Fréttablaðið - 17.07.2021, Blaðsíða 20

Við þurfum
að skoða
rætur
hatursins
og hvernig
við getum
barist gegn
öfgahyggju
án ofbeldis.
Næstkomandi fimmtudag eru
tíu ár liðin frá hryðjuverka-
árásunum í miðborg Oslóar
og í Útey, sumardvalar stað
ungliðahreyfingar norska
Verkamannaflokksins. Sendi-
herra Noregs hér á landi, Aud
Lise Norheim, segir samtalið
sem nú á sér stað nauðsynlegt
uppgjör.
„Nú þegar tíu ár eru liðin er rétti
tíminn fyrir alla, bæði ráðamenn
og aðra, að horfa til baka og skoða
hvernig við brugðumst við. Þá er
ýmislegt sem kemur í ljós að ekki
var hugsað út í. AUF, ungliðahreyf-
ing norska Verkamannaflokksins
sem ráðist var gegn, var að miklu
leyti ein látin vinna úr eftirmálum
þessa harmleiks innan sinna raða,“
segir Aud Lise.
„Nú í sumar hafa komið út
þónokkrar bækur, sumar skrifaðar af
eftirlifandi fórnarlömbum, aðrar af
sagnfræðingum. Gegnumgangandi
er sú staðreynd að skotmark hryðju-
verkamannsins var stjórnkerfið, sem
á þeim tíma var leitt af Jens Stolten-
berg og Verkamannaflokknum.“
Aud Lise minnist orða Stolten-
bergs um að þjóðin myndi aldrei
gleyma og aldrei leyfa hatrinu að
sigra.
„Nokkrum dögum eftir árásina
mætti fjöldi fólks í miðborg Osló
með rósir og ástin var allsráðandi.
En smátt og smátt má segja að sú
tilf inning hafi horfið. Tónninn
breyttist og mátti jafnvel heyra
ásakanir um að Verkamannaflokk-
urinn, og sérlega ungliðahreyfing-
in, væri að nota harmleikinn sér til
pólitísks framdráttar, til að afla sér
stuðnings.“
Einn sagnfræðinganna benti í
bók sinni á erfiða stöðu Jens Stol-
tenbergs á þessum tíma. „Hann
var forsætisráðherra landsins en
jafnframt formaður Verkamanna-
flokksins, sem var skotmark árás-
arinnar. Hann stóð frammi fyrir
því að þurfa að sameina þjóðina
og átti því erfitt með að benda á
að þetta væri árás á lýðræðislegt
kerfi Noregs. Umræðan í dag snýst
um það hvernig samtalið er, hvaða
orðalag við notum og hvað er sam-
þykkt í þeim efnum, en það hefur
tekið tíu ár að komast þangað. Við
þurfum að skoða rætur hatursins
og hvernig við getum barist gegn
öfgahyggju án of beldis.“
Vinir mínir áttu börn þarna
Aud Lise segir Stoltenberg hafa
staðið sig vel í gríðarlega erfiðum
aðstæðum. „Sjálfur þekkti hann
fjölmörg fórnarlömb og hafði stuttu
áður heimsótt Útey, þar sem hann
nánast ólst upp. Flestir Norðmenn
þekktu einhvern sem árásin snerti
beint. Börnin mín áttu vini þarna
og vinir mínir áttu börn þarna svo
þetta snerti okkur öll. Sú afstaða
forsætisráðherra að leggja áherslu
á ástina og að hatrið fengi ekki að
sigra, var hárrétt á þessum tíma-
punkti. En því miður breyttist eitt-
hvað og okkur tókst ekki að fram-
lengja þá hugsjón og hægra öfgafólk
náði að yfirtaka umræðuna. Frá
því heyrðist að fórnarlömb árásar-
innar notuðu „Úteyjar-spilið“. Þetta
heyrðist bæði frá háttsettum stjórn-
málamönnum og í athugasemda-
kerfum á samfélagsmiðlum.“
Lise segir fólk ekki hafa verið
undirbúið undir þann viðsnúning
og ekki verið tilbúið í samtalið.
„Verkamannaflokkurinn vildi gæta
þess að móðga engan í samtalinu í
kjölfarið, enda mikilvægt að halda
því á lofti að Noregur hafi allur
verið skotmarkið. Að þessu leyti
var f lokkurinn skilinn eftir einn
með þennan vanda. Samtalinu var
í raun snúið við og það var ung-
mennahreyfingin, sem varð fyrir
árásinni, sem þurfti að gæta þess að
móðga ekki þá sem ásökuðu hana
um að nota árásina sér til pólitísks
Nauðsynlegt uppgjör tíu árum síðar
Aud Lise Norheim, sendiherra Nor-
egs á Íslandi. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
Viðbragðsaðilar við Útey þar sem Anders Breivik gekk um og myrti 69 ungmenni og særði fjölmörg til viðbótar. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Rósum var dreift víða vikurnar eftir hryðjuverkin til minningar um fórnarlömbin og urðu ein-
hvers konar tákn um ástina, sem áhersla var lögð á að skyldi sigra hatríð. FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Minnisvarði hefur verið reistur í Útey með nöfnum allra
þeirra 69 sem létu lífið í hryðjuverkunum árið 2011.
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
framdráttar. Og þetta er að koma
upp á yfirborðið núna.“
Lise segir þennan föstudagseftir-
miðdag greyptan í minnið. „Ég var
á leið um borð í ferju þegar ég heyri
háværa sprengju. Ég hef aðallega
verið í verkefnum í Mið-Austur-
löndum svo ég þekki sprengju-
dyn þegar ég heyri hann. Það var
stormur úti, en ég vissi vel að þetta
var ekki þruma.“
Lise segist f ljótlega hafa heyrt af
sprengingunni við stjórnarráðs-
byggingarnar og í framhaldi heyrt
af árásinni í Útey og kemst við þegar
hún rifjar upp atburði dagsins.
„Þær hryðjuverkaárásir sem orðið
hafa í Noregi hafa allar verið fram-
kvæmdar af hægri öfgamönnum og
það er mikilvægt að horfa til þess og
taka endurteknar árásir á borgara-
leg réttindi og lýðræði alvarlega.“
Mikilvægasta samtalið
Lise segir árásirnar hafa breytt
þankagangi Norðmanna. „Við vitum
að við erum ekki lítið eyland í norðri
þar sem ekkert svona getur gerst. En
það er eins og við höfum þurft þessi
tíu ár til að skoða hvernig við tók-
umst á við þetta og hvað hefði mátt
betur fara. Við þurftum auðvitað að
skoða alla viðbragðsferla, en einnig
hvað má gera til að koma í veg fyrir
að slík hugmyndafræði grasseri. Nú
er það mikilvægasta samtalið.“
Eftirlifandi fórnarlömb eru enn
að kljást við heilsufarsleg vanda-
mál tengd árásinni, enda voru
þetta börn. Við höfum lært að það
tekur tíma að vinna úr þessu og við
þurfum kerfi sem heldur utan um
þetta fólk til lengri tíma litið, það
dugir ekki að bjóða þessu fólki fría
sálfræðiaðstoð í eitt ár eða svo.“
Lesa upp hvert nafn árlega
Við stjórnarráðsbyggingarnar í Osló
verður athöfn á fimmtudaginn þar
sem ráðamenn koma saman ásamt
eftirlifandi fórnarlömbum. Lesin
verða upp nöfn hinna látnu, fyrst
þeirra átta sem létust við stjórnar-
ráðsbyggingarnar og svo þeirra 69
sem voru myrt í Útey. Eins verður
athöfn í Dómkirkju Oslóar, sem
lék stórt hlutverk á þessum erfiðu
tímum þegar fólk kom saman þar.
Athöfn verður jafnframt í Útey þar
sem fórnarlömb, aðstandendur og
björgunaraðilar, margir hverjir
nágrannar eyjunnar, koma saman.
Aud Lise segir að undanfarinn
áratug hafi skapast sú hefð að lesa
upp nöfn allra þeirra sem létust í
árásunum, bæði í Osló og í Útey,
og sé alltaf um magnaða stund að
ræða.
Hér í Reykjavík er minnislundur
í Vatnsmýrinni þar sem eru þrír
bekkir sem á eru letruð orðin:
Aldrei gleyma, á íslensku, norsku
og ensku. Þar er ætlunin að efna til
samverustundar klukkan hálf fimm
á fimmtudaginn. Jafnframt verður
kvikmyndin 22. júlí, sem fjallar um
hryðjuverkaárásina, sýnd í Bíó Para-
dís sama kvöld og á Rúv á föstudags-
kvöldið. „Þetta er mynd sem maður
verður að sjá með öðrum, enda erfið
áhorfs.“ n
Myrti sjötíu og sjö manns og hlaut tuttugu og eins árs fangelsisdóm
Þann 22. júlí 2011 sprakk sprengja
við stjórnarráðsbyggingarnar í mið-
borg Osló ar. Skömmu síðar hóf maður
dulbúinn sem lögregluþjónn skotárás
á sumardvalarstað ungliðahreyfingar
norska Verkamannaflokksins í Útey í
nágrenni Oslóar. Alls létust 77 manns í
árásunum sem Anders Behring Breivik
var handtekinn fyrir og játaði á sig. Átta
manns létust í sprengingunni í Osló
og 69 ungmenni voru myrt í Útey, en
talið er að um 700 manns hafi þar verið
samankomin. Breivik hlaut 21 árs fang-
elsisdóm, með möguleika á framleng-
ingu ef hann er enn talinn hættulegur að
afplánun lokinni.
20 Helgin 17. júlí 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ