Bændablaðið - 28.01.2021, Blaðsíða 43

Bændablaðið | Fimmtudagur 28. janúar 2021 43
Á síðasta ári var gefið út rit frá
Landbúnaðarháskólanum, eftir
prófessorana Ólaf Arnalds og Jón
Guðmundsson, sem hefur skap-
að nokkrar umræður. Þar er gerð
metnaðarfull tilraun til þess að
meta hugsanlega losun gróður-
húsalofttegunda vegna breytinga
á landnýtingu og setja það í sam-
hengi við framleiðslu á kjöti. Ritið
er gagnlegt innlegg í umræðuna
um losun gróðurhúsalofttegunda
frá landi en því miður tel ég sumar
af þeim ályktunum sem dregnar
hafa verið af skýrslunni rangar.
Losunarepli og losunarappelsínur
Í frétt um rannsóknina voru niður­
stöðurnar um mögulega kolefnislos­
un á kg lambakjöts borin saman við
flugferð til Evrópu. Þetta er skakkur
samanburður þar sem verið er að
bera saman losunarappelsínur við
losunarepli. Við útreikningana á
losun lambakjöts var reynt að meta
allan lífsferilinn og horft á alla losun
sem fellur til í framleiðslunni, allt frá
landnýtingu til flutnings. Höfundar
taka ítrekað fram að þeir gefi sér
forsendur og að óvissubilin séu stór.
Þetta er svo borið saman við flug­
ferð þar sem aðeins er tekið tillit til
ferðarinnar en ekki lífsferils losunar­
innar. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
slík villa er gerð. Sams konar villu
gerðu Sameinuðu þjóðirnar þegar
þær birtu skýrsluna „Livestock’s
long shadow“ sem síðar varð að
leiðrétta vegna þeirra ágalla að bera
saman epli og appelsínur. Um það
fjallaði ég fyrir nokkru. Þó að villan
hafi fyrir löngu verið leiðrétt heldur
hún áfram að valda misskilningi.
Hver yrði losunin ef við hættum
sauðfjárrækt á morgun?
En það sem er kannski enn mikil­
vægara varðandi þessa útreikninga
er að átta sig á því að hvaða leyti þeir
falla undir framleiðslu af kjöti. Til að
svara þessari spurningu er hægt að
fara í hugsanaæfinguna, hver verður
losun vegna landnýtingar á næsta ári
ef að allri kjötframleiðslu væri hætt
á morgun? Mun hún dragast saman
um þær milljónir tonna af CO2 sem
ætla mætti ef að mat þeirra er rétt?
Svarið er í mínum huga býsna
augljóst, nei, það gerir það ekki.
Losun mun dragast saman sem
nemur því magni sem fellur til vegna
notkunar á olíu, áburðar og þess hátt­
ar. Losun úr framræstum mýrum og
landi í slæmu ásigkomulagi verður
nokkurn veginn hin sama þó að kjöt­
framleiðslu sé hætt. Og þannig mun
það verða í lengri tíma, áratugi eða
árhundruð, nema að til komi aðgerð­
ir til þess að bæta landið.
Er hægt að ganga og tyggja
tyggjó á sama tíma?
Ég held að þetta geti ekki verið um­
deild niðurstaða. Það leiðir okkur
að næsta skrefi í hugaræfingunni.
Er hægt að draga úr losun frá landi
án þess að hætta kjötframleiðslu?
Það eru mismunandi skoðanir á því
hvernig sé hægt að svara þessari
spurningu. Mín skoðun er sú að
það sé hægt að ganga og tyggja
tyggjó á sama tíma. Það þarf ekki
að hætta kjötframleiðslu til að
bæta landnýtingu. Það er að sjálf­
sögðu vel hægt og nauðsynlegt að
hætta beit á örfoka landi.
En við megum ekki gleyma því
að það eru stór svæði sem eru að
blása upp af annarri ástæðu en sauð­
fjárbeit dagsins í dag. Þetta þekkir
maður vel úr sveitinni heima. Vorið
2013 varð þar gríðarlegt vatnsrof
inn í Tunguheiði þegar snjóa leysti
á nokkrum dögum og veðrið skipti
yfir í hnjúkaþey og 20 stiga hita
sem leiddi af sér mikið vatnsrof.
Meiri gróður hefði örugglega dreg­
ið úr þeirri eyðileggingu en það er
engu að síður óraunhæft að skella
skuldinni á þær 200–300 kindur
sem þar ganga í dag. Hér eru það
í staðinn syndir feðranna, en fyrir
þrjátíu árum voru þar fleiri þúsund
fjár á beit sem eiga sök í máli.
Það er því mikilvægt, að óháð
því hvernig kjötframleiðsla þróast,
að við bætum landnýtingu. Raunar
held ég að það sé óumdeilt að
landið sé sem heild frekar að gróa
upp heldur en að því sé að hraka, og
verðum við að halda ótrauð áfram
í þeirri vegferð. Það getur verið
ákaflega hagkvæm aðgerð fyrir
samfélagið að moka ofan í skurði
sem ekki þjóna neinum tilgangi.
Hraðall á bætta landnýtingu
En það er einmitt þar sem ég tel
að hundurinn sé grafinn. Það er
fyrst og fremst hagkvæmt fyrir
samfélagið í heild að landnýting
bætist á meðan það felur í sér bæði
kostnað og launalausu vinnu fyrir
bændur að moka ofan í skurði. Það
er í raun ótrúlegt hversu mikið
bændur hafa í hugsjónastarfi lagt
á sig til þess að bæta landnýtingu.
Það er ekki boðlegt að halda áfram
að leggja ábyrgðina á samfélags­
legum ávinningi fyrst og fremst
í hendurnar á einstaka bændum.
Þar sem þetta er ávinningur okkar
allra þá verðum við öll að leggja
hönd á plóg.
Staðan í dag er því klassískt
skólabókardæmi um markaðs­
brest, og þennan markaðsbrest
verðum við að leiðrétta. Í stað
þess að telja með landnýtingu í
losun frá framleiðslu kjöts tel ég
að það sé mikilvægara að ríkið
byrji að taka tillit til samfélags­
legs kostnaðar af losun við gerð
lagasetninga. Slíkir útreikningar
geta verið grundvöllurinn að því
hversu mikið ríkið eigi að borga
aðilum fyrir að hlúa að landinu.
Þessi aðferð hefur verið þróuð að
fræðimönnum í Bandaríkjunum og
verið notuð til að draga úr eyði­
leggingu á Amazon skóginum.
Landnýting mikilvæg, en
orkuskipti mikilvægust
Svo er það einnig gagnlegt að
bakka út og horfa aðeins víðar
yfir sviðið. Hver er grunnástæðan
fyrir því að mannkynið er að
steikja plánetuna? Er það losun
koldíoxíðs úr jarðvegi? Nei, það
er það að við höfum á síðustu 200
árum grafið upp og kveikt svo í
gríðarlegu magni af kolum, olíu og
gasi að mannshugurinn nær ekki
utan um það. Nýjasta talan sem ég
fann í fljótu bragði var 570 millj­
arðar tonna af kolefni sem brennd
hafa verið frá iðnbyltingu til 2014.
Þetta er ein aðalástæðan fyrir því
að losun vegna breytinga á land­
nýtingu er ekki hluti af loftslagsút­
reikningunum sem við þurfum að
standa skil á. Vegna þess að það
er ekki orsök vandans. Heldur hin
langa kolefnishringrás sem mann­
kynið hefur raskað.
Það er grundvallarvandinn og
hann þurfum við að leysa. Með
því er ég ekki að gera lítið úr
losun vegna landnýtingar, hún er
veruleg. Einnig virðast vera mikil
sóknarfæri í því að binda kolefni
í jarðvegi og í gróðri/timbri með
því að bæta auðlindanýtingu. En
stundum virðist manni sem að
við missum fókus á aðalatriðum
í þessari umræðu. Það er bruni á
jarðefnaeldsneyti.
Hann leysum við með því að
aftengja líf okkar og hagvöxt frá
bruna á jarðefnaeldsneyti. Það
gerum við með orkuskiptum.
Kári Gautason
Höfundur er í forvali fyrir 2. sæti
á lista VG í Norðausturkjördæmi.
LANDBÚNAÐARHÁSKÓLI ÍSLANDS
Tómatatilraun er farin af stað um áhrif ljósmeðferðar í
forræktun og lýsingarmeðferð í áframhaldandi ræktun
Fullnægjandi leiðbeiningar vegna
vetrarræktunar á tómötum undir
LED lýsingu og HPS lampa með
rafeindastraumfestu (electronic
ballast) og áhrif ljósameðferðar
í forræktun eru ekki til á Íslandi.
Þess vegnar hefur farið af stað
tómatatilraun með HPS eða LED
lýsingu í forræktun og mismunandi
áframhaldandi LED meðferðum
hjá Landbúnaðarháskóla Íslands
á Reykjum í vetur 2020. Þessi
tilraun mun standa til vors 2021.
Því ætlum við, sem störfum við
tilraunir, að kynna uppsetningu
tilraunar.
Eins og við síðustu tómatatilraun
var ákveðið að að skipta út gömlu
HPS lömpunum með vírundin­
straumfestu (electromagnetic ball­
ast) út fyrir nýja HPS lampa með
rafeindastraumfestu. Nýju HPS
lamparnir hafa sýnt að rafmagns­
sparnaður er töluverður og einnig
skila þeir meira µmol/s á hvert Watt
miðað við eldri HPS lampa. Við
það sjónarmið að raforkukostnað­
ur er stór þáttur í rekstrarkostnaði
hjá garðyrkjubændum og niður­
greiðsluhlutfall fer lækkandi gæti
það verið mjög mikilvægt fyrir þá
garðyrkjubændur sem eru að hugsa
aðeins um HPS ljós en ekki LED
ljós og þurfa að endurnýja ljósa­
búnað að skoða þennan möguleika.
Í síðustu tómatatilraun kom
Hybrid topplýsingu (blandað HPS
+ LED topplýsingu, ljósið fyrir
ofan laufþekkju, 1:1 HPS:LED)
með LED millilýsingu (lampar
milli plönturaða) best út. Þess
vegna erum við að halda einnig í
núverandi tómatatilraun áfram með
þessu meðferð með hagkvæmari
orkunýtingu og orkusparnað
í huga. Þessu uppsetning er í
tveimur ræktunarklefum, einn klefi
með tómataplöntunar sem fengu í
forræktun HPS topplýsingu (mynd
1) og einn með tómataplöntunar sem
fengu í forræktun LED topplýsingu
(mynd 2). Þar sem skilyrði til að fá
gróða uppskeru byggist meðal annars
á gæðum af forræktunarplöntun,
er spurningin hvort áhrif ljóssins
í forræktun mun skila sér einnig í
áframhaldandi ræktun.
Eins og staðan er, eru garðyrkju­
bændur enn þá að nota háan HPS
ljósstyrk. Þess vegna er mikilvægt
að prófa einnig Hybrid topplýsingu,
þar sem HPS ljós er með stærstan
hlut í, því garðyrkjubændur mun
líklega frekar verða tilbúin að bæta
nokkrum LED ljósum við í staðin
fyrir að skipta HPS ljósum út. Því
verður tvær meðferðir prófað þar
sem eingöngu Hybrid topplýsingu
(2:1 HPS:LED), einn klefa með
HPS forræktaðir tómataplöntur
(mynd 3) og einn klefa með
LED forræktaðir tómataplöntur
(mynd 4). Ljósdreifing er
sambærileg miðað við fyrrnefnda
ljósameðferð.
Christina Stadler,
Börkur Halldór Bl Hrafnkelsson
og Elías Óskarsson,
Landbúnaðarháskóla Íslands,
Reykjum, 810 Hveragerði
Mynd 1: Hybrid topplýsing (1:1, HPS:LED) og LED millilýsing hjá tómata-
plöntum sem fengu HPS topplýsingu í forræktun.
Mynd 2: Hybrid topplýsing (1:1, HPS:LED) og LED millilýsing hjá tómata-
plöntum sem fengu LED topplýsingu í forræktun.
Mynd 3: Hybrid topplýsing (2:1,
HPS:LED) hjá tómataplöntum sem
fengu HPS topplýsingu í forræktun.
Mynd 4: Hybrid topplýsing (2:1,
HPS:LED) hjá tómataplöntum sem
fengu LED topplýsingu í forræktun.
SAMFÉLAGSRÝNI
Að bera saman losunarappelsínur og losunarepli
Kári Gautason.