Börn og menning - 2015, Qupperneq 29

29Stúlkan sem opnaði öskjuna
leið í klefann í lok dags. Sama gildir um
bekkjarsystkini Melanie, sem búa hvert í
sínum klefa á sama gangi. Melanie finnst
gaman í skólanum, sérstaklega þegar hún í
tímum hjá fröken Justineau.
Svona hefur tilveran verið síðan Melanie
man eftir sér; hún þekkir ekki annað og skilur
ekkert í því að hermennirnir virðast óttast
hana og hata. En brátt dregur til tíðinda og
Melanie kynnist ýmsum misfögrum hliðum á
veröldinni utan veggjanna.
Mörk hins mögulega
Við könnumst flest við bókmenntir,
kvikmyndir eða sjónvarpsþætti þar sem
samfélagi manna stafar ógn af „zombíum“
eða uppvakningum sem eru sólgnir í heila
og innyfli manna og geta smitað þá með
biti sínu. Í Stúlkunni með náðargjafirnar
hefur höfundur kosið að sniðganga z-orðið
og kallar hin lifandi dauðu „ætur“, sem
fyrr segir. Þetta skapar ákveðna fjarlægð frá
hefðbundnum zombí-bókmenntum, enda er
Stúlkan með náðargjafirnar ekki allskostar
dæmigerð fyrir greinina.
Ætti undirrituð að flokka bókina til
tiltekinnar bókmenntagreinar kynni
spáskáldskapur (e. speculative fiction) að
verða fyrir valinu, en sú skilgreining hefur
verið eignuð bandaríska rithöfundinum
Robert Heinlein. Hin kanadíska Margaret
Atwood hefur tekið hugtakið upp á sína
arma og notað það yfir sumar af skáldsögum
sínum, sem henni finnst ekki geta kallast
vísindaskáldsögur þó svo að þær segi frá
ýmsum furðum framtíðarinnar. Að mati
Atwood (sjá m.a. esseyjusafnið In Other
Worlds: SF and the Human Imagination,
2011) fjallar vísindaskáldskapur um
geimverur, tímaflakk, skrímsli eða annað sem
ekki er talið sannanlega mögulegt að geti átt
sér stað, en spáskáldskapur segir hins vegar
frá atburðum sem eru mögulegir – þó að
þeir hafi kannski ekki enn átt sér stað. Það er
svo skilgreiningaratriði hverju sinni hvað fólk
telur „mögulegt“ og á hvaða forsendum.
Hamfarir og framfarir
Líkt og viðbúið er þegar bækur slá
eins rækilega í gegn og Stúlkan með
náðargjafirnar þurfa lesendur ekki að bíða
lengi eftir kvikmyndaaðlögun bókarinnar,
en hún er væntanleg á næsta ári. Myndin
verður að vísu ekki alveg samnefnd bókinni
heldur mun hún heita She Who Brings Gifts.
Líkt og í titli bókarinnar er um að ræða vísun
í goðsöguna af Pandóru en samkvæmt henni
var Pandóra fyrsta kona jarðarinnar, sem
hlaut allar gáfur guðanna í vöggugjöf, og
nafn hennar merkir jafnframt „allar gjafir“.
Í viðtali við höfundinn á vefnum The
Bookseller kemur fram að kvikmyndin sé
ekki byggð á bókinni, heldur hafi bókin og
kvikmyndahandritið verið skrifuð samhliða.
Þess sér að einhverju leyti stað í textanum;
atburðarásin er spennandi, hröð og
myndræn. Jafnframt er sagan einlæg, jafnvel
falleg á köflum, þrátt fyrir þá örvæntingu
og grimmd sem kringumstæður kalla fram í
persónunum, en þungamiðja frásagnarinnar
er samband Melanie við samferðafólk sitt.
Viðleitni mannfólksins til að ná stjórn á
aðstæðum og beisla framrás náttúrunnar
með þekkingu og vísindahyggju verður
átakanleg í tilgangsleysi sínu. Í sumum
dystópíum og spáskáldsögum hafa mennirnir
sjálfir gert út um möguleika sína á afkomu
með ósjálfbærum lifnaðarháttum en hér er
frekar um duttlungafullan gang náttúrunnar
að ræða, jafnvel nokkurs konar náttúruval á
hraðferð: þegar allt kemur til alls er engan
veginn gefið að mannfólkið sé öllum öðrum
verum hæfara til að lifa af. Að vissu leyti má
segja að þessi framsetning storki rótgrónum
hugmyndum um stöðugar línulegar framfarir
– oft í nafni vísindanna – sem einhvers konar
lögmál mannlegrar tilveru. Þó að breytingar
séu óhjákvæmilegar í náttúrunni þurfa þær
síst að vera af því tagi sem við teljum til
framfara. Í Stúlkunni með náðargjafirnar
stendur vísindafólkið fyrir kaldlyndi og
grimmd og aðferðir þess, tæki og tól mega
sín á endanum lítils.
Mennskan og vonin
Persónusköpun í sögunni er nokkuð sterk
og persónur eru heillegar og mannlegar.
Zombí-minninu í bókmenntum fylgja ýktar
aðstæður með sjálfsbjargarhvötina í yfirgír
og því er það hentug umgjörð til að varpa
ljósi á persónulega þróun fólks. Sjaldgæfara
er að zombíin sjálf hafi persónuleika eða
atbeina, umfram það sem búast mætti við
af villidýrum eða skrímslum, en eitt af því
frumlega við Stúlkuna með náðargjafirnar
er einmitt sú óhefðbundna sýn sem veitt er
á æturnar. Mennskan – það sem gerir okkur
að mönnum – verður til í samspili fjölmargra
þátta og kannski er það aðeins rökrétt að
ekki slokkni á þeim öllum í einu, svo lengi
sem lífsneisti bærist enn með viðkomandi.