Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Side 44

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Side 44
Múlaþing lega má merkja það af sögunni, að Austfirðingum hafi langt fram eftir öldum þótt það óþarfi að hætta á að egna Skrúðs- bóndann upp á móti mannfólkinu, enda höfðu fyrri kynslóðir treyst á stuðning hans. En hvað átti Skrúðsbóndi við þegar hann nefnir mikla „flutninga“ sína? Ef bóndi var persónugervingur þeirrar ver- undar sem gegndi því hlutverki að miðla frjósemi inn í heiminn, en sálum látinna út, er engin furða að önn hans sé mikil. Leiðum hugann að samskiptum Skrúðsbónda og prestdótturinnar á Hólmum. Þar er um al- gerar andstæður að ræða, unga, mennska, kristna konu og karkyns bergþurs úr heiðni. Milli þessara andstæðu skauta verður síðan kynferðisleg spenna og samdráttur. Eina skýra dæmið um um flutninga Skrúðsbónda sem sögumar nefna er færsla prestdóttur út í eyju, þar sem hún líður beinustu leið út fjörðinn eins og í leiðslu. Ætla mætti að sagan um prestsdótturina vísi til einhverjar fornrar frjósemisathafnar, jafnvel mann- fórna. Það væri t.d. hægt að hugsa sér að konum hafi verið fórnað með því hugarfari að þær myndu ganga í bjargið og búa með Skrúðsbónda, blíðka hann og verða þar talsmenn mannfólksins. Einnig er merkilegt að ein sagan segir að bændur hafi látið fé ganga í eynni og verið vanir að sækja það eftir jól. Þá vantaði jafnan vænsta sauðinn. Þetta gæti verið minni um að Skrúðsbónda hafí verið fórnað sauði á jólum. Tilgáta um mælingakerfi Af öllu framansögðu er freistandi að geta sér til að Skrúður sé „þrídrangur“ og máta hann við líkan Einars Pálssonar. í fljótu bragði virðist þó enginn leið til að láta það ganga upp, því drangurinn ætti að vera suðvestur frá miðju hjólsins. Miðjan væri því úti á sjó og lítill hluti hringsins klæmi inn á landið. Reyndar kemur mér þetta ekki verulega á óvart, því í rannsókn minni á landnámsbyggð í Húnaþingi komst ég að þeirri niðurstöðu að líkan Einars eigi ekki að öllu við landnámsbyggðirnar. Þess í stað kom þar í ljós önnur regla í fjarlægðum og stefnum milli bæja helstu landnámsmanna (sjá grein mína í tímaritinu Skírni, 1995). Skýrasti hluti þessa kerfis myndar samsíð- ung, eins og sýnt er á 2. mynd. Hann virðist greinilega vera samsettur úr rétthyrnda þrí- hyrningnum með hliðum í hlutföllum 3, 4 og 5, sem kenndur er við Pýþagóras. Auk rétta homsins hefur þríhyrningurinn horn sem næst 37 og 53 gráðum. Einnig má líta á þetta kerfi sem samhangandi keðju af hringjum með miðjur í homum samsíð- ungsins og þvermálið 25,6 km. Geislinn eða radíusinn er því 12,8 km, og hér ætla ég að kalla þá vegalengd „staðallengd“. Húnvetnska kerfið er eingöngu leitt út frá staðsetningu merkustu landnámsbæja. Margar mælingar gera það mögulegt að sýna á tölfræðilegan hátt að ekki er líklegt að um eintóma tilviljun sé að ræða. Ekki tókst að benda þarna á I íklegan þrídrang. Á hinn bóginn er „Hjól Rangárhverfis“ fyrst og fremst byggt á ráðningu á táknmáli forn- sagnanna, en samræmi þess við heildar- mynd landnámsbyggðarinnar er óglöggt. Raunar er einungis skilgreind ein mæling á þvermáli hringsins. Samt sem áður vil ég ekki afskrifa líkan Einars, heldur hallast ég að því að þar komi til flækjur vegna síðari þróunar í útfærslu þessara hugmynda. Svo aftur sé vikið að þeim vísbending- um sem þjóðsögurnar veita um Skrúð, vöktu tengslin við Hólma sérstaklega áhuga minn, enda freistandi að ætla að þar á milli hafi verið hugsuð lína af því tagi sem nefnd var sólstöðulína hér að framan. Fyrsta skrefið var að sjálfsögðu að athuga fjar- lægðina frá Skrúði í bæinn Hólma. Hún reynist vera tæpir 26 km, sem kalla má í 42
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140
Side 141
Side 142
Side 143
Side 144
Side 145
Side 146
Side 147
Side 148
Side 149
Side 150
Side 151
Side 152
Side 153
Side 154
Side 155
Side 156
Side 157
Side 158
Side 159
Side 160
Side 161
Side 162
Side 163
Side 164

x

Múlaþing: byggðasögurit Austurlands

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Múlaþing: byggðasögurit Austurlands
https://timarit.is/publication/1153

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.