Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Qupperneq 123

Fellamaöur á Fjarðaröldu
Hér er verið að lýsa sama atburði og rakin
var eftir dómabókinni.Þar ber nokkuð
mikið á milli. Gísli í Skógargerði segist
hafa sína sögn beint frá nafna sínum í
Meðalnesi og er annaðhvort að Gísli Sig-
fússon hefur „hagrætt“ staðreyndum eða
Gísli í Skógargerði hefur ekki munað rétt
frásögn hans. Hið síðara er mjög líklegt.
Þessi atburður gerðist fyrir minni Gísla í
Skógargerði og hann mun hafa skráð
þáttinn um nafna sinn í Meðalnesi skömmu
fyrir eða um 1960, þá kominn undir áttrætt.
Hefur þá verið farið að fyrnast yfir þessa
atburði og sögn Gísla Sigfússonar orðin
gömul (hann lést 1919). Þá er vart að efa að
sögusagnir hafa fljótlega komist á kreik um
þetta atvik og kunna þær að hafa haft áhrif
á lýsingu Gísla í Skógargerði. Annars
kemur lýsing hans á nafna hans nokkuð vel
heim við réttarskýrslur svo og frásögn af
málarekstri. Svið atburða og tildrög er
hinsvegar ólíkt.
Þeir sem Gísli vinnumaður á Birnufelli
átti við að skipta voru danskir: faktorinn,
verslunarþjónninn, sýslumaðurinn, allt voru
þetta Danir. Þó dagur frelsishetjunnar og
foringjans, Jóns Sigurðssonar, væri að
kveldi kominn var merki hans haldið á lofti
af miklum krafti, ekki síður á Austurlandi
en annarstaðar. Því er ekki að undra þó
Candídat Páli Vigfússyni hlypi kapp í kinn
þegar þessi öfl settust að íslenskum vinnu-
manni, sveitunga hans, röskleika grenja-
skyttu í Fellum. „Þama kom þjóðarmetn-
aðurinn fram og andúðin við Dani,“ segir
Gísli í Skógargerði (sbr. hér á undan) og er
það áreiðanlega rétt. Margt hafði vissulega
breyst frá því Stefán prestur í Vallanesi tók
Djúopavogskaupmann til bæna. Röskum
tveim öldum síðar svífur andúð á danska
valdinu þó enn yfir vötnum svo sem glögg-
lega kemur fram í varnarræðu Páls Vigfús-
sonar. Vera má að þessi andúð eða frelsis-
hugsjón hafi átt þátt í að móta frásögnina
eins og hún birtist í þætti Gísla í Skógar-
gerði. Hér verður ekki gerð frekari tilraun
til að skýra misræmi þessara frásagna enda
yrði þá að fást við þá spurningu hvernig
þjóðsögur verði til en það er ekki á færi
þess sem hér pikkar á lyklaborð.
Sögulok
Eins og komið hefur fram var Gísli
Sigfússon í héraði dæmdur í sekt og til að
greiða skaðabætur, alls 57 krónur. Mál-
færslulaun við Landsyfirrétt námu 24 krón-
um. Er þetta kostnaður sem nemur 81
krónu. Eru þá ótalin málfærslulaun Páls
Vigfússonar. Ef að líkum lætur hefur hann
ekki verið harður innheimtumaður. I bréfi
Gísla til Sigmundar Matthíassonar kemur
fram að hann hafi greitt Páli 10 krónur
vegna ferðar á Seyðisfjörð í málinu gegn
Thostrup. Þess skal getið hér að skv.
verðlagsskrá 1880-1881 var kýrin metin á
tæpar 83 krónur, loðin og lembd ær á 14 og
sauður 3-5 vetra á rúmar 17 krónur. Gísli
hefur þá þurft að reiða af höndum eina sex
eða sjö slíka sauði upp í þessar skuldir.
Gísli í Skógargerði getur þess að Páll á
Hallormsstað hafi gengist fyrir samskotum
til að forða Gísla Sigfússyni frá tugthúsvist.
Ekki hefur tekist að finna neina aðra
heimild um þetta en engin ástæða er þó til
að rengja frásögnina. Gísli Sigfússon var
ungur og einhleypur þegar þessi saga
gerðist og eftir því sem Gísli í Skógargerði
segir var nafni hans á þeim aldri fremur laus
í rásinni. Má því vel vera að honum hafí
orðið féskylft er ljúka átti greiðslum.
En þess var ekki langt að bíða að Gísli
Sigfússon staðfesti ráð sitt. Haustið 1881
kvæntist hann fyrri konu sinni, Sigríði
Oddsdóttur frá Hreiðarsstöðum. Var hann
upp frá því vel virtur bóndi í Fellum, síðast
í Meðalnesi.
121