Morgunblaðið - 10.11.2021, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. NÓVEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Í nafnlausu bréfi
frá leikskóla-
kennara sem
fram kom um liðna
helgi er lýst ástandi
á leikskólum sem
vart er ásætt-
anlegt. Þar er rætt um að
starfsfólk sé að sligast undan
álagi vegna manneklu sem komi
meðal annars til vegna vinnu-
tímastyttingar.
Væri aðeins um nafnlaust
bréf að ræða þyrfti ekki endi-
lega að veita því sérstaka at-
hygli, en í samtali Morg-
unblaðsins við Sigrúnu Huldu
Jónsdóttur, leikskólastjóra og
meðstjórnanda í stjórn Félags
stjórnenda leikskóla, kemur
fram að þetta á við rök að styðj-
ast. Hún segir ástandið slæmt „í
flestöllum leikskólum landsins“.
Staðan hafi lengi verið þröng í
starfsmannahaldi en róðurinn
sé þyngri nú og áhersla sé lögð
á að „fara ekki umfram í ráðn-
ingum og öðru. Til viðbótar
kemur vinnutímastytting. Það
segir sig sjálft að þegar starfs-
maður fer út og enginn kemur í
staðinn þá eykst álagið á þá sem
eftir eru. Stakkurinn var þröng-
ur fyrir og nú er hann sprung-
inn.“
Tölur um launahækkanir,
einkum hjá sveitarfélögunum,
sýna glöggt að vinnutímastytt-
ingin sem samið var um í síð-
ustu kjarasamningum fór úr
böndum. Það hljómaði vel að
hægt væri að fá
eitthvað fyrir ekki
neitt, en sú er
sjaldnast raunin.
Og í þessu tilviki
reyndist svo ekki
vera. Vissulega gat
sums staðar gengið upp að
stytta vinnutímann og auka
framleiðni á móti þannig að
dæmið gengi upp, en að það
gæti gengið með pennastriki í
kjarasamningum á vinnumark-
aðnum í heild sinni gat ekki
gengið upp og gerði það ekki.
Vinnutímastyttingin kemur
illa við fjölda fyrirtækja á al-
menna markaðnum en hún kem-
ur enn verr við stofnanir ríkis
og sveitarfélaga. Þar bera
skattgreiðendur kostnaðinn og
voru álögurnar þó nægar fyrir,
eins og sést af því að Ísland er
með eina hæstu skattbyrði í
heimi.
Eins og sjá má af lýsingunni á
ástandinu á leikskólunum bitn-
ar þetta þó á fleirum en skatt-
greiðendum. Álagið hefur auk-
ist á starfsmennina sjálfa. Það
var ekki ætlunin. Þvert á móti.
Verkefni næstu kjarasamn-
inga hlýtur meðal annars að
vera að lagfæra það sem aflaga
fór að þessu leyti í síðustu
samningum. Þegar að því kem-
ur að þetta verði tekið til um-
ræðu dugar ekki að ríghalda í
drauminn sem reyndist tálsýn,
og gæti jafnvel snúist upp í
martröð.
Draumurinn um
styttri vinnuviku
er að snúast upp
í martröð}
Styttri vinna, aukið álag
Heimurinn er
óvenjulegur
um þessar mundir.
Eftir að Joe Biden
komst með króka-
leiðum inn í Hvíta
húsið opnuðust
strax allar landa-
mæragáttir suðurhluta hins
mikla ríkis. Þeir sem koma lög-
lega í gegnum flugvélahliðin
með sína passa stimplaða í bak
og fyrir eru teknir óblíðum tök-
um verði þeir óviljandi ein-
hverjum vikum fram yfir 6
mánuði í landinu. En þeir sem
svindla sér inn og borga glæpa-
liði fúlgur fyrir mæta útopnum
örmum.
En hvað verður um þá? Það
er óljóst. Ríkisstjóra Flórída
brá þegar hann sá að útsend-
arar alríkisins sturtuðu flug-
vélaförmum í hin og þessi ríki
og einkum þó þar sem demó-
kratar töpuðu naumlega síðast.
Valdsmenn í Washington segj-
ast ekki þurfa að spyrja lýð-
ræðiskjörna yfirstjórn ríkjanna
neins!
Heimurinn velur sér reglu-
lega vonda karl ársins sem
skuli hatast í næstu misserin.
Nú ber einvaldur Hvíta-
Rússlands þann sprota. Því
froðufellir ESB
samviskusamlega
yfir því að Lúka-
sjenkó sé að hefna
sín á búrókrötum í
Brussel vegna
refsiaðgerða gegn
ríki hans vegna
stjórnarhátta sem hann hefur
ekki borið undir þá. Og hvað
gerði hann nú síðast svo að von
der Leyen varð algjörlega æf?
Frúin setti reyndar bóndann
í Kreml undir sama mæliker
enda segir hún Pútín vera heil-
ann á bak við hrekkjabrögðin.
Forsetinn í Minsk flutti farma
af múslimum og sturtaði þeim
inn fyrir landamæri ESB-ríkja.
Segir hann að þar sjáist ekki á
svörtu því Merkel gleypti millj-
ón manns í taugaveiklunarkasti
og bar það ekki undir neinn. Nú
vill svo til að rétt eins og þeir í
Minsk eiga Björn að baki Kára í
austri á Brussel sinn í vestri.
Þar er Joe Biden vakinn og sof-
inn yfir þeim. Gætu þeir ekki
fengið hann til að fordæma
hrekkjabragðið? Biden hefur
sýnt að hann er næsta óútreikn-
anlegur, bæði vakinn og sofinn,
og mun sjálfsagt ráðleggja frú
Leyen að fljúga með liðið til
Flórída.
Óþverrabragðið úr
Minsk er komið lóð-
beint upp úr upp-
skriftabók Bidens
fyrir sofandi soldáta}
Fordæmið liggur fyrir
Þ
egar ákveðið var að ráðast í kaup á
nýju varðskipi, Freyju, fyrr á
þessu ári var einnig ákveðið að
heimahöfn skipsins skyldi vera á
landsbyggðinni. Siglufjörður varð
fyrir valinu vegna legu sinnar og vegna þess
að þar er fyrir hendi viðlegukantur með hæfi-
legu dýpi fyrir þetta öfluga skip. Staðarvalið
hefur fengið mikinn og víðtækan stuðning úti
um allt land.
Skipaumferð hefur aukist umhverfis Ísland
á undanförnum árum, ekki síst vegna umferð-
ar farþega- og flutningaskipa við norðan- og
austanvert landið. Með því að staðsetja Þór og
Freyju við hvorn enda landsins erum við að
bregðast við breyttum aðstæðum, auka við-
bragðsflýti og viðbragðsgetu á sjó og við
strendur landsins. Allt hefur þetta mikla þýð-
ingu fyrir almannavarnir og öryggi íbúanna í
viðkomandi landshlutum.
Þegar teknar eru ákvarðanir um flutning á starfsemi
fyrirtækja og stofnana ríkisins er verið að treysta byggð
í landinu. Ný störf verða til, fjölbreytnin verður meiri og
nýir möguleikar skapast fyrir allan þann fjölda af vel
menntuðu fólki sem kýs að búa og starfa í sinni heima-
byggð ef sá möguleiki er fyrir hendi. Gildir það jafnt um
hvers kyns iðnnám, tækni- og háskólamenntun. Best fer
á því og það er líklegast til árangurs þegar flutningur á
starfsemi ríkisins stafar af þörf eða nauðsyn eins og hvað
varðar val á útgerðarstað varðskipsins Freyju.
Það hefur sýnt sig að áhugi er fyrir hendi t.d. hjá ungu
háskólamenntuðu fólki að sækja um þegar
boðið er upp á ný störf á vegum opinberra að-
ila úti á landsbyggðinni. Sem dæmi má nefna
að nýlega voru auglýst laus til umsóknar tvö
ný störf á vegum Persónuverndar á Húsavík.
Umsækjendur voru um 140!
Tækninýjungar og framþróun munu greiða
fyrir þróun um flutning starfa út á land. Stöð-
ugt er unnið að því að auka framboð raf-
rænna lausna fyrir þá sem sækja þurfa þjón-
ustu til opinberra aðila og sýslumanns-
embættin hafa t.d. bætt þjónustu sína.
Framboð rafrænna og stafrænna lausna á að-
eins eftir að aukast og auðvelda flutning
starfa út á landsbyggðina – og um leið búsetu
þeirra sem þar kjósa að búa. Þetta á ekki að-
eins við um störf á vegum ríkisins heldur
einnig fyrirtæki á almennum markaði.
Í heimi þar sem við erum sífellt að leita
leiða til að einfalda líf okkar kunna að liggja tækifæri í
því að staðsetja sig utan þéttbýlustu kjarnanna. Með
auknum möguleikum á fjarvinnu skapast tækifæri til
fjölbreyttara úrvals á búsetu en áður. Eins hef ég trú á
því að fyrirtæki á landsbyggðinni muni til skemmri og
lengri tíma sjá tækifæri í því að efla starfsemi sína, ráða
til sín fleira fólk og taka þátt í öflugri uppbyggingu sam-
félagsins. En til að svo geti orðið verður þjónusta hins
opinbera að vera aðgengileg og einföld og til þess fallin
að skapa fólki tækifæri til búsetu um allt land.
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Sköpum tækifæri úti um allt land
Höfundur er dómsmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Smám saman kemur einnig í
ljós að heimsfaraldurinn hefur haft
mikil óbein áhrif á heilsufar skv.
OECD. Fyrirbyggjandi aðgerðum
fækkaði. Skimunum fyrir brjósta-
krabbameini fækkaði t.a.m. í mörg-
um löndum og fyrstu tölur frá
nokkrum Evrópulöndum benda til
þess að greindum krabbameins-
tilfellum hafi fjölgað umtalsvert á
fyrstu mánuðum yfirstandandi árs
og bið eftir liðskiptaaðgerðum
lengdist að meðaltali um tvo til þrjá
mánuði skv. ritinu.
Útgjöld til heilbrigðismála juk-
ust vitaskuld verulega í fyrra eftir að
faraldurinn reið yfir. Á árinu 2019
voru útgjöld OECD-ríkjanna til heil-
brigðismála að meðaltali 8,8% af
vergri landsframleiðslu. Hlutfallið
var 8,6% á Íslandi. Á seinasta ári
jukust útgjöldin og fóru í 9,8% af
landsframleiðslu hér á landi. OECD
hefur fengið tölur um útgjöldin í
fyrra í 22 ríkjum og er Ísland þar í tí-
unda sæti á lista yfir mestu útgjöldin
til heilbrigðismála á árinu 2020 sam-
kvæmt þessum mælikvarða.
Íslendingar eru líkt og verið hef-
ur um árabil meðal efstu þjóða í sam-
anburði OECD þegar lagt er mat á
ævilíkur við fæðingu. Meðalævilíkur
Íslendinga við fæðingu voru 83,2 ár á
árinu 2019, sem setur Ísland í 7. sæti
yfir mestu ævilíkurnar meðal 38
þjóða.
Fjölmargar upplýsingar eru
birtar um áhættuþætti á borð við
reykingar og neyslu áfengis skv. töl-
um frá 2019. Ofþyngd færist enn í
vöxt og eru Íslendingar í hópi þjóða
þar sem hlutfall ofþyngdar mælist
hvað mest en það er sagt eiga við
65,4% allra 15 ára og eldri Íslend-
inga. Tóbaksreykingar eru aftur á
móti minni hér en í flestöllum öðrum
aðildarlöndum OECD. Um 8% full-
orðinna reykja hér á landi. Áfengis-
neysla Íslendinga er nokkuð undir
meðaltali OECD landanna eða að
meðaltali 7,7 lítrar af hreinum vín-
anda á hvern fullorðinn.
Faraldurinn dró úr
lífslíkum meðal þjóða
Ljósmynd/Landspítali-Þorkell
Gjörgæsla Covid-19 setur svip sinn á árlegar tölur OECD um heilsufar.
2,9
3,6
5,1
5,6
7,2
6,5
7,2
6,7
8,1
6,7
7,7
7,0
7,6
7,0 7,5
9,1
7,8
9,8
8,6
9,7
8,7
8,8 9,1
9,6
9,2
10,1
9,5
9,6
10,6
10,0
12,8
10,2 11,2
10,2
11,5
10,4
11,3
10,5
11,6
10,8
11,4
10,9 11,0
12,4
11,1
11,3
12,5
11,7
16,8
In
dó
ne
sí
a
In
dl
an
d
Kí
na
Rú
ss
la
nd
Pó
lla
nd
Ír
la
nd
Ei
st
la
nd
Sl
óv
ak
ía
Li
th
áe
n
Ís
ra
el
Té
kk
la
nd
Ís
la
nd
Íta
lía
O
E
C
D
-m
e
ð
a
lt
a
l
Sp
án
n
Fi
nn
la
nd
Po
rt
úg
al
B
ra
si
lía
D
an
m
ör
k
B
re
tla
nd
H
ol
la
nd
Au
st
ur
rík
i
N
or
eg
ur
Ka
na
da
Sv
íþ
jó
ð
Ja
pa
n
Fr
ak
kl
an
d
Sv
is
s
Þý
sk
al
an
d
B
an
da
rík
in
*Þar sem tölur fyrir 2020 liggja fyrir
Heimild: Útreikningar OECD
Útgjöld til heilbrigðismála sem hlutfall af landsframleiðslu
Nokkur OECD-lönd 2019 og 2020* 2019 2020 (% af VLF)
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
F
araldur kórónuveirunnar
hafði veruleg áhrif á
ástand heilbrigðismála í
aðildarlöndum OECD á
seinasta ári að því er lesa má út úr ár-
legri tölfræði og samanburði OECD í
ritinu Health at a Glance 2021, sem
birt var í gær. Fjöldi dauðsfalla af
völdum veirunnar virðist til að mynda
hafa haft þau áhrif að meðallífslíkur í
24 löndum af 30, þar sem tölur eru til-
tækar, lækkuðu í fyrra frá árunum á
undan, um 1,6 ár í Bandaríkjunum og
1,5 ár á Spáni svo dæmi séu tekin.
Stofnunin birtir líka tölur yfir
svonefnd umframdauðsföll, þ.e. fjölda
dauðsfalla umfram meðaltal áranna á
undan, og kemur á daginn að þeim
fjölgaði verulega í mörgum aðildar-
löndum. Ísland kemur þó betur út í
þeim samanburði, en skv. tölum
OECD fjölgaði dauðsföllum hér um
1,99% miðað við meðaltal áranna
2015-19, sem er næstminnsta aukn-
ingin meðal allra landanna, næst á
eftir Danmörku.
Samanburðurinn leiðir í ljós að
yfir 90% þeirra sem létust af völdum
veirunnar í aðildarlöndunum voru
eldri en 60 ára. Faraldurinn hafði líka
alvarleg áhrif á andlega líðan meðal
þjóðanna skv. þeim tölum sem OECD
birtir. Í sumum landanna ríflega tvö-
faldaðist og vel það fjöldi þeirra sem
sögðust eiga við kvíða og þunglyndi
að stríða á seinasta ári frá árinu á
undan. Tölur frá Íslandi eru ekki með
í þeim samanburði.