Einar.
– Sko, enn þessi sami
uppgjafarhugsunarháttur, hrópaði Ilmur
æst og steytti fíngur í áttina til Einars.
Bíða eftir byltíngunni! Það þýðir ekkert
að bíða eftir henni og ætlast til þess að
aðrir geri hana fyrir mann, maður verður
að gera byltínguna sjálfur. (37–38)
1987 – Pottþéttur vinur
Pottþéttur vinur kom út árið 1987 og er
sjötta unglingabók Eðvarðs Ingólfssonar, sem
var einn ástsælasti unglingabókahöfundur
níunda áratugarins. Eðvarð skrifaði átta
unglingabækur, þá fyrstu, Gegnum
bernskumúrinn, árið 1980 og þá síðustu,
Haltu mér – slepptu mér, árið 1990.
Vinsælustu bækur hans voru þó án efa
Fimmtán ára á föstu og Sextán ára í sambúð
sem komu út 1984 og 1985.
Pottþéttur vinur segir frá Pétri sem hefur
nýlokið 9. bekk og vinum hans, vinum eins og
Valda sem er með sífellt nýrri og glæfralegri
áætlanir um hvernig hann geti orðið ríkur,
Þóreyju sem er mjög trúuð og býr við erfiðar
heimilisaðstæður og Tínu sem á pabba sem
er stjórnmálamaður.
Unglingaheiminum sem Eðvarð lýsir í
Pottþéttum vin svipar til þess heims sem Olga
lýsir í Búrinu. Árið 1977 hitti Ilmur vini sína á
Hallærisplaninu, þar sem unglingar söfnuðust
saman í bílum, drukku brennivín, og spiluðu
kanaútvarpið eða segulbandsspólur með
Boney M. og ABBA. Árið 1987 hittir Pétur vini
sína á skóladiskótekum og í bekkjarpartíum
þar sem nýjustu plöturnar með Madonnu og
Greifunum eru spilaðar.
En Pétur er hvorki í uppreisn gegn
samfélagi sínu né fjölskyldu. Byltingin er
reyndar orðin afskaplega hallærisleg
árið 1987. Einu kommúnistarnir sem við
kynnumst í bókinni eru Kolla og Tommi sem
mæta í kosningavöku hjá föður Tínu, sem
vinnur stórsigur það kvöldið og er orðaður
við forsætisráðherraembættið.
Tínu langar ekkert til að fara að sofa strax.
Hún fer í fjörið upp til gestanna. Flesta
þeirra hefur hún séð áður og margir
heilsa henni. Henni bregður dálítið í
brún þegar hún sér tvö kunnugleg andlit
á meðal þeirra, Kollu kennara og Tomma
skólasálfræðing. Þau hafa viðurnefnið
rauðvínskommar í skólanum. Hún vissi
að þau buðu nokkrum krökkum heim til
sín í vetur til að ræða við þá um byltingu
alþýðunnar. Tommi lék á gítar og lét