Morgunblaðið - 09.07.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. JÚLÍ 2021
Viðgerð Frystitogarinn Höfrungur III var smíðaður í Kristiansund í Noregi árið 1988 og hefur því án efa verið kominn tími á logsuðuviðgerðir en togarinn gerir út frá Akraneshöfn.
Eggert
Markmiðum Par-
ísarsamningsins um
loftslagsmál verður
ekki náð hér frekar en
annars staðar án þess
að allir kraftar sam-
félagsins séu virkjaðir.
Leiðin að markmið-
unum er mælanleg.
Þar eru alþjóðlega
vottaðar einingar, kol-
efniseiningar, lagðar
til grundvallar. Kolefniseining er
fjárhagsleg eining sem sannar að
losun á einu tonni koldíoxíðsígilda
út í andrúmsloftið hafi sparast mið-
að við óbreytt ástand. Með skráðum
kaupum á vottaðri einingu getur
kaupandinn sýnt að hann hafi kol-
efnisjafnað eitt tonn af eigin losun
gróðurhúsalofts.
Vissulega ber að virða sjónarmið
þeirra sem hafna því að framlag
mannsins skipti nokkru varðandi
hlýnun jarðar, þar séu öflugir nátt-
úrukraftar að verki sem okkur beri
að lúta hvort sem okkur líki betur
eða verr. Við vitum ekki meira um
það sem gerist í lofthjúpnum en iðr-
um jarðar.
Hvað sem öðru líður er okkur
skylt að standa við alþjóðasamninga
gegn hlýnun jarðar.
Kolefnisjöfnun landbúnaðar
Í umræðuskjalinu Ræktum Ís-
land! um landbúnaðarstefnu á 21.
öldinni eru færð rök fyrir miðlægu
hlutverki landbúnaðar ætli Íslend-
ingar að ná settu markmiði í lofts-
lagsmálum. Þar eru nefnd fimm
skref sem stíga þarf í loftslags-
málum innan ramma landbúnaðar-
stefnu til að koma á kerfi um
ábyrga kolefnisjöfnun:
Í fyrsta lagi verði að skilgreina
hlutverk og ábyrgð að-
ila. Tilgangur og tæki-
færi sem felast í
kolefnisbindingu eða
jöfnun séu skýr í hug-
um bænda og annarra
hagaðila. Reglur um
þetta séu settar af
stjórnvöldum.
Í öðru lagi noti ríkið
kolefnisgjöld til að kol-
efnisjafna og skýra
umfang þess sem á að
binda.
Í þriðja lagi lúti kol-
efniseiningar til bindingar vottun
sem njóti alþjóðlegrar viðurkenn-
ingar. Heimasmíðuð vottun dugi
ekki. Skráð sé losun með vísan til
vottaðra eininga. Einingar séu af-
skráðar við sölu til jöfnunar.
Í fjórða lagi njóti opinber mark-
aður fyrir alþjóðlega vottaðar kol-
efniseiningar lögverndar. Íslenskir
aðilar sem nú kaupi vottaðar ein-
ingar erlendis séu hvattir til við-
skipta við innlenda seljendur al-
þjóðlega vottaðra eininga.
Í fimmta lagi geti kaupendur bor-
ið saman mismunandi tegundir ein-
inga ýmist til jöfnunar eða bind-
ingar miðað við skyldur þeirra.
Yfirlýsingar fyrirtækja um kolefnis-
jöfnun og bindingu eða samdrátt
séu reistar á samræmdum mæl-
ingum og leikreglum.
Í skjalinu segir að með öflugu
hvatakerfi til kolefnisbindingar
verði íslenskir bændur án vafa virk-
ir þátttakendur á mikilvægum nýj-
um markaði sem hefði ekki aðeins
áhrif til kolefnisjöfnunar heldur
stuðlaði að bættri landnýtingu og
auknum lífrænum áherslum í anda
hringrásarhagkerfisins.
Alþjóðaviðskipti aukast
Í skýrslu sem Umhverfisráðgjöf
Íslands ehf. (Environice) vann fyrir
loftslagsráð um innviði kolefnisjöfn-
unar á Íslandi og birt var í janúar
2020 er meðal annars rætt um þann
vanda sem leiðir af skorti á al-
þjóðlegri vottun á þessu sviði hér. Í
lokaorðum skýrslunnar segir að Al-
þjóðasamtök seljenda kolefnisvott-
orða (International Carbon Reduct-
ion and Offset Alliance (ICROA))
hafi byggt upp alþjóðlegt kerfi sem
sé líklega áreiðanlegasti grunnurinn
undir ábyrg viðskipti með kolefnis-
einingar. Vottun samkvæmt ein-
hverjum þeirra staðla sem ICROA
viðurkenni ætti að vera besta fáan-
lega tryggingin fyrir trúverðugleika
kolefniseininga og verkefnanna sem
þær endurspegla. Því ættu aðilar
sem vilji stunda ábyrg viðskipti með
kolefniseiningar að nýta sér þessa
staðla. Þetta eigi jafnt við um selj-
endur sem kaupendur eininga. Selj-
endur kolefniseininga sem vilja
tryggja trúverðugleika eininganna
með eigin yfirlýsingum eða uppá-
skrift heimatilbúinna vottunarkerfa
eiga ekkert erindi á kolefnismark-
aðinn.
Alþjóðleg vottun kolefniseining-
anna er þannig grunnforsenda við-
skipta með þær en líkur á að þau
aukist og einingarnar hækki í verði
eru miklar. Nú selst eining innan
viðskiptakerfis ESB, ETS-kerfisins,
á 59 dollara tonnið en OECD í París
spáir að undir 2030 þurfi verðið að
hækka í 147 dollara (18.300 kr.)
tonnið eigi að ná markmiðum Par-
ísarsamningsins um kolefnis-
hlutleysi á jörðinni árið 2050.
Fyrr í þessari viku komu fulltrú-
ar 43 stærstu fjárfesta heims,
lífeyrissjóða og tryggingafélaga, í
samtökunum The Net Zero Asset
Owner Alliance, sem fara með um
sex þúsund milljarða dollara, sér
saman um nauðsyn þess að til yrði
samræmt heimsmarkaðsverð á kol-
efniseiningu, lágmark og hámark,
til að skapa fjárfestum nauðsynlegt
öryggi í stað þess frumskógar sem
nú einkennir þennan vaxandi mark-
að. Í skýrslu Alþjóðabankans frá í
maí segir að nú séu notuð 64 verð-
skráningarkerfi á kolefniseiningar
sem nái þó aðeins til um 21% af út-
blæstri gróðurhúsalofttegunda.
Ófullnægjandi vottun
Þróist alþjóðaviðskipti með kol-
efniseiningar á þann veg sem að
framan er lýst ber að standa þannig
að málum að innlendir aðilar geti
orðið þar virkir þátttakendur. Hér á
landi er nú mun meiri hvatning til
að draga úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda en til að binda kolefni.
Það má meðal annars rekja til þess
að kolefniseiningar sem boðnar eru
til sölu hér njóta í engu tilviki al-
þjóðlegrar vottunar.
Landgræðslan sagði frá því í vik-
unni að Sameinuðu þjóðirnar ætl-
uðu fram til ársins 2030 að fylgjast
með endurheimt votlendis á tveim-
ur jörðum á sunnanverðu Snæfells-
nesi, í því fælist mikilvæg viður-
kenning. Ávinningurinn væri til
dæmis að „sporna gegn þeirri miklu
kolefnislosun sem á sér stað úr
framræstu landi“. Þetta er vissu-
lega mikils virði. Á hinn bóginn er
ekki unnt að mæla árangurinn
nema stuðst sé við alþjóðlega vott-
aðar einingar.
Loftslagsráð og Staðlaráð Íslands
hafa komið á fót vinnustofu til að
fjalla um ábyrga kolefnisjöfnun og
segir í fundargerð hennar á vefsíðu
loftslagsráðs frá 3. maí 2021 að
kaupendur kolefniseininga geti
keypt vottaðar einingar erlendis frá
en sölumarkaður fyrir þær sé ekki
til hér á landi þar sem vottun fáist
enn sem komið er ekki á íslenskar
einingar. Í því felist að fjármunir
sem nýttir séu til kaupa á kolefnis-
einingum til jöfnunar sbr. 5. gr. c.
laga um loftslagsmál, renni úr landi.
Þá segir: „Markmið Íslands um
55% samdrátt losunar fyrir árið
2030 og kolefnishlutleysi fyrir árið
2040 eru því studd með verkefnum
sem unnin eru erlendis og við-
skiptatækifæri á þessum vettvangi
eru ekki nýtt.“
Full ástæða er til að staldra við
það sem hér segir og spyrja hvað sé
í boði hjá innlendum aðilum sem
kynna jarðræktarverkefni til kol-
efnisjöfnunar. Þá kröfu verður að
gera að einingar sem þar er um að
ræða hafi meira gildi en felst í full-
yrðingum þeirra sem að verkefnum
standa. Slík vottun er í raun einskis
virði í stóra samhenginu.
Könnun sem gerð var í apríl 2021
fyrir framkvæmdastjórn ESB á
mati Evrópubúa á brýnustu við-
fangsefnum samtímans sýnir að
93% töldu loftslagsbreytingarnar al-
varlegt vandamál, 78% sögðu vand-
ann mjög alvarlegan.
Þetta viðhorf hefur áhrif í kosn-
ingum, kallar á markvissar aðgerðir
stjórnmálamanna gegn vandanum.
Hér hefur verið vikið að mikilvægu
tæki til að takast á við hann. Tafar-
laust ber að smíða það fyrir okkur
Íslendinga og kynna alþjóðlega
vottaðar, innlendar kolefniseiningar
til sögunnar.
Eftir Björn
Bjarnason »Kolefniseiningar
sem boðnar eru til
sölu hér á landi njóta í
engu tilviki alþjóðlegrar
vottunar. Þetta dregur
úr áhuga á bindingu
eininganna.
Björn Bjarnason
Höfundur er fyrrv. ráðherra.
Um alþjóðlega vottun kolefniseininga