Börn og menning - 2015, Qupperneq 22

Börn og menning22
reynslu annarra. En ef við látum sem svo að
aldurshóparnir séu það ólíkir að þeir skipti
höfuðmáli – þá kemur líka upp þetta eilífa
vandamál, hvort fullorðin manneskja geti
þá yfir höfðuð höfðað til unglinga í gegnum
húmor og út frá sinni eigin reynslu?
Hildur: Já, en fullorðnir geta einmitt
alveg tekið þátt í barnahúmor. Ég segi
þriggja ára dóttur minni oft kúkabrandara
og henni finnst þeir ógeðslega fyndnir.
Bryndís: Einhvers staðar las ég að lestur
bóka auki samkennd á meðal fólks. Þjálfi
upp getuna til að setja sig í spor annarra. Í
þeim sporum förum við auðvitað að segja
þriggja ára krökkum kúkabrandara – en
ekki brandara um sjúkdóma, slys eða kynlíf.
Varðandi unglingana þá eru höfundar
unglingabóka mikið að velta fyrir sér
kynþroskanum og að dramatísera áhyggjur
sem eru gjarnan tengdar honum, oft til að
geta hlegið að þeim líka: ástarvandræði,
útlitsvandræði, vinavandræði og svo
framvegis. En flestum unglingum finnst
örugglega gaman að sjá að fjallað sé um
eitthvað sem þeim liggur á hjarta. Og það
er ábyggilega ekki verra að það sé fjallað
um það á áhugaverðan hátt og jafnvel
skondinn, því það veldur spennulosun og
sýnir að aðrir hafa gengið í gegnum svipaða
hluti. Lesandinn uppgötvar að hann er ekki
einn um að upplifa eitthvað sem er samt svo
einmanalegt að upplifa.
Hildur: En svo þurfa bækur um unglinga,
eða bækur með unglinga í aðalhlutverki,
sem er kannski ein af kríteríunum fyrir
unglingabækur, ekkert endilega að vera
fókuseraðar á það að vera unglingur.
Unglingar geta auðvitað lent í hlutum sem
eru ekki endilega einkennandi fyrir aldur
þeirra. Þeir geta lent í stríði, kreppu, góðæri
og allskonar. En auðvitað er þetta spurning
um sjónarhorn. Og það sem þeir sem skrifa
fyrir unglinga búa að er náttúrulega að
hafa verið unglingar sjálfir – og svo eru það
oft börn sem lesa unglingabækur, sem er
kannski ástæðan fyrir bókmenntagreininni ,
sem er tiltölulega ný bandarísk uppfinning.
Þess vegna þarf kannski öðruvísi bækur
þær myndu ekki endilega ná til fullorðinna
lesenda ef þær kæmu út núna. Alla vega
ekki karlkyns lesenda, konur lesa sumar
barna- og unglingabækur, en fáir karlar
gera það.
Bryndís: Einu rökin sem ég hef heyrt
fyrir þessum flokkunum eru þau að þetta
auðveldi að ömmum og öfum að kaupa
jólapakka. Það er auðvitað allt í lagi að
leiðbeina þeim sem óska þess í búðum –
en mér finnst ekki að þessi flokkun eigi
að lita bókmenntaumræðuna eins sterklega
og hún gerir. Afleiðingarnar eru til dæmis
þær að nú fyrir síðustu jól var ekki ein
einasta barna- eða unglingabók tekin til
skoðunar í Kiljunni. Það er allt annað að
flokka bækur á söluborðunum í Hagkaupum
en að flokka þær á sama hátt á borðum
bókmenntafræðinga eða bókagagnrýnenda
á fjölmiðlum. Erum við í alvörunni að láta
söluborðin stjórna umræðunni? Er ritlistin
ekki merkilegri en svo? Mér liggur við að
líkja þessu við það þegar Jesús kom í musteri
föður síns og velti söluborðunum um koll um
leið og hann sagði að bænahúsinu hafi verið
breytt í ræningjabæli. Alvöru listamaður
eða bókmenntaunnandi hlýtur að hafa fyrst
og fremst áhuga á samhengi sagna á milli,
samtali þeirra við önnur verk, lesendur og
samfélag. Hafnfirðingabrandarinn er til að
mynda innblásin af fullorðinsbókmenntum,
til dæmis er þar að finna margar tilvísanir
í Sláturhús fimm, Biblíuna, Dagbækur
Berts og popp-kúltúr tíunda áratugarins.
Maður myndi halda að þær tengingar væru
áhugaverðari fyrir bókmenntaumræðuna
en hvar bókin sé staðsett á söluborðum í
búðum. Þegar bókmenntaumræðan lítur
fram hjá barna- og unglingabókum er verið
að segja að þessar bækur séu verri pappír
– en á sama tíma segjum við að þetta séu
mikilvægustu verkin því þau skapa lesendur
framtíðarinnar.
Hildur: Ég var heldur ekki mikið að
pæla í fyrir hverja nýja bókin mín, Vetrarfrí,
var þegar ég skrifaði hana. Það var ekki
fyrr en ég var búin með fyrsta uppkastið
að henni sem mér var bent á að hún væri
fyrir unglinga – young adult – sem ég
held að séu þýddar sem ungmennabækur
á íslensku. Ég hef reyndar lesið lærðar
greinar um að það séu svo aðallega konur
á þrítugs- og fertugsaldri sem lesa þessar
ungmennabækur, sem sýnir okkur kannski
hvað þessi aldursskipting getur verið
yfirborðskennd. Og ætli ég falli ekki sjálf í
þennan hóp, ég er kona á fertugsaldri og
ef ég ætti að giska þá myndi ég segja að
kannski svona um það bil 67% bóka sem ég
lesi myndu flokkast sem ungmennabækur.
Þær eru líka margar alveg frábærar, þétt
plott og áhugaverðar hugmyndir, en engar
óþarfa málalengingar og ekkert verið að
eyða púðri í langar lýsingar eða einhver
orðasalöt. Þær eru svona berstrípaðar
fullorðinsbókmenntir. Og sumar eru mjög
heví og erfiðar, og það hefur oft komið fyrir
að ég hef lesið mjög ógeðslegar bækur um
erfið málefni og verið alveg steinhissa á því
að einhverjum detti í hug að markaðssetja
þær fyrir börn. Chaos Walking-trílógían er
kannski besta dæmið um þetta. Þetta eru
alveg frábærar bækur sem hafa fengið virt
barnabókaverðlaun, en ég var á algjörum
bömmer á meðan ég las þær, því þær
eru svo erfiðar og niðurdrepandi, enda
fjalla þær m.a. um stríð, grimmd, útskúfun,
afmennskun og útrýmingu. En segðu mér,
Bryndís, skrifaðirðu Hafnfirðingabrandarann
með unglinga í huga?
Bryndís: Ekkert endilega – en með
unglingsárin í huga. En vegna þess að hún
fjallar um unglinga er hún flokkuð sem
unglingabók eða ungmennabók. Mér finnst
það alls ekki sjálfsagt, að bækur sem fjalla
um unglinga þurfi endilega að vera aðeins
fyrir unglinga – það er í raun mjög útilokandi
hugsun. Í sögunni er frekar verið að taka
til skoðunar ákveðið ástand en einhvern
einn hóp – enda hljóta unglingar að upplifa
unglingsárin á heldur misjafnan hátt.
Hildur: Það er einmitt fullt af klassískum
bókum sem myndu vera flokkaðar sem
unglingabækur eða ungmennabækur
núna. Til dæmis To Kill a Mockingbird
og Bjargvætturinn í grasinu. Ég held að