Fréttabréf Ættfræðifélagsins - apr 2020, Qupperneq 20

20http://www.ætt.is
Fréttabréf Ættfræðifélagsins í apríl 2020
aett@aett.is
„Þarna kom Súlan og beygði yfir bæinn. Botnía
fer í kvöld.“ Þannig orti Tómas Guðmundsson
forðum um gufuskipið Botníu sem sigldi
reglulega með farþega og varning milli Íslands
og Danmerkur á seinni hluta 19. aldar og fyrri
hluta 20. aldar.
Þegar Botnía renndi inn í höfnina þriðjudaginn 19.
október 1918 bar hún þó með sér annan og óvæntari
farm en nokkurn gæti grunað- spænsku veikina-, sem
á för sinni um heiminn lagði milli 50 og 100 milljónir
manna í gröfina á árunum 1918-1919.
Aðeins hálfum mánuði eftir komu Botníu var veikin
orðin útbreidd í Reykjavík og það tók hana ekki nema
mánuð að leggja allan bæinn undir sig. 3. nóvember
var fyrsta dauðsfallið auglýst: Sólveig Vigfúsdóttir,
ung kona frá Eystri-Skógum undir Eyjafjöllum, sem
fékk skæða lungnabólgu og dó eftir rúman sólarhring.
Miðvikudaginn 6. nóvember er talið að þriðjungur
Reykvíkinga hafi legið veikur.
Hámarkinu var náð um miðjan nóvember, mán-
uði eftir að veikin barst til landsins. Þá voru um 300
af 15 000 íbúum bæjarins látnir. Þá hættu líka blöðin
að koma út sökum veikinda starfsmanna. Sagt var að
þar sem þrjátíu manns hefðu komið til vinnu á laug-
ardagsmorgni hefðu aðeins tvær eða þrjár hræður látið
sá sig á mánudagsmorgni. Þann 11. nóvember kl. 11
fyrir hádegi var samið um vopnahlé í fyrri heimstyrj-
öldinni, en fáir Íslendingar veittu því athygli eða létu
sig það miklu skipta. Þann dag munu tveir af hverjum
þrem bæjarbúum hafa legið í rúminu. Svo mjög hafði
ástandið versnað á fáeinum dögum.
Æ fleiri létu lífið og ekki bætti úr skák að kuldakast
gekk þá yfir landið. Ástandið í húsnæðismálum var
mjög slæmt og þess voru dæmi að allt að tólf manns
hírðust í einni herbergiskytru og rakir og dimmir kjall-
arar voru fullir af fólki. Þetta fólk varð spænsku veik-
inni auðveld bráð, þótt veikin færi ekki að öðru leyti
í manngreinarálit. Til þess var meira að segja tekið að
sára fáir dóu í Bjarnaborg og Suðurpól þar sem fátæk-
asta fólkið bjó.
Víða var þó aðkoman hræðileg, þar sem fárveikt
fólk var aðframkomið af sjúkdómnum, kulda og jafn-
vel hungri, þar sem enginn hafði komist að heiman til
að leita hjálpar. Á einum stað lágu tvö óvita smábörn
uppi í rúmi hjá látinni móður sinni en í öðru rúmi í
sama herbergi lá faðirinn í óráði. Sumir sjúklingar sem
fluttir voru á sjúkrahús voru helkaldir á höndum og
fótum upp að hnjám, þótt þeir væru með fjörutíu stiga
hita. Thor Jensen sendi fátækum og veikum mat heim
og hélt úti almenningseldhúsi á eigin kostnað. Togari
Kveldúlfs, sem einnig var í eigu Thors, var sendur á
veiðar og síðan var aflanum ekið heim til þeirra sem
þess þurftu með. Þegar verst lét var Reykjavík líkust
draugabæ.
Veikin breiddist út á Suðurlandi, Vesturlandi og
vestfjörðum. Þar dóu um 200 manns úr veikinni. Hún
lagðist mjög þungt á íbúa margra þéttbýliskjarna á
suðvesturhorninu, t.d. veiktust 63% íbúa Reykjavíkur.
Dánarhlutfallið var um 2,6% til 2,8% sem var svipað
og hjá öðrum vestrænum þjóðum. Veikin kom harðast
niður á ungu fólki, 20-40 ára, ungum börnum og öldr-
uðum, einnig barnshafandi konum, en meðal þeirra
var dánartíðnin 37%. Dagblöðin voru full af dánar-
tilkynningum.
Fyrsta bylgja innflúensunnar hafði borist til Íslands
í júlí 1918 en þá voru einkennin væg. Þeir sem veikt-
ust þá virtust fá mótefni gegn þeirri flensu sem kom
um haustið. Læknar töldu til að byrja með ekkert hægt
að gera til þess að stöðva útbreiðslu veikinnar um
haustið, töldu hana fara hægt og vera væga, eins og
fyrri bylgjan í júlí hafði verið. En þegar menn lögðust
í hrönnum var farið að snúa vörn í sókn. Í Reykjavík
var bæði Menntaskólanum og Iðnskólanum lokað og
Norður- og Austurland voru sett í sóttkví með lokun á
Holtavörðuheiði og við Jökulsá á Sólheimasandi.
Aðeins voru tvö sjúkrahús í Reykjavík, franski
spítalinn við Lindargötu og St. Jósepsspítali í
Landakoti, og þess vegna var Barnaskóla Reykjavíkur
Spænska veikin 1918
Dánartillkynningar úr blaði 1918.