Morgunblaðið - 31.03.2021, Qupperneq 41

41
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. MARS 2021
Sjálfsagt hefur mörgum svelgst
á morgunkaffinu þegar þeir lásu
fyrirsögn fréttar á vef Ríkisút-
varpsins fyrr í mánuðinum:
„Kaupa nýjan sendiherrabústað
fyrir 616 milljónir“. Af fyrirsögn-
inni mátti ráða að verið væri að
verja skattfé í híbýli undir sendi-
herra fyrir hálfan milljarð á tím-
um samdráttar í þjóðfélaginu.
Lesa þarf sjálfa fréttina til að sjá
að verið er að selja eldri og stærri
fasteign sem þarfnast viðhalds og
kaupa aðra ódýrari, nýrri og hent-
ugri – segja má að við séum að selja gamlan
jeppa fyrir sparneytinn rafbíl á lægra verði.
Þótt fyrirsögnin sé þannig að sönnu villandi gef-
ur hún okkur um leið tilefni til að árétta þá ráð-
deild sem ríkir í utanríkisþjónustunni.
Útgjöldin hafa dregist saman
Utanríkisþjónustan eins og annar opinber
rekstur hefur haft að leiðarljósi aukna hag-
kvæmni án þess að það komi niður á mögu-
leikum til þess að sinna lögbundnum verkefn-
um. Á þessu tímabili höfum við í utanríkisráðu-
neytinu lagt mikla áherslu á aðhald og ráðdeild í
rekstri. Ef útgjöld síðastliðins árs eru borin
saman við útgjöld ráðuneytisins
eins og þau voru árið 2007 er utan-
ríkisráðuneytið annað tveggja
ráðuneyta þar sem útgjöld hafa
dregist saman að raungildi frá því
sem var fyrir síðasta efnahags-
hrun.
Á sama tíma hefur utanríkis-
þjónustan tekist á hendur aukin
verkefni, að verulegu leyti með því
að forgangsraða og með aðhaldi á
öðrum sviðum. Þannig hefur mun
meiri áhersla verið lögð t.a.m. á
varnarmál og þróunarsamvinnu.
Þá hefur fjöldi og staðsetning
sendiskrifstofa verið endurmet-
inn. Frá hruni hefur sjö sendiskrifstofum verið
lokað en þrjár nýjar opnaðar. Sendiherrum hef-
ur fækkað úr 42 þegar mest var og voru 36 frá í
árslok 2019. Enginn hefur verið skipaður sendi-
herra í minni tíð sem utanríkisráðherra. Nýsam-
þykkt lög um utanríkisþjónustuna þýða að mörg
ár eiga eftir að líða þar til nýir verða æviráðnir
eins og áður tíðkaðist, hins vegar hefur sveigj-
anleikinn verið aukinn með heimild til að setja
fólk tímabundið í embætti sendiherra meðan
það gegnir starfi forstöðumanns sendiskrifstofu.
Loks hefur fólki sem sent er héðan til starfa í
sendiskrifstofum erlendis fækkað um fimmtung
á árunum 2008-2018 og starfsfólki á að-
alskrifstofu ráðuneytisins fækkað um 30 frá því
sem mest var við lok aðildarviðræðna við ESB.
Húsnæði í samræmi við þarfir
Sendiherrabústaðurinn í Washington er ekki
eina dæmið um aðgerðir í húsnæðismálum sem
ráðist hefur verið í til þess að auka hagkvæmni í
rekstri. Þessi mál eru í sífelldri skoðun og út-
gangspunkturinn er að húsnæði sé í samræmi
við þarfir á hverjum tíma. Fasteignir hafa víðar
verið seldar fyrir aðrar ódýrara eða samið um
hagstæðari leigu. Ávallt er leitast við að samnýta
húsnæði með öðrum Norðurlandaþjóðum ef
þess er kostur. Þá eru húsnæðismál að-
alskrifstofu ráðuneytisins til skoðunar og er
stefnt að því að koma því þannig fyrir að ráðu-
neytið og Íslandsstofa geti deilt húsnæði og
þannig stutt við áform um aukna samvinnu og
hagkvæmni.
Og enn um Íslandsstofu. Lögin sem sett voru
2019 með það að markmiði að auka samstarf
hennar og ráðuneytisins um markaðs- og kynn-
ingarmál erlendis í þágu íslensks atvinnulífs
hafa í för með sér samlegð sem bæði eflir þjón-
ustu og eykur skilvirkni. Þá er sameining Þró-
unarsamvinnustofnunar og aðalskrifstofu utan-
ríkisráðuneytisins frá 2016 að fullu komin til
framkvæmda en markmiðið var að ná fram
betri nýtingu á mannauði, þekkingu og fjár-
munum.
Ráðdeildin ríkir
Of langt mál yrði að gera grein fyrir öllu sem
gert hefur verið til þess að auka skilvirkni og
hagkvæmni utanríkisþjónustunnar á und-
anförnum árum en 150 aðgerðir sem kynnar
voru í skýrslunni „Utanríkisþjónusta til fram-
tíðar“ og miðuðu að því að ná fram hagræðingu
og bættum rekstri ráðuneytisins hafa nú allar
verið innleiddar.
Mikilvægt er að áfram verði hugað að því að
skipulag og framkvæmd utanríkisþjónustunnar
endurspegli ráðdeild í rekstri, sé í samræmi við
áherslur og hagsmuni Íslands á hverjum tíma
og búi yfir sveigjanleika til þess að bregðast við
óvæntum atburðum. Þannig þjónum við hags-
munum bæði atvinnulífs og borgaranna sem
allra best.
Hagkvæmni og ráðdeild er leiðarljósið
Eftir Guðlaug Þór Þórðarson »Utanríkisþjónustan hefur
haft að leiðarljósi aukna
hagkvæmni án þess að það komi
niður á möguleikum til þess að
sinna lögbundnum verkefnum.
Höfundur er utanríkis- og þróunar-
samvinnuráðherra
Guðlaugur Þór
Þórðarson
„Pólitíska andrúms-
loftið er á sumri þessu
vægast sagt þrungið tals-
verðri spennu. Í sam-
tölum láta menn und-
antekningalítið í ljós
verulega þreytu í garð
stjórnmálaflokkanna og
stjórnmálamannanna, og
margir þeirra, sem af-
skipti hafa haft af flokk-
unum, boða nú afskipta-
leysi sitt af flokksstarfi.
Eigi þetta við rök að
styðjast, er ljóst, að
stjórnmálaflokkarnir og
stjórnmálamennirnir
valda ekki sínu veiga-
mikla hlutverki í þjóð-
félaginu.“
Með þessum orðum
hófst ítarleg blaðagrein
sem Ármann Sveinsson
lögfræðinemi skrifaði í
Morgunblaðið í ágúst
1968 undir yfirskriftinni:
Staðnað stjórnmálalíf. Í
greininni leitaði hann
skýringa á þreytu og
leiða sem honum fannst einkenna
stjórnmálin. Í aðdraganda kosninga í
haust eru hugleiðingar Ármanns holl
lesning, þótt yfir hálf öld sé liðin og þrjú
ár betur frá því að hann setti þær á blað.
Ármann Sveinsson hefði orðið 75 ára
14. apríl næstkomandi en hann lést úr
heilablóðfalli á heimili sínu aðeins 22 ára
– nokkrum mánuðum eftir að hann
skrifaði umrædda grein. Ármann vakti
strax athygli sem rökfastur hugsjóna-
maður og þrátt fyrir ungan aldur hafði
hann mikil áhrif meðal jafnaldra sinna
en ekki síður á þá eldri í Sjálfstæðis-
flokknum. Í málflutningi var hann rök-
fastur, ákveðinn og mikill baráttumað-
ur, en alltaf af drengskap. Ármann naut
mikils trausts félaga sinna og gekk að
öllum verkefnum með dugnaði og
atorku.
Í minningargrein um Ármann segir
Friðrik Sophusson svo:
„Ármann Sveinsson var hugsjóna-
maður, sem með hugsjónum sínum og
athafnaþrá gæddi umhverfi sitt lífi. Um
hann lék jafnan ferskur blær og stund-
um stormsveipir, eins og oft vill verða
um menn, sem eru fastir fyrir og kaupa
ekki fylgi á kostnað hugsjóna sinna.
Hann var afburða vinsæll í vinahópi og
virtur af andstæðingum. Jafnframt því
að eiga glæstar hugsjónir var Ármann
raunsær baráttumaður, sem var ákveð-
inn í því að gera hugsjónir sínar að
veruleika. Vandaður undirbúningur,
auk staðgóðrar þekkingar á íslenskum
hagsmunum og þjóðlífi, var ávallt
grundvöllur undir baráttu hans fyrir
bættu þjóðfélagi. Hann var
sívinnandi og óþreytandi
og missti aldrei sjónar á
markmiðinu. Þeir, sem
börðust með honum og
undir forystu hans, gátu
ætíð vænst árangurs.“
Óglögg skil
Ármann benti á að
stjórnmál í löndum Vestur-
Evrópu hefðu þróast
undanfarna áratugi með
þeim hætti að skil milli
stefnu stjórnmálaflokka
hefðu orðið óskýrari. Sama
þróun hefði átt sér stað á
Íslandi: „Afleiðing hinna
óglöggu skila er sú, að kjós-
endur eiga æ örðugra með
að finna forsendur fyrir
stuðningi sínum við einn
flokk öðrum fremur. Á
þetta einkanlega við yngstu
kjósendurna, hinir eldri
halda sig í viðjum vanans
við „sinn gamla flokk“. Við
aðstæður þessar verður yf-
irbragð stjórnmálanna lág-
kúrulegt, baráttan virðist
standa um tyllistöður og
aðstöðu, en ekki um
grundvallaratriði stjórnmálanna.“
Ádeila Ármanns er ekki ósvipuð
þeirri gagnrýni sem sá er hér skrifar
hefur sett fram á síðustu árum. Í pistli
hér í Morgunblaðinu í júní 2014 hélt ég
því fram að verið væri að gera hugsjónir
hornreka – að hugmyndabarátta væri
fórnarlamb teknókrata og samræðu-
stjórnmála. Skilin milli stjórnmála-
flokka væru að þurrkast út en innihalds-
laust hjal tekið við: „Frambjóðendur
forðast hugsjónir en bjóða þess í stað
upp á „praktískar lausnir“, skemmtileg-
heit og samtal. Átök hugmynda eru af
hinu vonda.“
Ármann hélt því fram að sjálfstæðir
og sterkir einstaklingar væru fáir á vett-
vangi stjórnmálanna. Undantekn-
ingalítið væri þingmönnum „tamast að
feta troðna stigu, en hætta sé ekki út á
ónumið land. Vekja þeir því hvorki
áhuga né hrifningu á málefnum sínum
eða sjálfum sér“. Og ekki var hann hrif-
inn af umræðum í þingsal sem ættu „lík-
lega drjúgan þátt í þreytu manna og
áhugaleysi á núverandi stjórnmálalífi
enda málflutningur með þeim hætti, að
hann þroskar ekki dómgreind manna til
að greina mun á réttu og röngu“.
Síðar skrifaði Ármann: „Stórhugur,
þróttur og hugsjónaauðgi þingmanna
sýnist almennt ekki til skiptanna. Tök
þeirra á viðfangsefnum líðandi stundar
eru og ekki til að hafa fyrir öðrum. Tím-
inn flýgur, og nýir tímar krefjast nýrrar
hugsunar og breyttra vinnubragða.“
Ármann gangrýndi valdasamþjöppun
innan stjórnmálaflokkanna. Minni þátt-
taka flokksfólks í starfi þeirra hefði gert
það að verkum að flokkarnir „hafa
þrengst og veikst og orðið ófærari til að
gegna því hlutverki að vera vettvangur
fólksins“. Í huga Ármanns var þessi
þróun áhyggjuefni því þar með hefði
„meiður lýðræðisins því særst“ en
„meiður flokksforysturæðis vaxið“.
Mikilvægi stjórnmálaflokka
Þrátt fyrir gagnrýni á stjórnmála-
flokkana var Ármann sannfærður um
mikilvægi þeirra: „Þar sem hlutverk
stjórnmálasamtaka er að vera vett-
vangur borgaranna til skoðanaskipta,
skoðana- og stefnumótunar, þá er lýð-
ræðinu nauðsyn, að borgararnir, ekki
síst unga fólkið, forðist þau ekki, heldur
hafi þann metnað að frjóvga og end-
urnýja stefnu þeirra og starfshætti og
stofna til nýrra samtaka, er verandi
samtök fullnægja ekki kröfum þeirra.“
Þessi brýning Ármanns á sér sam-
hljóm í boðskap Bjarna Benediktssonar
eldri í ávarpi 17. júní 1969. Bjarni hvatti
landsmenn til virkrar þátttöku í þjóðlíf-
inu með þessum orðum: „Menn koma
engu góðu til vegar, nema þeir séu sjálf-
ir virkir þjóðfélagsþegnar, geri upp eig-
in hug, þori að hugsa sjálfstætt, fylgja
hugsun sinni eftir og átti sig á því, að
fátt næst fyrirhafnarlaust. Menn verða í
senn að nenna að leggja á sig hugsun og
vinnu, ef þeir í raun og veru vilja knýja
fram þær umbætur, er löngun þeirra
stendur til.“
Í viðtali við Morgunblaðið í tilefni af
75 ára afmæli Sjálfstæðisflokksins sagði
Davíð Oddsson, þáverandi formaður, að
flokkurinn væri ekki til fyrir sjálfan sig
og „ef hann höfðar ekki til fólksins í
landinu á hann engan tilverurétt“.
Forystumenn Sjálfstæðisflokksins
hafa því alltaf lagt ríka áherslu á að
virkja almenning til þátttöku í þjóðmál-
um og ekki síst í starfi flokksins. Þeir
hafa gert sér góða grein fyrir því að
áhugaleysi um stjórnmál leiðir hægt og
bítandi til þess að stjórnmálaflokkar
veslast upp og deyja. En áhuginn kvikn-
ar ekki nema hugmyndafræðin sé skýr
og kjósendur geti gert sér skýra grein
fyrir því fyrir hverju er barist og af
hverju.
Í aðdraganda alþingiskosninga í
haust er ádrepa Ármanns Sveinssonar
jafn nauðsynleg og fyrir 53 árum, ekki
síst fyrir okkur sem berjumst undir
merki Sjálfstæðisflokksins. En stjórn-
arandstaðan gæti einnig haft gott af því
að lesa skrif Ármanns, sem lagði
áherslu á að lýðræðinu væri það nauð-
synlegt „að fleiri en eitt afl keppi um
áhrif á vettvangi þjóðmálanna. Ónýt
stjórnarandstaða í nærfellt áratug á
sinn þátt í flokkspólitískri deyfð í land-
inu.“
Eftir Óla Björn
Kárason
» Þrátt fyrir
gagnrýni var
Ármann sann-
færður um mik-
ilvægi stjórn-
málaflokka enda
hlutverk þeirra
„að vera vett-
vangur borg-
aranna til skoð-
anaskipta“.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Stöðnun leiðir af sér áhugaleysi
Alger umbylting
er að verða í sam-
göngum í heim-
inum. Líkt og þeg-
ar snjallsímar
opnuðu nýjar vídd-
ir er snjallvæðing
farartækja mikið
framfaraskref. Á
sama tíma eru
orkuskiptin að
verða hraðar en
úrtölufólk taldi mögulegt. Tækn-
in opnar tækifæri: Steve Jobs í
gær. Elon Musk í dag. Engin
þjóð hefur betri möguleika á að
nýta hreina orku í samgöngum
en Íslendingar. Við ruddum
brautina í orkuskiptum þegar við
fórum úr kolakyndingu í hita-
veitu fyrir tæpum hundrað árum.
Það var mikið framfaraskref. Í
vaxandi mæli nýtir almenningur
sér hreina raforku til að komast
á milli staða. Hjólreiðar af öllum
gerðum eru í miklum vexti. Bæði
hefðbundin hjól, rafmagnshjól og
rafskútur. Þessi vinsæli og heil-
brigði fararmáti er valkostur í
borginni sem hefur sannað sig.
Það er okkar hlutverk sem sitj-
um í borgarstjórn að tryggja
sem best tækifærin sem felast í
nýrri tækni.
Orð og efndir
Af og til koma upp hugmyndir
um lestarsamgöngur, en ein slík
var notuð til flutninga á grjóti í
fyrri heimstyrjöldinni niður úr
Öskjuhlíð. Hugmyndir um flug-
lest til Keflavíkur og „léttlestir“ í
Reykjavík hafa ekki komist á
flug. Á síðasta ári taldi formaður
skipulags- og samgönguráðs
Reykjavíkur rétt að skoða enn og
aftur lestarsamgöngur. Nú
vegna kórónufaraldursins og
loftslagsbreytinga. Vandinn við
óraunhæfar hugmyndir eins og
þessar er að þær tefja raunhæfar
lausnir. Á sama tíma og verið er
að kynna þunglamalega og rán-
dýra útgáfu af borgarlínu er ekki
til fjármagn til að kaupa nýja
vagna fyrir Strætó. Hvað þá að
bæta leiðakerfið! Á meðan um-
samdar framkvæmdir á úrbótum
við Bústaðaveg og Arnarnesveg
eru látnar bíða er verið að lofa
dýrum lausnum sem seint verða.
Eða aldrei. Við sjálfstæðismenn
styðjum samgöngur fyrir alla
ferðamáta. Við greiddum at-
kvæði með því að auka tíðni
strætó á helstu leiðum strax í
upphafi þesa kjörtímabils. Þrátt
fyrir samþykkt
borgarstjórnar hef-
ur þessi breyting
ekki komið til fram-
kvæmda. Og er ekki
á dagskrá.
Bætum sam-
göngur
Nú þegar frum-
drög að borgarlínu
eru í kynningarferli
hefur komið fram
vel rökstudd gagn-
rýni á útfærsluna. Sú leið að taka
akreinar úr almennri umferð
undir sérrými borgarlínu hefur
mætt mikilli andstöðu, enda
myndi slík ráðstöfun þrengja að
umferð þvert á vilja Alþingis og
þvert á skilning íbúa. Það er því
einboðið að útfærslan verði end-
urskoðuð. Bent hefur verið á að
unnt er að koma upp hrað-
vagnakerfi sem er hagkvæmara
en þung borgarlína, tekur ekki
akreinar frá almennri umferð og
kæmi mun fyrr til framkvæmda.
Því ekki að skoða slíkar lausnir?
Þá hafa komið fram efasemdir
um að stórir vagnar séu lausn
framtíðarinnar. Einstaklings-
miðuð þjónusta er leiðarstef
samtímans. Stórir vagnar fyrir
160 manns kunna að henta vel í
fjölmennum borgum Asíu og
Suður-Ameríku, en í Reykjavík
er það tíðni ferða, áreiðanleiki og
það að komast alla leið sem
skiptir öllu máli. Þá orkar kostn-
aður upp á hundrað milljarða tví-
mælis þegar ávinningurinn er
óljós. Flestir vita að unnt er að
stórminnka umferðartafir í
Reykjavík með því að snjallvæða
umferðarljósin. Það er arðbær
fjárfesting. Sama er að segja um
þyngstu og slysamestu gatna-
mótin. Svo ekki sé minnst á
Sundabraut sem er sjálfbær
framkvæmd. Það er ótrúverðugt
að lofa risaframkvæmdum sem
ekki eru fjármagnaðar en van-
rækja á sama tíma lágmarks-
þjónustu Strætó. Efna ekki eigin
samþykktir. Lausnin er að nýta
tæknina og horfa raunsætt til
framtíðar. Þannig komumst við
alla leið.
Eftir Eyþór
Arnalds
» Við sjálfstæðis-
menn styðjum
samgöngur fyrir alla
ferðamáta.
Eyþór Arnalds
Höfundur er oddviti
sjálfstæðismanna í borgarstjórn.
Að komast alla leið