Morgunblaðið - 21.10.2021, Blaðsíða 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. OKTÓBER 2021
N Ý F O R M
H Ú S G A G N A V E R S L U N
Strandgötu 24 | 220 Hafnarfjörður | Sími 565 4100 | nyform.is
Glæsileg borðstofuhúsgögnum
frá CASÖ í Danmörku
ALVÖRU
VERKFÆRI
190
EITTRAFHLÖÐUKERFI
YFIR VERKFÆRI
VERKFÆRASALAN • SÍÐUMÚLA 9, REYKJAVÍK • DALSHRAUNI 13, HAFNARFIRÐI • TRYGGVABRAUT 24, AKUREYRI • S: 560 8888 • vfs.is
vfs.is
Það er auðvitað tek-
ið eftir því þegar fyrr-
verandi fulltrúar
Landgræðslu ríkisins
fara með hávaða í ný-
legri viðtalsgrein í
Morgunblaðinu og
beina spjótum sér-
staklega að einni trjá-
tegund. Telja stafa-
furuna óferjandi og
stefni í stórfellt um-
hverfisslys eins og þeir orða það í
greininni.
Það er eðlilegt að menn skoði
hvaða afleiðingar slík gífuryrði gætu
haft í för með sér en þau koma líka
úr óvæntri átt. Félagarnir beina
spjótum sínum sérstaklega að Skóg-
ræktinni (ríkisstofnun) sem hefur
lögum samkvæmt unnið að lands-
áætlun í skógrækt. Má einnig benda
á að núverandi skógræktarstjóri er
fyrrverandi starfsmaður Land-
græðslu ríkisins þannig að hér reiða
menn til höggs og hjóla í fyrrver-
andi samstarfsaðila og stofnun sem
Landgræðslan vann þétt saman með
um áratuga skeið.
Rétt er fyrir almennan leikmann
að átta sig á því hvernig skógrækt
er háttað hér á landi þegar stóra
myndin er dregin upp. Þar nefni ég
þrjá meginframkvæmdaaðila sem
vinna að skógrækt, þ.e.a.s. ríkið með
stofnun sem heitir í dag Skógræktin
(áður Skógrækt ríkisins), ein-
staklinga sem styrktir eru af ríkinu
til skógræktar þ.e. bændur og land-
eigendur og svo frjáls félagasamtök,
skógræktarfélög, sem starfa víðs-
vegar um land. Regnhlífarsamtök
þessara skógræktarfélaga heita
Skógræktarfélag Íslands og þar
hefur höfundur þessa greinarkorns
starfað sl. 30 ár.
Áhugastarf smættað
Skógræktarfélögin hafa á liðnum
árum fyrst og fremst gróðursett
birki en þar á eftir kemur stafafura
sem reynst hefur frábær trjátegund
í ræktun hér á landi í ein 80 ár. Teg-
undin er sérstaklega vel fallin til
ræktunar á útivistarskógum og
þrífst mjög vel á tötrum klæddu
landi þar sem gróðurfar er slitrótt
eftir aldagamla niðurníðslu. Hún
spjarar sig einnig vel
við sjávarsíðuna og er
frábær landgræðslu-
jurt sem vex vel víðast
hvar á landinu. Nota-
gildi tegundarinnar er
mikið fyrir skógrækt-
arfélög sem hafa það
meginhlutverk að bæta
umhverfi íbúa landsins,
m.a. að rækta útivist-
arskóga við flesta þétt-
býlisstaði landsins, og
er hún ekki síst mik-
ilvæg tegund fyrir þær
sakir. Þá er hún eitt mikilvægasta
fjáröflunartæki félaganna en hún er
frábært jólatré sem landsmenn hafa
tekið miklu ástfóstri við. Benda má
á að í íslenskri jólatrjáaframleiðslu
árið 2019 nam hlutdeild skógrækt-
arfélaga rúmlega 60% og þar er
stafafuran ráðandi tegund.
Hlutfall íslenskra jólatrjáa er
reyndar allt of lítið eða á bilinu 1/5-
1/4. Megnið af íslenskum jólatrjám
er flutt inn frá Danmörku og það
hlutfall hefur ekki breyst síðustu 10-
20 árin þrátt fyrir þá staðreynd að
tré framleidd hér innanlands eru
margfalt umhverfisvænni en inn-
flutt tré svo ekki sé talað um inn-
flutning gervitrjáa. Bann á fram-
leiðslu og notkun stafafuru væri
rothögg á starfsemi margra skóg-
ræktarfélaga.
Fyrirsjáanlegt og viðráðanlegt
Það sem hins vegar er frábært við
stafafuruna og setur hana á stall
allra bestu landgræðslutegunda sem
hingað hafa komið er að hún fjölgar
sér og nemur land á örfoka melum
og tuðrulandi. Þetta er frábær eig-
inleiki og býður m.a. upp á það í
framtíðinni að ekki þurfi að gróð-
ursetja aftur í viðkomandi svæði.
Hún gerir það af sjálfsdáðum og
sparar þannig í framtíðinni ómælda
vinnu og fjármuni. Hægt er að nýta
timbrið og höggva skóginn aftur og
aftur á sjálfbæran hátt sé rétt á
málum haldið. Sjálfgræðslueig-
inleiki furunnar er hins vegar afar
hægfara og tekur áratugi. Frá því
að gróðursett er á tötrum klæddu
landi og einstaka sjálfsáðar furur
sjást líða að jafnaði 30-40 ár. Fyrst
og fremst virðist fræ vaxa undan
meginvindátt og á 100 árum gæti
slíkur jaðar færst til um nokkra tugi
metra. Framvindan er svo hægfara
að hún er öll fyrirsjáanleg og ef svo
bæri við að menn vildu halda fur-
unni í skefjum á einhverjum svæð-
um er það einfaldasti hlutur í heimi.
Við erum jú heimsmeistarar í skóg-
ar- og jarðvegseyðingu þannig að
þetta ætti ekki að vera mikið mál.
Við ættum miklu frekar að fagna
hverju strái og nýrri plöntu sem vex
fyrir tilstilli náttúrunnar og á for-
sendum hennar.
Orðræðan
Það er ljóst að skógarjaðrar sta-
fafurunnar geta færst fram um
nokkra tugi metra á 100 árum en
hvað er það í samhengi við þá stöðu
sem við stöndum frammi fyrir í
dag?
Frá upphafi skógræktar sem
hófst um og upp úr aldamótunum
1900 hefur tekist að rækta sem
nemur 0,4% af flatarmáli landsins.
Við erum ekki komin í 1% enn sem
komið er en vonandi verðum við þar
og gott betur í lok þessarar aldar ef
vel viðrar. Það hlýtur öllum að vera
ljóst að hér er ekki í uppsiglingu sú
mikla synd og fár sem þeir félagar
sem vitnað var til í upphafi telja.
Þeir virðast hafa hallað sér að
þeim hópi manna sem telur um 4%
landsmanna og er alfarið á móti
skógrækt. Allur meirihluti lands-
manna sér hve lítið okkur hefur
miðað í landgræðslu og skógrækt.
Styður hana heilshugar. Áhugi og
þátttaka skógræktarfélaga er m.a.
merki þess að enn er að finna dug
og þor í þessari þjóð. Við höldum
hiklaust áfram að gróðursetja sta-
fafuru og bætum landið, bindum
mikið kolefni og búum í haginn fyrir
komandi kynslóðir.
Eftir Brynjólf
Jónsson » Við höldum hiklaust
áfram að gróð-
ursetja stafafuru og
bætum landið, bindum
mikið kolefni og búum í
haginn fyrir komandi
kynslóðir.
Brynjólfur Jónsson
Höfundur er skógfræðingur
og framkvæmdastjóri
Skógræktarfélags Íslands.
Vegið úr launsátri
Ég hef upp á síðkast-
ið átt þess kost að
skoða danskt þingræði
betur en áður og orðið
enn hrifnari af því og
vil vekja athygli á þjóð-
aratkvæðagreiðsl-
unum.
Danska
stjórnarskráin
Danska stjórn-
arskráin frá 1953 virð-
ist sérstaklega vel
heppnuð. Hún byggist
á hefðum evrópskra/
norrænna þingræð-
isstjórnarskráa m.a.
um stöðu og hlutverk
æðstu skipulagseininga
ríkisins, um valddemp-
un o.fl. og hafa flest
bestu lýðræðisríki
mannkynssögunnar
byggt á þessum hefð-
um. Með 1953-
stjórnarskránni voru
innleiddar margar nýjungar í danskt
lýðræði og meðal annars voru þjóð-
aratkvæðagreiðslur, sem teknar
höfðu verið upp 1915, þróaðar áfram.
Umræður um beina aðkomu þjóð-
arinnar að málum hafa greinilega átt
sér stað í Danmörku alla síðustu öld,
ekkert síður en á okkar tímum – nú,
eða hér á landi. Sjá meðfylgjandi
töflu yfir þær 19 þjóðaratkvæða-
greiðslur sem farið hafa fram.
Þjóðaratkvæðagreiðslur
Samkvæmt dönsku stjórn-
arskránni eru tilefni þjóðaratkvæða-
greiðslu af tvennum toga: (i) sam-
kvæmt ákvörðun þjóðþingsins,
Folketinget og (ii) samkvæmt stjórn-
arskrárskyldu. Það vekur athygli
mína að þjóðþingið skuli bæði hafa
leitt þróun stjórnarskrárkerfisins og
kalli síðan sjálft eftir þjóðaratkvæða-
greiðslum. Í Danmörku virðist þingið
standa mun nær almenningi og al-
mannaviljanum en hér á landi og ekki
eða síður er litið á þjóðaratkvæða-
greiðslur sem andstætt afl við þjóð-
þingið. Þingið og þjóðin eru samstæð
heild eða samstæðari heild en hér,
meðan mikið hefur verið reynt hér á
landi að gera forsetann að umboðs-
manni beins lýðræðis – til mótvægis
við Alþingi – sem í grunninn sýnir
veika þingræðistiltrú.
Meginreglan og eina krafan um
þátttöku í þjóðaratkvæðagreiðslunni
fjallar um hlutfall þeirra kjósenda á
kjörskrá sem hafna lagafrumvarpi:
Almenna reglan er að 30% geti hafn-
að lagafrumvarpi, nema þegar um
stjórnarskrárbreytingar er að ræða
þá þarf 40% til höfnunar.
Litlar umræður eru um stjórn-
arskrárbreytingar í
Danmörku, en þó hefur
komið fram að sam-
þykkja mætti aðild að
alþjóðasamningum með
þjóðaratkvæða-
greiðslum, en einfaldan
meirihluta þingmanna
þarf til samþykktar
þeirra (þingið hefur þó
heimild til að vísa þeim
til þjóðaratkvæða-
greiðslu með lögum og
hefur nýtt hana). Al-
þjóðasamningar geta
falið í sér meira afsal full-
veldisréttinda en beinir
milliríkjasamningar, en
til samþykktar þeirra
þarf samþykki 5/6 þing-
manna, annars er skylda
að halda þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Vald almennings
Með þjóðaratkvæða-
greiðslum hefur danskur
almenningur fengið sam-
þykktar- og neitunarvald
í sínar hendur, auk ráð-
gefandi valds og frumkvæðisvalds á
óbeinan hátt. Með upptöku borger-
forslag 2016 (þingsályktunartillaga
frá íbúum) veitti danska þingið síðan
íbúum sínum beinan frumkvæðisrétt,
en það er ekki að lagagerð.
Frumkvæðisréttur almennings í
Danmörku er í gegnum stjórnarand-
stöðuna, sem ber með sér snjalla
þingræðislega hugsun og styður
hreyfanleika stjórnmálavaldsins
meðan frumkvæðisvald úti í bæ getur
haft aðrar og verri afleiðingar, sjá
grein mína í Mbl. 8. sept. 2015. Þriðj-
ungur þingmanna getur krafist þjóð-
aratkvæðagreiðslu, sem þýðir að um-
deild frumvörp þurfa stuðning eða
hlutleysi 120 þingmanna af 179 (jafn-
gildir 43 þingmönnum hér) – sem
þýðir auðvitað aukinn meirihluti í erf-
iðum málum. Rökstyðja má að þetta
hafi mótandi áhrif á danskt þingræði.
Lokaorð
Ljóst er að þjóðaratkvæða-
greiðslur eru lifandi veruleiki í dönsk-
um stjórnmálum og ættum við að
taka upp kerfi þeirra ásamt mörgum
öðrum framfaraákvæðum í stjórn-
arskránni frá 1953 – hún væri eðlileg
viðmiðun fyrir breytingar. Að halda
sig við danska og evrópska/norræna
stjórnarskrárkerfið, sem felur í sér
margreynt innra samræmi, innra
samhengi og valddempun, skapar
réttaröryggi og tryggir að Ísland fari
ekki einhverja „best í heimi“-leið
varðandi ríkisrétt. Þá er líka eðlilegt
að hafna hinni heimagerðu „nýju
stjórnarskrá“.
Vilji dönsku
þjóðarinnar
Eftir Hauk
Arnþórsson
Haukur Arnþórsson
» Í Danmörku
virðist þjóð-
þingið standa
nær almenningi
en hér á landi
og síður er litið
á þjóðarat-
kvæðagreiðslur
sem andstætt
afl við þingið.
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
haukura@haukura.is