Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Qupperneq 44

Múlaþing
lega má merkja það af sögunni, að
Austfirðingum hafi langt fram eftir öldum
þótt það óþarfi að hætta á að egna Skrúðs-
bóndann upp á móti mannfólkinu, enda
höfðu fyrri kynslóðir treyst á stuðning hans.
En hvað átti Skrúðsbóndi við þegar
hann nefnir mikla „flutninga“ sína? Ef
bóndi var persónugervingur þeirrar ver-
undar sem gegndi því hlutverki að miðla
frjósemi inn í heiminn, en sálum látinna út,
er engin furða að önn hans sé mikil. Leiðum
hugann að samskiptum Skrúðsbónda og
prestdótturinnar á Hólmum. Þar er um al-
gerar andstæður að ræða, unga, mennska,
kristna konu og karkyns bergþurs úr heiðni.
Milli þessara andstæðu skauta verður síðan
kynferðisleg spenna og samdráttur. Eina
skýra dæmið um um flutninga Skrúðsbónda
sem sögumar nefna er færsla prestdóttur út
í eyju, þar sem hún líður beinustu leið út
fjörðinn eins og í leiðslu. Ætla mætti að
sagan um prestsdótturina vísi til einhverjar
fornrar frjósemisathafnar, jafnvel mann-
fórna. Það væri t.d. hægt að hugsa sér að
konum hafi verið fórnað með því hugarfari
að þær myndu ganga í bjargið og búa með
Skrúðsbónda, blíðka hann og verða þar
talsmenn mannfólksins. Einnig er merkilegt
að ein sagan segir að bændur hafi látið fé
ganga í eynni og verið vanir að sækja það
eftir jól. Þá vantaði jafnan vænsta sauðinn.
Þetta gæti verið minni um að Skrúðsbónda
hafí verið fórnað sauði á jólum.
Tilgáta um mælingakerfi
Af öllu framansögðu er freistandi að
geta sér til að Skrúður sé „þrídrangur“ og
máta hann við líkan Einars Pálssonar. í
fljótu bragði virðist þó enginn leið til að láta
það ganga upp, því drangurinn ætti að vera
suðvestur frá miðju hjólsins. Miðjan væri
því úti á sjó og lítill hluti hringsins klæmi
inn á landið. Reyndar kemur mér þetta ekki
verulega á óvart, því í rannsókn minni á
landnámsbyggð í Húnaþingi komst ég að
þeirri niðurstöðu að líkan Einars eigi ekki
að öllu við landnámsbyggðirnar. Þess í stað
kom þar í ljós önnur regla í fjarlægðum og
stefnum milli bæja helstu landnámsmanna
(sjá grein mína í tímaritinu Skírni, 1995).
Skýrasti hluti þessa kerfis myndar samsíð-
ung, eins og sýnt er á 2. mynd. Hann virðist
greinilega vera samsettur úr rétthyrnda þrí-
hyrningnum með hliðum í hlutföllum 3, 4
og 5, sem kenndur er við Pýþagóras. Auk
rétta homsins hefur þríhyrningurinn horn
sem næst 37 og 53 gráðum. Einnig má líta
á þetta kerfi sem samhangandi keðju af
hringjum með miðjur í homum samsíð-
ungsins og þvermálið 25,6 km. Geislinn eða
radíusinn er því 12,8 km, og hér ætla ég að
kalla þá vegalengd „staðallengd“.
Húnvetnska kerfið er eingöngu leitt út
frá staðsetningu merkustu landnámsbæja.
Margar mælingar gera það mögulegt að
sýna á tölfræðilegan hátt að ekki er líklegt
að um eintóma tilviljun sé að ræða. Ekki
tókst að benda þarna á I íklegan þrídrang. Á
hinn bóginn er „Hjól Rangárhverfis“ fyrst
og fremst byggt á ráðningu á táknmáli forn-
sagnanna, en samræmi þess við heildar-
mynd landnámsbyggðarinnar er óglöggt.
Raunar er einungis skilgreind ein mæling á
þvermáli hringsins. Samt sem áður vil ég
ekki afskrifa líkan Einars, heldur hallast ég
að því að þar komi til flækjur vegna síðari
þróunar í útfærslu þessara hugmynda.
Svo aftur sé vikið að þeim vísbending-
um sem þjóðsögurnar veita um Skrúð,
vöktu tengslin við Hólma sérstaklega áhuga
minn, enda freistandi að ætla að þar á milli
hafi verið hugsuð lína af því tagi sem nefnd
var sólstöðulína hér að framan. Fyrsta
skrefið var að sjálfsögðu að athuga fjar-
lægðina frá Skrúði í bæinn Hólma. Hún
reynist vera tæpir 26 km, sem kalla má í
42