Börn og menning - 2015, Side 20
Börn og menning20
með fyrstu unglingabókum á Íslandi sem léku
sér með furðusagnaformið.
2007 – Ef þú bara vissir…
Ef það er eitthvað eitt orð sem hægt er að
beita til að lýsa Ef þú bara vissir… eftir Mörtu
Maríu Jónasdóttur og Þóru Sigurðardóttir
sem kom út árið 2007, þá er það orðið
„tvöþúsundogsjö“. Þessi bók er afskaplega
tvöþúsundogsjö.
Í bókinni segir frá Klöru Thoroddsen og
samskiptum hennar við bestu vinkonurnar,
Rebekku og Rut, og við foreldra sem leika sér
á fjármálamörkuðum, kaupa allan húsbúnað
í glænýjum hönnunar- og lífsstílsbúðum, og
borða ekki hvítt hveiti heldur bara spelt.
Ef þú bara vissir… sver sig í ætt við
skvísubókmenntirnar sem spruttu upp á 10.
áratug síðustu aldar. Kápa bókarinnar er
skærbleik og sagan gerist í heimi kvenna, segir
frá samskiptum vinkvenna, ástarævintýrum
og tilfinningaflækjum. Og hún sver sig líka í
ætt við skvísubókmenntirnar að því leyti að
léttleikinn er í fyrirrúmi, ástarsorg varir aldrei
lengi og tilfinningaflækjur eru auðleystar.
Klara, aðalsöguhetja bókarinnar, kemst
óvænt að fjölskylduleyndarmálinu við upphaf
sögunnar: blóðfaðir hennar er ekki pabbi,
heldur gamall kærasti mömmu, glæsimenni
sem mikið hefur borið á í samfélaginu,
samkynhneigð sjónvarpsstjarna sem nú rekur
lífsstílsbúð.
Ef Ilmur og Pétur, aðalsöguhetjurnar sem
við kynntumst fyrr í þessari grein, hefðu
þurft að glíma við þvílíka uppljóstrun,
hefðu sögur þeirra snúist um leyndarmálið
og afleiðingar afhjúpunarinnar. En í heimi
Klöru Thoroddsen virðist þetta leyndarmál
skipta litlu máli. Hún trúir vinkonum sínum
fyrir leyndarmálinu, heimsækir búðina sem
blóðfaðir hennar rekur til þess að berja hann
augum og veltir fyrir sér hvort hún eigi að
þora að segja foreldrum sínum að hún viti
rétt faðerni sitt. En þessar vangaveltur hverfa
þó oftar en ekki í skuggann af enn erfiðari
pælingum: áhyggjum Klöru af sambandi sínu
við strákinn sem hún er skotin í. Þegar hún
ræðir loks við foreldra sína í lok bókarinnar,
leysist allt einhvern veginn afskaplega
farsællega. Enginn er reiður, enginn er sár,
allir eru afskaplega skilningsríkir. Í lokaorðum
skáldsögunnar lítur Klara bjart fram á veginn.
– Líttu síðan á björtu hliðarnar, sagði
hann og hún heyrði að hann var
brosandi. – Þú færð allavega fleiri pakka
á jólunum.
Klara fór að hlæja og sá að hann hafði
rétt fyrir sér. Hún varð að líta á björtu
hliðarnar og það var aldrei að vita nema
að hann væri bara ágætis kall og það
kæmi ekkert nema gott út úr þessu öllu
saman. Hún ákvað því að hætta að kvíða
fyrir símtalinu og hlakka frekar til.
Hvernig sem allt færi átti hún frábæra
fjölskyldu fyrir, æðislegar vinkonur og
fullkominn kærasta.
Lífið gat því ekki orðið mikið betra en
hvað framtíðin bæri í skauti sér yrði
tíminn að leiða í ljós – það var víst nægur
tími til að hafa áhyggjur af því seinna.
(241–242)
Eins og ég sagði áður – þessi bók er afskaplega
tvöþúsundogsjö. Bjartsýni, áhyggjuleysi og
grandaleysi einkenna hana. Þetta er bók sem
er rituð fyrir syndafallið, fyrir hrunið, þegar
allt var mögulegt og allir voru vinir.
2017 – ?
Ljóst er að sárlega skortir umfjöllun um
og rannsóknir á íslenskum unglinga-
bókmenntum. Þó eru teikn á lofti um að
bókmenntafræðingar og almenningur séu
farnir að taka barna- og unglingabókmenningu
alvarlega.
Fjöruverðlaunin – bókmenntaverðlaun
kvenna á Íslandi hafa veitt barna- og
unglingabókum verðlaun allt frá stofnun
þeirra 2007. Árið 2013 voru fyrst veitt
Barna- og unglingabókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs og sama ár voru Íslensku
bókmenntaverðlaunin fyrst veitt í flokki
barna- og unglingabóka.
Unglingabækur njóta sífellt meiri vinsælda
og lesendahópur þeirra hefur stækkað.
Það eru ekki aðeins unglingar sem lesa
unglingabækur í dag, heldur fullorðnir
líka. Í Bókatíðindum Félags íslenskra
bókaútgefenda árið 2014 var í fyrsta skipti
boðið upp á nýjan flokk bókmenntanna,
ungmennabækur, bækur sem höfða til þessa
nýja lesendahóps.
Framtíð unglingabókmenntanna er því
björt.
Höfundur er bókmenntafræðingur
Heimildir
Anna Heiða Pálsdóttir. Galdrastafir og græn augu:
unglingasaga. Reykjavík: Mál og menning, 1997.
Eðvarð Ingólfsson. Pottþéttur vinur: skáldsaga.
Reykjavík: Æskan, 1987.
Marta María Jónasdóttir og Þóra Sigurðardóttir. Ef
þú bara vissir… Reykjavík: Salka, 2007.
Olga Guðrún Árnadóttir. Búrið: saga handa
únglíngum og öðru fólki. Reykjavík: Mál og
menning, 1977.