Fréttabréf Ættfræðifélagsins - apr 2020, Qupperneq 5

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í apríl 2020
http://www.ætt.is aett@aett.is5
Ragnheiður á rauðum sokkum rekur hesta
enga vill hún utan presta
auðnarlín sig láta festa.
Ekki varð hún þó prestsfrú, en giftist einum
helsta höfðingja norðanlands. Hún er talin ættmóð-
ir Svalbarðsættarinnar síðari. Þrír synir þeirra hjóna
voru sýslumenn, þeir Staðarhóls-Páll, maður Helgu,
Sigurður á Reynistað og Magnús sem kallaður var
„prúði“.
Þótt Magnús væri kallaður hinn „prúði“ var hann
harður í horn að taka eins og bræður hans og lítið gef-
inn fyrir að láta hlut sinn. Sonur hans var Ari sýslumað-
ur í Ögri sem frægur er fyrir Spánverjavígin 1615.
Páli var ungum komið til mennta í
Munkaþverárklaustri og varð hann jafnvígur á inn-
lend og útlend fræði. Hann mun helst hafa num-
ið latínu, sagnafróðleik og lög og þótti allra manna
kænstur í að beita lagakrókum. Það kom sér vel þeg-
ar Þorleifur afi Helgu lést en þá létu þeir mágarnir
Páll og Ormur Sturluson, maður Þóru, systur Helgu,
greipar sópa um eigur hans. Páll auðgaðist þá mjög
og átti þó miklar eignir fyrir.
Um Pál er sagt að hann hafi verið einn af sérkenni-
legustu og stórbrotnustu valdamönnum Íslands. Hann
þótti snemma ágjarn og frekur til fjárins og leitaðist
við að eignast fleiri og fleiri jarðir. Strax og hann
hafði lokið námi var hann svo ríkur að með ólíkind-
um mátti telja.
Heimasætan á Grund
Það var því ekki undarlegt að Páll skyldi líta ungu
heimasætuna á Grund hýru auga. Í henni sameinaðist
allt: æska, fegurð, ættgöfði og auður. Flestir voru
sammála um að hún væri besti kvenkostur norðan
heiða. Ekki var það heldur verra að henni leist líka
afar vel á hann. En unga daman var klók, eins og hún
átti kyn til, og lét athuga fyrir sig hvort þessi ungi
piltur væri henni nú samboðinn. Svo reyndist vera.
En þar með var ekki björninn unninn því afi gamli,
Þorleifur, sem var giftingarmaður hennar og hafði
öll ráð dótturdóttur sinnar í hendi sér, klókur og lífs-
reyndur, sagði þvert nei.
Hvort gamli maðurinn hefur gert sér grein fyr-
ir því að Páll, þótt gáfaður væri og vel ættaður og
menntaður, væri skapmikill og maður stórra orða og
athafna, duttlungafullur, kenjóttur og með óþjála lund,
veit enginn lengur, en ekki er það ótrúlegt. Inn í þetta
blandaðist líka, eins og svo oft, peninga- og erfðamál,
en Þorleifur hafði til vörslu erfðafé dótturdætra sinna
Helgu og Þóru Aradætra og þráaðist við að láta það af
hendi. Fengu þær ekki fé sitt fyrr en eftir lögmanns-
dóm mörgum árum síðar.
Ástarljóð
Páll lét dæma föðursystkin Helgu, þau Þórunni á
Grund og séra Sigurð, til að beita sér fyrir því að
Þorleifur samþykkti ráðahaginn, ella mætti Þórunn
ein gefa Páli stúlkuna að ráði góðra manna. Eftir
tveggja ára þrotlausa „baráttu“ náði unga parið loks
saman og Páll vann fullan sigur í bónorðsmálinu. Frá
formsatriðunum var gengið all snarlega. Það reyndi
Páll að nýta sér, þegar hann löngu seinna barðist við
að losna úr hjónabandinu. Það reyndist honum jafn
erfitt og að komast í það.
Hann sagði þá að aldrei hefði verið lýst með þeim
hjónunum og kaup, festing og hjónavígsla hefði allt
verið drifið af sama daginn, en kaupmálabréf þeirra
Helgu var gert í janúarmánuði 1558.
Páll hafði haft sínar aðferðir við að nálgast stúlk-
una sína á Grund, og orti til hennar ljúf ástarljóð.
Eg leit í einum garði
yfrið fagurt blóm,
hvar engan mann þess varði;
eg svo þangað kóm.
Einatt á mig starði
auðs fyrir fagran róm
sú lystug liljan fróm.
Hún var svo hýr að líta
sem hermi eg ungri frá,
rétt sem rósin hvíta
eða renni blóð í snjá.
Enga yfrið nýta
eg með augum sá
aðra vænni en þá.
„Blæjubríminn“
Hver fellur ekki fyrir slíku ljóði? enda var Páll eitt
besta skáld þjóðarinnar á sínum tíma og mælskumað-
ur mikill. Brúðkaup þeirra var haldið með pomp og
prakt hjá Þórunni á Grund og menn voru sammála um
Þessi mikli eikarskápur, með útskornum mannamynd-
um, er úr búi Staðarhóls-Páls. Hann þjónar nú sem alt-
ari í Staðarhólskirkju.