Morgunblaðið - 28.05.2021, Blaðsíða 30

30 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MAÍ 2021
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Utanríkisráðherrar sjö helstu iðn-
ríkja heims kröfðust þess í gær að
stjórnvöld í Hvíta-Rússlandi slepptu
blaðamanninum Roman Protasevich
úr haldi skilyrðislaust og án tafar. Þá
bæri stjórnvöldum þar að sleppa úr
haldi öllum blaðamönnum og sam-
viskuföngum.
Protasevich var handtekinn á
sunnudaginn í Minsk, höfuðborg
Hvíta-Rússlands, eftir að farþega-
flugvél hans, sem var á leiðinni til
Litháens, var neydd til lendingar þar.
Foreldrar Protasevich, Dmitrí og
Natalía, biðluðu í gær til ríkja heims
um að gera allt sem í þeirra valdi
stæði til þess að fá son þeirra lausan
úr haldi. Foreldrarnir, sem töluðu á
sérstökum blaðamannafundi í Varsjá,
hafa ekki heyrt í syni sínum síðan
hann var handtekinn. Dmitrí sagði
son sinn hörkutól, sem hefði ávallt
barist fyrir réttlætinu.
Josep Borrell, utanríkismálastjóri
Evrópusambandsins, sagði í gær að
aðildarríki þess væru að íhuga sér-
tækar refsiaðgerðir vegna málsins
sem myndu beinast að helstu útflutn-
ingsvörum Hvíta-Rússlands, þar á
meðal pottösku.
Þá væri einnig til skoðunar að
bæta fleiri hvítrússneskum embætt-
ismönnum og stofnunum á svartan
lista, sem settur var á í fyrra vegna
hörku stjórnvalda gagnvart fólki sem
mótmælti meintum kosningasvikum
Alexanders Lúkasjenkós, forseta
landsins, í forsetakosningunum síð-
asta sumar. Nú þegar eru 88 hátt-
settir einstaklingar og sjö fyrirtæki á
listanum.
Borrell sagði við AFP-fréttastof-
una að Evrópuríkin væru hikandi
þegar kæmi að refsiaðgerðum, en nú
væri þörf á sterku svari gagnvart
Lúkasjenkó. Utanríkisráðherrar
sambandsins munu funda á morgun í
Lissabon, höfuðborg Portúgals. „Ég
tel ekki að það muni taka langan tíma
að komast að niðurstöðu. Ef við vilj-
um gera þetta getum við gert það
fljótlega,“ sagði Borrell.
Svetlana Tikhanovskaya, leiðtogi
stjórnarandstöðunnar í Hvíta-Rúss-
landi, kallaði eftir því að ríki heims
„sniðgengju“ stjórnvöld þar, en hún
hefur dvalið í Vilníus, höfuðborg
Litháens, í útlegð, undanfarið ár, eða
frá því að öryggissveitir Lúkasjenkós
brutu mótmælin gegn honum á bak
aftur.
Christophe Deloire, formaður
blaðamanna án landamæra, var á
ferðinni í Litháen í gær, og setti hann
þar fram kæru á hendur Lúkasjenkó
vegna framgöngu Hvít-Rússa við
handtökunar á Protasevich. Varaði
Deloire við því að réttindi blaða-
manna væru fótum troðin í Hvíta-
Rússlandi. „Við viljum senda merki
um að við styðjum blaðamenn í
Hvíta-Rússlandi,“ sagði Deloire.
ICAO skoðar aðgerðirnar
Alþjóðaflugmálastofnunin ICAO
hélt í gær sérstakan neyðarfund
vegna málsins, en fulltrúar Vestur-
veldanna í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna hvöttu til þess að stofnunin
skoðaði framferði stjórnvalda í Minsk
þegar þau neyddu flugvél Protase-
vich til lendingar. Stofnunin hefur
hins vegar engar heimildir eða mögu-
leika til þess að beita refsiaðgerðum
vegna málsins.
Málið hefur haft mikil áhrif á flug-
samgöngur innan Evrópusambands-
ins, þar sem evrópsk flugfélög hafa
hætt farþegaflugi til og frá Hvíta-
Rússlandi, og nokkur aðildarríki hafa
þar að auki bannað hvítrússneskum
flugfélögum að fljúga í sinni lofthelgi.
Austurríska flugfélagið Austrian
Airlines tilkynnti í gær að það hefði
frestað fyrirhuguðu flugi til Moskvu,
höfuðborgar Rússlands, þar sem
rússnesk flugmálayfirvöld hefðu ekki
heimilað þeim að breyta flugáætlun
sinni, svo að forðast mætti flug yfir
Hvíta-Rússland. Fordæmdi austur-
ríska utanríkisráðuneytið ákvörðun
Rússa.
Franska flugfélagið Air France til-
kynnti síðar um daginn að það hefði
frestað flugi milli Parísar og Moskvu
af sömu ástæðu.
Íhuga frekari refsiað-
gerðir gegn Hvít-Rússum
- G7-ríkin kalla eftir að Protasevich verði látinn laus úr haldi
AFP
Hvíta-Rússland Foreldrar Protasevich hafa miklar áhyggjur af syni sínum.
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Joe Biden Bandaríkjaforseti hefur
fyrirskipað leyniþjónustum vestra að
rannsaka uppruna kórónuveirunnar,
þar á meðal kenningu um að hún eigi
uppruna að rekja til veirurannsókn-
arstofnunar kínverskra stjórnvalda í
borginni Wuhan. Fyrstu viður-
kenndu sjúkdómstilfelli Covid-19
uppgötvuðust þar í grennd fyrir
rúmu einu og hálfu ári.
Forsetinn segir að leyniþjónustur
landsins séu ekki á einu máli um
hvort veiran hafi sloppið út af rann-
sóknarstofnuninni fyrir slysni eða
hvort menn hafi með einhverju móti
smitast af henni frá dýrum. Forset-
inn vill skýr svör við því hvort sé og
vill fá skýrslu um það innan þriggja
mánaða.
Upphaflega var tilgátu um að veir-
an ætti uppruna að rekja til rann-
sóknarstofnunarinnar vísað á bug
sem ómerkilegri samsæriskenningu
af nær öllum vísindamönnum, en síð-
astliðna daga hefur mörgum snúist
hugur, þar á meðal dr. Anthony
Fauci, helsta læknisfræðilegum
ráðunaut Bandaríkjaforseta, sem nú
segist ekki sannfærður um að veir-
una megi rekja til náttúrulegra or-
saka. Í nýjasta hefti bandaríska vís-
indaritsins Science birtist grein eftir
18 virta veirufræðinga og aðra sér-
fræðinga, þar á meðal Ralph Baric,
sem hefur unnið náið með Veirurann-
sóknastofnuninni í Wuhan, þar sem
þess var krafist að vísindasamfélagið
tæki tilgátuna alvarlega. Hver al-
menni fjölmiðillinn á fætur öðrum
hefur tekið undir það síðustu daga og
CNN greindi frá því í vikunni sem
nokkru hneyksli að Biden-stjórnin
hefði fyrr í ár stöðvað rannsókn utan-
ríkisráðuneytisins á þessum mögu-
lega uppruna veirunnar. Það eitt að
Donald Trump hefði imprað á tilgát-
unni í upphafi heimsfaraldursins úti-
lokaði ekki að hún væri rétt.
Leiksýning í Wuhan
Það er ögn kaldhæðnislegt, en
steininum var velt af stað á blaða-
mannafundi í Wuhan síðastliðinn
febrúar. Þar sat heill rannsóknar-
hópur vestrænna vísindamanna, sem
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO)
hafði sent til þess að leita af sér grun
um uppruna veirunnar, þægur undir
þriggja tíma áróðurskynningu um að
hver sem uppruni veirunnar nú væri,
þá væri hans alls ekki að leita í Veiru-
rannsóknarstofnuninni. Þessi 12
daga „rannsókn“ fólst í því að hóp-
urinn sat undir kynningum kín-
verskra kollega og framkvæmdi ná-
kvæmlega engar rannsóknir sjálfur,
fékk engin gögn að skoða. Samt voru
þessi málalok kynnt eins og þar væri
um lærða niðurstöðu WHO að ræða.
Fjölmiðlum var sagt að tilgátan
um veiruleka væri einstaklega ólík-
leg og yrði ekki rannsökuð frekar,
vegna þess að yfirmenn við Veiru-
rannsóknarstofnunina hefðu sagt
það. Hins vegar var tilgáta kín-
verskra stjórnvalda um að veiran
hefði borist til Wuhan með frosnu
kjöti frá kanínu- eða loðdýrabúi í
Suður-Kína eða Suðaustur-Asíu sögð
sennilegust. Samt var nákvæmlega
ekkert sem studdi þá tilgátu.
Þessi litla en langa leiksýning í
Wuhan var svo hláleg, að jafnvel
Tedros Adhanom Ghebreyesus,
framkvæmdastjóri WHO (sem á
stöðu sína Kínverjum að þakka),
neyddist til þess að draga í land
nokkrum dögum síðar.
Óhreint mjel í pokahorni
En af hverju voru menn svo fljótir
að afgreiða veiruleka-tilgátuna sem
samsæriskenningu á sínum tíma?
Það er ekkert nýtt að veirur sleppi úr
veirurannsóknarstofum. Fyrsta
sars-veiran, sem er ekki hálft eins
smitandi, hefur þannig veikt vísinda-
menn a.m.k. fjórum sinnum í þremur
löndum og í þremur tilvika vita menn
ekkert um hvernig það henti. Þegar
vísindamenn í Wuhan sverja og sárt
við leggja að ekkert slys eða atvik
hafi þar átt sér stað má vel vera að
það sé bæði satt og rétt, en að veiran
hafi nú samt sem áður borist í menn.
Það að Trump nefndi hana hafði
sitt að segja, margir töldu að erjur
hans við Kínastjórn væru undirrótin.
Eins rugluðu margir þeirri tilgátu við
þvottekta rugludallakenningu um að
Kínverjar hefðu hannað veiruna sem
lífefnavopn.
En mönnum er svo sem vorkunn
þótt þeir hafi ruglað þessu saman.
Skömmu eftir að heimsfaraldurinn
tók að breiðast út birtu tveir hópar
vísindamanna greinar, þar sem
veiruleka-tilgátan var fordæmd, en
tilgáta um náttúrulega útbreiðslu
fest í sessi. Gallinn var sá að annar
hópurinn, sem birti grein í hinu virta
læknariti Lancet, var undir forystu
dr. Peters Daszaks, sem lét hjá líða
að kynna náin fjárhagsleg og per-
sónuleg tengsl sín við yfirmann rann-
sóknarstofunnar í Wuhan, sem grun-
urinn beindist að. Hinn hópurinn
sagði ekkert benda til þess að þar
væri um manngerða veiru að ræða
(sem er umdeilanlegt), en útilokaði
ekki að náttúruleg veira hefði lekið
út.
Rannsóknarstofnunin sjálf hefur
ekki heldur verið hjálpleg við að upp-
lýsa hvað þar fór fram. Opnum
gagnagrunni hennar var lokað í sept-
ember 2019 og hefur ekki verið opn-
aður síðan eða gögn úr honum af-
hent. Eru þau þó vafalaust upplýs-
andi, því stofnunin hefur safnað
kórónuveirum úr leðurblökum í
meira en áratug og gert margvísleg-
ar tilraunir með þær. Markmiðið er
að sjálfsögðu það að geta sagt fyrir
um þróun á veirum og komið í veg
fyrir faraldra þeirra.
Matt Ridley, einn fremsti vísinda-
blaðamaður heims, orðaði það þurr-
lega í grein í Spectator, að í besta falli
hefði stofnuninni mistekist að koma í
veg fyrir faraldur, í versta falli hefði
stofnunin valdið honum.
Biden vill vita um uppruna veirunnar
- Bandaríkjaforseti lætur rannsaka tilgátu um að kórónuveiran sé upprunnin á rannsóknarstofu
- Böndin berast að veirurannsóknarstofnun í Wuhan - Málamyndarannsókn WHO velti steininum
AFP
Washington Joe Biden Bandaríkjaforseti hvessir sig í garði Hvíta hússins.
Emmanuel Macron Frakklands-
forseti viðurkenndi í gær að Frakk-
ar bæru nokkra ábyrgð á þjóðar-
morðinu í Rúanda árið 1994, en
Macron er nú í
opinberri heim-
sókn í landinu.
Macron sagði
að Frakkar hefðu
ekki tekið þátt í
morðunum eða
skipulagningu
þeirra, en viður-
kenndi að frönsk
stjórnvöld hefðu
stutt dyggilega
við ríkisstjórn
Hútúa í aðdraganda þeirra. Á sama
tíma hefðu Frakkar litið framhjá
þeim viðvörunarmerkjum sem uppi
voru um að harmleikur væri í vænd-
um. Þá hefðu Frakkar, ásamt mest-
allri heimsbyggðinni, horft undan
meðan 800.000 Rúandabúar af þjóð-
flokki Tútsa voru myrtir á grimmi-
legan hátt.
Forsetinn er nú í opinberri heim-
sókn í Rúanda, þeirri fyrstu sem
Frakklandsforseti fer til landsins frá
árinu 2010, og féllu ummæli hans í
ræðu sem hann flutti við minnis-
merkið um þjóðarmorðið í höfuð-
borginni Kigali.
Paul Kagame, forseti Rúanda,
fagnaði ræðu Macrons og sagði orð
hans hafa verið betri en afsök-
unarbeiðni, þau hefðu verið sönn.
„Að segja sannleikann er áhættu-
samt. En þú gerir það, því það er
rétt, jafnvel þegar það kostar þig
eitthvað, og jafnvel þegar það er
óvinsælt,“ sagði Kagame.
Viðurkenndi ábyrgð
Frakka á þjóðarmorðinu
- Ræða Macrons sögð marka tímamót
Emmanuel
Macron