Morgunblaðið - 28.05.2021, Side 34

34 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MAÍ 2021
Íslenskar ríkis-
stofnanir þurfa að
sinna því hlutverki
sem þeim ber sam-
kvæmt gildandi lög-
um á hverjum tíma.
Líkt og aðrar skipu-
lagsheildir þurfa
stofnanirnar jafn-
framt að laga sig að
þörfum viðskiptavina
sinna, halda í við
tækniþróun, stjórna sínum auð-
lindum og í stuttu máli að ná sín-
um markmiðum í starfsemi.
Hver stofnun þarf því að spila
vel úr þeim fjármunum sem hún
hefur til umráða og ná fram hag-
kvæmni á sama tíma og kröfur um
þjónustu verða síst minni. Til þess
að ná þessu fram þurfa að vera til
staðar hæfir stjórnendur og
starfsfólk og viðeigandi stjórn-
skipulag með sterku innra eftirliti,
þar sem góðir stjórnarhættir eru
viðhafðir og áhættu er stýrt. Innri
endurskoðun hefur eftirlit með því
að þessi markmið náist.
Hættan á sviksemi
Af og til koma fram fréttir í fjöl-
miðlum um sviksemi í opinberum
stofnunum og algengustu sögurnar
eru um stofnanir þar sem hægt er
að sækja um greiðslur af ein-
hverjum toga, þegar óprúttnir að-
ilar sjá sér hag í því að svíkja út
fjármuni með því að notfæra sér
veikleika í innra eftirliti viðkom-
andi stofnunar. Skemmst er að
minnast dansks hneykslismáls frá
árinu 2018 þegar Britta Nielsen,
starfsmaður dönsku félagsþjónust-
unnar, hafði dregið sér 115 millj-
ónir danskra króna, um 2,1 millj-
arð íslenskra króna, frá danska
ríkinu á árunum 1997-2018 án þess
að það uppgötvaðist og komu í ljós
mjög alvarlegar brotalamir í innra
eftirliti stofnunarinnar í kjölfarið.
Nú á tímum Covid-19 hafa
ákveðnar opinberar stofnanir á Ís-
landi fengið aukið hlutverk í því að
veita ívilnun til viðeig-
andi aðila, sem við-
brögð við Covid-19, og
má þá helst nefna
Vinnumálastofnun og
Skattinn. Um leið
þarf að tryggja sem
best tryggt eftirlit hjá
viðkomandi stofn-
unum um að leik-
reglum sé fylgt í einu
og öllu. Innri endur-
skoðunarúttektir leika
lykilhlutverk í því að
fyrirbyggja að svik-
semi eða mistök eigi sér stað.
Orðsporsáhætta
Annað mikilvægt atriði, þar sem
geta vaknað spurningar um orð-
spor opinberrar stofnunar, er
spurningin um hagsmunaárekstra
og siðareglur. Þar hefur innri end-
urskoðun eftirlit með því að til
staðar séu hæfilegar fyrirbyggj-
andi aðgerðir til að sporna við að
hagsmunaárekstrar verði og einn-
ig því að til staðar séu ferlar sem
tryggja viðeigandi viðbrögð og eft-
irfylgni, ef upp koma hagsmuna-
árekstrar.
Innri endurskoðun
opinberra stofnana
Ofangreind upptalning er alls
ekki tæmandi um þau markmið
ríkisstofnana sem innri endur-
skoðun getur stuðlað að. Innri
endurskoðun veitir óháða og hlut-
læga staðfestingu og ráðgjöf, sem
ætlað er að vera virðisaukandi og
bæta rekstur fyrirtækja, stofnana
og félagasamtaka. Með kerfis-
bundnum og öguðum vinnubrögð-
um leggur innri endurskoðun mat
á og bætir virkni áhættustýringar,
eftirlits og stjórnarhátta og stuðl-
ar þannig að því að fyrirtæki,
stofnanir og félagasamtök nái
markmiðum sínum.
Lög um opinber fjármál kveða á
um að opinberar stofnanir, þ.e.
ríkisaðilar A- hluta, skuli fram-
kvæma innri endurskoðun á
grundvelli reglugerðar sem ráð-
herra setur, þar sem fjalla skuli
um fyrirkomulag innri endurskoð-
unar, verklagsreglur, skráningu
verkferla, viðmið um góða starfs-
hætti og mat á megin-
áhættuþáttum rekstrar. Þrátt fyr-
ir framangreint lagaákvæði hafa
enn sem komið er aðeins fáar slík-
ar stofnanir sett á fót innri endur-
skoðun. Mögulega spilar þar inn í
að enn, rúmlega 5 árum eftir að
lögin voru sett, hefur áðurnefnd
reglugerð ekki verið birt.
Hagkvæm lausn
Innri endurskoðun þarf ekki
endilega að vera kostnaðarsöm
eining. Ekki er endilega nauðsyn-
legt að setja strax á fót stóra fjár-
freka deild sem sinnir þessu hlut-
verki innan stofnunarinnar heldur
eru til staðar hér á Íslandi sér-
fræðingar og ráðgjafarfyrirtæki
sem sérhæfa sig í innri endur-
skoðun og hafa áralanga reynslu
af innri endurskoðun fyrirtækja í
útvistun. Slíkir sérfræðingar geta
aðstoðað opinberar stofnanir við
að sinna innri endurskoðun ásamt
því að aðstoða við að setja á fót
innri endurskoðun. Þannig er
hægt að byrja smátt og skoða ein-
ungis aðalatriðin, með það í huga
að útvíkka innri endurskoð-
unarstarfsemina síðar.
Af hverju innri endurskoðun
hjá ríkisstofnunum?
Eftir Sif
Einarsdóttur » Í þessari grein er
fjallað um nauðsyn
innri endurskoðunar hjá
ríkisstofnunum, en ís-
lenskar ríkisstofnanir
þurfa að sinna því hlut-
verki sem þeim ber
samkvæmt gildandi lög-
um á hverjum tíma.
Sif Einarsdóttir
Höfundur er löggiltur endurskoðandi
og eigandi hjá Deloitte og sinnir innri
endurskoðun fyrirtækja í fjölbreyttri
starfsemi, meðal annars opinberra
fyrirtækja.
N Ý F O R M
H Ú S G A G N A V E R S L U N
Strandgötu 24 | 220 Hafnarfjörður | Sími 565 4100 | nyform.is
Mikið úrval af HVÍLDARST
með og án rafmagns lyftibú
Komið og
skoðið úrvalið
ÓLUM
naði
Til að skapa sátt um
sjávarútveg á Íslandi
verðum við að vera
tilbúin að skoða með
opnum hug hvaða val-
kosti við höfum. Við
getum ekki eingöngu
einblínt á upphæðir
skatta og gjalda, meira
þarf að koma til. Það er
orðið ljóst að nokkurs
konar sátt er orðin um
veiðigjöld en ógagnsætt kerfi og
ódýr pólitík hefur haldið áfram
ýfingum og deilum um hvað sé rétt-
látt.
Kvótakerfið breytti ósjálfbærri
atvinnugrein í sjálfbæra þar sem
mikill hagnaður getur orðið. Það er
jákvætt, enda viljum við að undir-
stöðuatvinnugrein landsins skili
arði. Það er þó langt í frá að sátt sé
um sjávarútveg. Það er rétt að hafa
í huga að gagnrýni á kvótakerfið og
sjávarútveginn kom til löngu áður
en hin svokallaða skæruliðadeild
Samherja var opinberuð með þeim
hætti að öllum ofbýður.
Þegar kvótakerfinu var komið á
hafði sjávarútvegurinn á Íslandi
verið í verulegum vandræðum lengi.
Í raun var það ekki fyrr en vinstri-
stjórn Steingríms Hermannssonar
lagði fram frumvarp um framsal á
kvóta sem sjávarútvegurinn sá al-
mennilega til sólar. Það var góð og
rétt ákvörðun hjá þeirri ríkisstjórn
og því þingi.
Það eru þó 30 ár síðan og við
þurfum að stíga ný skref. Við höfum
ekki endurskoðað kerfið í grundvall-
aratriðum síðan þá. Nokkur atriði
blasa við, ótal margt hefur breyst í
viðskiptalífinu á þrjátíu árum. Kraf-
an um gagnsæi er orðin miklu sterk-
ari og hreinlega nauðsynleg, skil-
greiningar um tengda aðila þarf að
endurskoða og breyta þarf ákvæð-
um um hámarksaflahlutdeild.
Krafa um gagnsæi
Ein leið sem líkleg væri til að
auka sátt um sjávarútveginn á Ís-
landi er sú að lækka hámarksafla-
hlutdeild óskráðra fyrirtækja en um
leið leyfa skráðum félögum sem lúta
aðhaldi og gagnsæiskröfu aðallista
Kauphallarinnar að halda 12% há-
markinu eða hækka það. Um leið
þyrfti að setja skýrar reglur um
hvað teljist tengdir aðilar og jafnvel
setja kvaðir um að hluti bréfa félag-
anna þurfi að vera í
dreifðri eign sam-
kvæmt fyrirframskil-
greindu lágmarki.
Þannig yrði eina
leiðin fyrir sjávar-
útvegsfyrirtæki til að
ná verulegri stærð-
arhagkvæmni að vera
í dreifðari eignaraðild
en nú er og lytu þau
þá síður duttlungum
eða ákvörðunum ein-
staka eigenda.
Með því að setja inn hvata fyrir
sjávarútvegsfyrirtæki til að lúta
gagnsæiskröfum og aðhaldi hluta-
bréfamarkaðarins er komin leið fyr-
ir almenning til að vera frekari þátt-
takendur í sjávarútvegi, annaðhvort
með beinum hætti á hlutabréfa-
markaði eða í gegnum lífeyrissjóði.
Það tengir fólk betur við afkomu
sjávarútvegsins og hagsmunir fyr-
irtækjanna og almennings færu bet-
ur saman.
Skráð félög í Kauphöll þurfa skv.
lögum að gera grein fyrir stefnu í
umhverfismálum og samfélags-
ábyrgð. Það er nokkuð sem fleiri
fyrirtæki mættu reyndar tileinka
sér. Þá gera sömu lög kröfu um að
skráð félög geri grein fyrir stefnu í
mannréttindamálum og hvernig
spornað er við spillingar- og mútu-
málum.
Sjávarútvegur á Íslandi er senni-
lega einn sjálfbærasti í heimi og á
að vera stolt lands og þjóðar. Til að
svo megi verða þurfa að verða
breytingar. Atburðir síðustu daga
og missera sýna það bersýnilega.
Við þurfum að vera opin fyrir breyt-
ingum, opin fyrir að bæta undir-
stöðuatvinnuveginn og opin fyrir að
gera Ísland betra.
Eftir Friðjón R.
Friðjónsson
» Lækkum hámarks-
aflahlutdeild
óskráðra fyrirtækja en
leyfum skráðum fé-
lögum sem lúta aðhaldi
og gagnsæiskröfu
Kauphallar að njóta
stærðarinnar.
Friðjón R. Friðjónsson
Höfundur er framkvæmdastjóri og
frambjóðandi í prófkjöri Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík.
fridjon@kom.is
Gagnsær sjávar-
útvegur í sátt
Allt um sjávarútveg