Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2012, Blaðsíða 19

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2012
Búrfell
höfuðból í Grímsneshreppi hinum forna
Jöröin Búrfell var aö fornu mati 47 hundruð
aö dýrleika og lengi talin eitt afhöfuðbólum í
Grímsneshreppi hinumforna. Jörðin var ein
af hinum svo nefndu Skálholtsjörðum, eign
dómkirkjunnar allt fram til 1784, en þá var
farið að selja þessar jarðir. Hér verður sagt
frá tveim Búrfellsbœndum sem urðu miklir
sveitarhöfðingjar og athafnamenn en örlög
þeirra voru mjög samtvinnuð. Þessir bænd-
ur voru Björn Jónsson og Jón Halldórsson.
Björn Jónsson var fæddur að Búrfelli 9. apríl
1784 og þar ól hann nær allan aldur sinn. Hann var
hreppstjóri og meðhjálpari. Foreldrar hans voru Jón
Vernharðsson bóndi á Búrfelli og kona hans Ingunn
Magnúsdóttir frá Laugardalshólum. Þau bjuggu
lengi á Búrfelli við auðsæld og mannvirðingar. Jón
Vernharðsson var hagleiksmaður. Hann var smiður og
sagður bókbindari góður, batt bækur í leður og látún,
sem lengi voru til eftir hans daga.
Börn þeirra hjóna voru auk Björns, Ofeigur,
listamaður og smiður, lengi bóndi á Heiðarbæ í Þing-
vallasveit, Asmundur bóndi í Laugardalshólum,
Magnús bóndi og hreppstjóri á Laugarvatni, stund-
um nefndur „hinn ríki“, Olafur bóndi á Efri-Brú í
Grímsnesi, listfengur skrifari, Sigríður, kona Þorkels
bónda Guðmundssonar í Asgarði og Guðrún, kona
Erlends bónda Þorgilssonar í Miðengi í Grímsnesi.
Ráðskonan
Björn var kominn af fyrirsvarsmönnum í héraði, sum-
ir voru skólalærðir prestar og lögréttumenn, margir
fjáraflamenn og auðsælir og mikils metnir og höfðu
flestir mannahylli í héraði. Björn var listrænn hag-
leiksmaður, og lærði gull- og silfursmíði bæði hér-
lendis og í Kaupmannahöfn. Eftir það settist hann
alfarið að á Búrfelli.
Hann var í miklu áliti, varð meðhjálpari og hrepp-
stjóri, þótti jafnan tillögugóður og maður friðsamur.
Heimili hans stóð föstum fótum fjárhagslega. Hann
tók við búinu af föður sínum árið 1812 þá 28 ára.
Gamalt fólk sagði að Björn hefði verið nærfærinn
við sjúka og fengist talsvert við lækningar. Hann var
einnig bólusetjari um nokkurra ára skeið.
Björn hélt ráðskonu, Önnu Jónsdóttur frá Bíldsfelli,
í 18 ár, en ekki varð úr því hjónaband. Ekki er vit-
að hvers vegna. Anna var fædd 9. desember 1791 á
Bíldsfelli í Grafningi. Hún var dóttir Jóns Sigurðssonar
silfursmiðs. Hún þótti snemma tápmikil myndarstúlka.
Hún átti fyrir sér langa og merka sögu, giftist tvisv-
ar og voru báðir eiginmenn hennar prestar, annar í
Klausturhólum, hinn á Mosfelli og lifði Anna þá báða.
„Stálhöndin“
Arið 1808 fluttist Anna úr föðurgarði, þá 17 ára,
að Búrfelli til Jóns Vernharðssonar og Ingunnar
Magnúsdóttur konu hans. Þegar gamla konan á
Búrfelli féll frá tók Anna við húsmóðurstörfum á
staðnum, og hún er nefnd ráðskona árið 1816. Dvöl
Önnu á Búrfelli varð 18 ár og nær allan þann tíma var
hún ráðskona Björns.
A þessum árum sat í Klausturhólum Jón prestur
Jónsson. Hann þjónaði líka Búrfellssókn og var því
gagnkunnugur Búrfellsheimilinu. Séra Jón átti til
merkra að telja. Faðir hans var bróðir Hannesar bisk-
ups í Skálholti. Hann var álitlegur maður ásýndum,
búmaður góður og hið mesta hraustmenni að burð-
um og var vegna mikilla krafta stundum nefndur
„stálhönd“.
Séra Jón var þrígiftur. Fyrsta kona hans var
Ragnhildur, systir Steingríms biskups Jónssonar.
Önnur kona séra Jóns var Margrét, dóttir séra
Kolbeins,latínuskálds í Miðdal, Þorsteinssonar. Þegar
hún lést var hann hálf sextugur.
Orlagaþræðirnir hnýttir
Séra Jón var fljótur að finna þriðja konuefnið sitt,
enda var hún skammt undan. Það var ráðskonan á
Skúli Helgason, frœðimaður, einn aðahöfund-
ur og heimildamaður að bókunum Grímsnes
Búendur og saga, fékk mánaðarlegan styrk frá
Grímsneshreppi til frœðistarfa, í rúman áratug,
í hreppstjóratíð Böðvars Pálssonar, bónda á
Búrfelli. Þá tók hann m. a. saman mjög grein-
argott yfirlit um Björn Jónsson (1784-1842) og
Jón Halldórsson (1815-1900), bændur á Búrfelli,
aitk tveggja annarra bœnda á staðnum. I með-
fylgjandi grein er stiklað á stóru í samantekt Skúla
um þessa merkisbœndur, Björn og Jón, en örlög
þeirra ertt mjög saman tvinnuð.
Samantekt Skúla, yfir Búrfellsbœndur, hef-
ur aldrei komist á prent, og mikið af gögnum
hans eru, samkvœmt hans eigin fyrirmœlum, ekki
aðgengileg fyrr en 50 árum eftir lát hans, en hann
lést árið 2002. Handritið um Búrfellsbœndur
afhenti Skúli núverandi Búrfellsbœndum, Böðvari
Pálssyni og Lísu Thomsen árið 1993.
http://www.ætt.is
19
aett@aett.is