Fréttabréf Ættfræðifélagsins - apr 2020, Qupperneq 6

6http://www.ætt.is
Fréttabréf Ættfræðifélagsins í apríl 2020
aett@aett.is
að þá hefðu þau Páll og Helga unnast heitt og höfðu
þau þá lengi beðið þess að geta gengið í eina sæng.
Að kveldi gengu þau hjónin til rekkju sinnar og
sagt var að þau hefðu unnast með ærslum. Þaðan
risu þau ekki næstu fimm eða sex vikurnar og þótti
mönnum nóg um „blæjubrímann“. Þekktist ekkert
sambærilegt.
Heldur varð þó stutt í ástum þeirra hjónanna og
ekki leið á löngu áður en fullur fjandskapur gerðist
með þeim. Páll var skapstór og vildi hvergi vægja,
en Helga enginn skapbætir bónda síns. Ekki bætti úr
skák að hún var duttlungafull, drambsöm og einráð,
sjálfsagt fordekruð frá æsku.
„Þeim hjónum lynti mjög illa saman“, segir
Espólín. Þau voru bæði talin úr hófi ágjörn og frek og
þegar í harðbakka sló, orti Páll til konu sinnar eða um
hana og það voru sannarlega engin ástarljóð, eins og
eftirfarandi lítil vísa sýnir:
Lítið er lunga
í lóuþrælsunga.
Mjög er þó minna
mannvitið kvinna.
Gaf allt
Ekki var þó ástæða til þess að frýja Helgu vits því hún
var skynsöm og kraftmikil kona þótt honum fyndist
hún þrætugjörn, þrjósk og óhlýðin. Og auðvitað var
hún stórlynd og ráðrík eins og hún átti kyn til. Það
sem fór sérstaklega í taugarnar á Páli var þegar Helga
ráðskaðist með eigur þær sem hún hafði komið með í
búið, seldi þær eða gaf, en það gerði hún oft án hans
vitundar. Sagðist hann til dæmis aldrei mundu hafa
gifst henni ef hann hefði vitað að hún hefði gefið þrjár
jarðir hálfar á laun daginn áður en hann gekk til kaups
við hana. Þó var nokkuð ljóst að eignir hennar höfðu
frá upphafi verið mun meiri en hans.
Hún hefði, sagði Páll síðar, gefið allt, bæði ætt og
óætt, leynt og ljóst eftir að þau bundu hjúskap sinn.
Þar sem Páll var með eindæmum fégráðugur maður,
var hann einnig æfur yfir því að Helga skyldi hindra
hann í að leggja fram kærur vegna arfs eftir Þórunni
á Grund, föðursystur hennar og Helgu Sigurðardóttur
móður hennar, ekkju Jóns Arasonar biskups.
Þrjóska hans og ágengni lýsir sér vel í því að hann
átti oft í deilum og lögsóknum og sigldi níu sinnum
til að tala fyrir málum sínum við konung og ráðgjafa
hans.
Drykkjuskapur Páls
En það sem olli þó trúlega mestum vandræðum í
hjónabandi þeirra Páls og Helgu, var drykkjuskapur
Páls, sem var bæði mikill og tíður. Þá varð hann orð-
ljótur, skömmóttur og gífuryrtur og mjög sérkenni-
legur í háttum, einkum síðari hluta ævinnar. Þegar
hann var drukkinn vandaði hann heldur ekki konu
sinni kveðjurnar:
Illa konu eg eiga hlaut
alskjaldan verður á angri bót.
Verra dýr eg veit ei snart
en vonda konu af illri art.
Þótt maðurinn deyi,
er mannorð eftir mikinn part.
Þau hjónin höfðu byrjað sinn búskap á Eyrarlandi
í Eyjafirði, fluttu síðan að Einarsstöðum í Reykjadal.
en um 1562, fjórum árum eftir brúðkaupið, fluttu þau
að Staðarhóli þar sem þau bjuggu í átta ár.
Staðarhóll var ein rósin í hnappagati Páls. Hún var
mjög verðmæt og gjöful af landsins gæðum og við hana
er Páll jafnan kenndur. Um Staðarhól hafði verið deilt
í áratugi, en afabróðir hans hafði gefið Skálholti jörð-
ina með vissum skilyrðum, sem hann svo ekki upp-
fyllti. Ragnheiður „á rauðum sokkum“, móðir Páls, var
bróðurdóttir gefandans og barðist Páll sonur hennar
lengi fyrir jörðinni og náði henni að lokum, eftir mikið
þref, árið 1554, þótt hann byggi síðar og mun lengur á
Reykhólum á Barðaströnd en þangað fluttu þau hjónin
1570. Þá var Halldóra móðir Helgu nýlátin.
Trúlega hefur Helgu þótt erfitt að flytja frá sínum
æskustöðvum þótt hún byggi við alsnægtir á þeirra
tíma vísu. Þórunn frænka hennar og fóstra var víðs
Meðal margra góðra gripa í eigu Staðarhóls-Páls og
Helgu, er þessi eikarskápur, þýskur að uppruna, útskor-
inn og skreyttur. Ekki er ótrúlegt að hann hafi haft að
geyma margt góðra gripa.