Börn og menning - 2015, Page 33
33Mér finnst ...
Það er búið að tala mikið um læsi
undanfarið, að börn geti ekki lesið sér til
gagns, að unglingar lesi ekki neitt eða bara
á ensku og svo framvegis. Ég ætla ekki að tjá
mig um lestrarkennsluaðferðir, ég veit ekki
nóg um málið til að hafa skoðun á því. En
ef börn geta ekki lengur lesið sér til gagns
er það alvarlegt mál. Það er mikið talað
um hreyfingu og mataræði, heilbrigða sál
í hraustum líkama og það allt en ef heilinn
fær hvorki örvun né næringu, andlega og
líkamlega, þroskumst við ekki og verðum
sljó, heimsk og hugmyndasnauð.
Líkaminn er bíllinn okkar, flugvélin …
geimskipið. En það er heilinn sem stýrir
þessu farartæki og ef hann er vannærður
og óþroskaður förum við ekki langt því við
höfum ekki hugmyndaflug til að fara eitt né
neitt. Ég er að tala um andleg ferðalög, nota
bene. Um víðáttur hugans. Við förum ekki
til Afríku eða ljúkum háskólanámi ef okkur
dettur það ekki einu sinni í hug.
En ég var víst að tala um barnalegar
unglingabækur, afsakið!
Það er stundum kvartað yfir því að
unglingar lesi ekki. Það er ekki þeim að
kenna – það er höfundunum að kenna.
(Og foreldrunum ef þeir eru ekki góðar
lestrarfyrirmyndir – eru það ekki einmitt
foreldrarnir, fullorðna fólkið, sem eru
hættir að lesa og horfnir inn í sjónvarpið
og/eða símann sinn?) Ef höfundar skrifa
áhugaverðar og spennandi bækur er alltaf
til fólk sem vill lesa þessar sömu bækur.
Samanber seríur á borð við Harry Potter,
Hringadróttinssögu og Hungurleikana, að
ógleymdum metsölubókum eins og Eleanor
og Park, Skrifað í stjörnurnar ; ALLT erlendar
bækur!
Ef unglingar eiga að hafa áhuga á að lesa
bók verður hún að höfða til þeirra á einhvern
hátt. Unglingar lesa ekki barnabækur. Þetta
verða íslenskir höfundar, útgefendur og
verðlaunanefndir að hafa í huga. Stundum
verðlauna hinir fullorðnu bækur sem þeim
finnst að unglingar ættu að lesa, í stað
þess að hlusta eftir því hvað markhópnum
sjálfum finnst. Vandamálið hér á Íslandi er að
fullorðnir virðast ala með sér þá óskhyggju
að unglingar séu börn fram eftir öllum
aldri. Bækur ætlaðar þeim eru annað hvort
alltof barnalegar eða of gamaldags og/eða
fullorðinslegar – þá er eins og höfundurinn
haldi að unglingur nútímans hafi áhuga á
unglingsárum foreldrakynslóðarinnar, sem
ég held að sé önnur óskhyggja. Það vilja
allir lesa bækur sem vísa til þeirra eigin
kynslóðar, reynslu- eða hugarheims; nú
eða bara fantasíu sem er gjörólík öllu sem
lesandinn þekkir.
Það er nú ein bókmenntategund sem er
ekki hátt skrifuð á Íslandi: Fantasían. Hún
þykir ekki par fín, nema kannski hún sé
skrifuð fyrir börn. Fantasíur fyrir unglinga og
fullorðna þykja enn voða skrýtnar og ekki
alvöru bókmenntir.
Það er þetta með ALVÖRUNA, hið mjög
svo leiðinlega bókmenntasnobb sem er
gjörsamlega að drepa íslenskar bókmenntir
(og kvikmyndir): Því óskiljanlegra og
leiðinlegra sem verkið er, því merkilegra
og „betra“ er það. Helst á bók að vera svo
þung og flókin að nánast enginn komist í
gegnum hana, svo kinka allir kolli og þykjast
hafa lesið/skilið svo enginn haldi að þeir séu
heimskir, að þeir fatti ekki stílgaldurinn.
Ég er kannski að ýkja, ég veit það ekki.
Stundum finnst mér þetta samt vera dálítið
svona. Það sem er vinsælt þykir sjálfkrafa ekki
nógu fínt en um leið og almenningur hættir
að hafa áhuga á bókum, um leið og fjöldinn
hættir að lesa, þá fara bókaútgáfurnar á
hausinn og eftir það koma engar bækur
út – punktur. Það er nefnilega hinn almenni
lesandi sem heldur bókaútgáfunni uppi.
Rithöfundur eins og William Saroyan, sá
mikli meistari, skrifaðir einfaldan stíl, hann
sagði sögur á tungumáli sem allir gátu
lesið og skilið. Þannig er það alla jafna með
virkilega góða höfunda; stíllinn er aðferð
til að segja sögu, ekki reykur til að villa
lesandanum sýn.
Um hvað var ég að tala? Já, unglinga og
bækur. Ég las mikið á ensku sem unglingur,
enda hafði ég ekkert val. Enginn íslenskur
höfundur jafnaðist á við Stephen King í þá
daga. Það er ekkert að því að lesa á ensku
eða dönsku eða frönsku. Það að lesa skiptir
mestu máli. Ef íslenskir höfundar vilja að þið
lesið á íslensku verða þeir einfaldlega að
skrifa áhugaverðari bækur og útgefendur
þurfa þá að bakka þá upp.
Eða halda þeir kannski að unglingar séu
bara bólugrafin börn sem hafa ekki áhuga á
neinu nema fótbolta og tísku?
Ég veit alla vega betur.
Höfundur er rithöfundur
mér finnst . . .
„Mér finnst ...“ lýsir skoðunum höfunda fremur en ritstjórnar eða stjórnar IBBY samtakanna.
Stefán Máni
... íslenskar unglingabækur vera of
barnalegar